И.А. Куратовлӧн литература музейын быдса жыр сиӧма коми гижысь-фронтӧвикъяслы да 1930-1950 воясся коми литературалы.
Комиысь Айму вӧсна Ыджыд тыш вылӧ мунлӧмаӧсь кызь кӧкъямыс гижысь. Дас квайтыс бӧрсӧ абу воӧма… Сёрнитім та йылысь Диана Григорьевна Холоповакӧд, литература музейын экскурсия нуӧдыськӧд.
Кыдзи сӧвмис коми литература война кадӧ? Гӧгӧрвоана, мый фронт вылын шоча кодлы удайтчис мыйкӧ гижыштны-пасйыштны. А сэсся и война водзын кадыс вӧлі сьӧкыд, комынӧд воясӧ унаӧс пуксьӧдлісны сэкся идеологиялы лӧсявтӧм гижӧдъясысь.
Музейса экскурсия заводитчӧ Ананий Размысловсянь. Пукалӧны сылӧн бать-мамыс, Евдокия Павловна да Прокопий Михайлович, эм и аслас ӧтка снимок.
Война вылӧ гижысь мунӧма медводдза лунъясас. Фронт вылын сійӧ гижӧма сӧмын ӧти кывбур да сиӧма сійӧс Миша вокыслы.
Музейын жӧ видзӧны Ананий Размысловлысь фронтвывса письмӧсӧ. Со некымын кыв вайӧдам гижӧдсьыс: «…Удайтчас-ӧ бӧр волыны Коми муӧ, катны паракодӧн коми юӧд, аддзывны коми парма-вӧрсӧ? Удайтчылас-ӧ коркӧ лыддьыны ёртъяс кытшын ассьым медбур кывбур?». Тӧдіс-ӧ сійӧ, мый тайӧ – медбӧръя письмӧ?..
«Медводдза любов» поэмаа небӧг тані жӧ куйлӧ. Лэдзлӧмаӧсь печатьысь 1941 воын. Вуджӧдлӧма гижысь и Александр Пушкинлысь «Домик в Коломне». «Коломнаса керка» рукописьыс витрина улын жӧ. Ананий радейтлӧма ворсны гитараӧн. Матыссаыс козьналӧмаӧсь сылысь инструментсӧ музейлы.
Ананий Размыслов бура ёртасьлӧма Фёдор Щербаковкӧд. Гижасьӧма сыкӧд.
Фронт вылын «быдмӧма» старшӧй лейтенант званиеӧдз.
Пӧгибнитӧма 1942 воын Украинаын, дзебӧмаӧсь Большая Кохновкаын братскӧй гуӧ.
Василий Елькин (Иван Вась) – мӧд гижысь, код йылысь висьталӧны экскурсия дырйи.
Радейтлӧма гудӧкасьны, сылысь мекъя ёртсӧ видзӧны музейын жӧ.
Гижлӧма «Шуд вӧсна» поэма.
Гижысьлӧн рӧдвужыс молодечьяс! Ӧнӧдз видзӧны матысса морт йывсьыс паметьсӧ. Весиг керкаыс, кысянь мунлӧма фронт вылӧ, Кырпомын сулалӧ, дзоньталӧны да. И внучкаыс Василий Елькинлӧн олӧ на сэні.
Иван Симаков (Сим Вань) чужлӧма Сыктывдін районса Лӧзымын.
1937 воӧ сійӧс «лёк» литература понда кык во кежлӧ тюрмаӧ пуксьӧдлӧмаӧсь.
Йӧзӧдчылӧма «Ордымын» да сійӧ кадся мукӧд журналын. Фронт вылын гижны абу позьӧма. Та вӧсна чайтӧма, мый воас гортас да, дзик пыр босьтчас творчествоа уджӧ. Но… Усьӧма 1943 вося октябрын Украинаса Мариуполь дорын.
Музейса фондъясын видзӧны Сим Ваньлысь письмӧяссӧ. Гашкӧ, коркӧ удайтчас лыддьыны…
Иван Вавилин чужлӧма Кӧрткерӧс районса Баярын. Талун сылӧн ловъя на 80 арӧса Маргарита Коданёва нылыс, коді бура видзӧ бать йывсьыс паметьсӧ.
Война кадӧ Иван Вавилин шыӧдчылӧма Василий Юхнин дорӧ, коді 1939-1948 воясӧ веськӧдлӧма Коми гижысь котырӧн. И Юхнинлӧн корӧм серти Вавилин вермӧма шойччигъясас да госпитальын куйлігас зільны творчествоын. Война дырйи бӧръяыслы удайтчӧма гижны комын ӧти кывбур, на лыдын «Ни ӧти шаг бӧрӧ» (1942) да «Сӧветскӧй воин» (1944). Иван Вавилинлы войнаыс помасьӧма Австрияын. А сыӧдз дорйӧма нӧшта Югославия, Румыния, Венгрия, Болгария.
Серафим Поповлӧн фронтвывса туйыс заводитчӧма 1941 вося июнь 26 лунӧ. Медводдза тӧлысьнас нин сійӧ вӧлӧма война вылын. 1945 воын сылӧн петӧма «Фронтӧвӧй туй» гижӧд.
Иван Изъюров войнаӧдз пукалӧма тюрмаын. Сэтысь лэдзӧм бӧрас гижысьлы абу позьӧма йӧзӧдчыны. Воюйтӧма Карельскӧй фронт вылын. Бур нимсӧ бергӧдӧмаӧсь сӧмын 1956 воын.
Павел Доронин воӧдчӧма Берлинӧдз.
И.А. Куратовлӧн музейын видзӧны на сылысь война кадся планшетсӧ. Эмӧсь письмӧяс, фотографияяс, рукописьяс.
Бура служитӧмысь сійӧс кольӧдӧмаӧсь отсасьны Берлинӧ.
Музей жырйын жӧ ӧшалӧ и Геннадий Фёдоровлӧн шынельыс. Воюйтлӧма Белорусскӧй фронт вылын. Ачыс пӧ и козьнавлӧма шынельсӧ татчӧс уджалысьяслы.
Колӧ пасйыны, мый абу став коми гижысьыс ветлӧма фронт вылӧ. Сійӧ кадся веськӧдлысьяс лыддьӧмаӧсь, мый налы колӧ лоны тані, кыпӧдны йӧзыслысь ловрусӧ, отсавны налы венны сьӧкыдлунсӧ.
Василий Юхнин томдырсяньыс чорыда висьӧма туберкулёзӧн. Но веськӧдлӧма гижысь котырӧн. И та понда ас гӧгӧрыс ӧтувтӧма коми гижысьясӧс, абу эновтчӧма коми литературасьыс. Ёртасьлӧма Яков Рочевкӧд. Тшӧкыда письмӧасьлӧмаӧсь. Война кадӧ ветлӧма Воркутаӧ. Сэки сылӧн «чужӧма» «Тундраса бияс» очерк, коді уна во шыльӧдӧм-мольӧдӧм бӧрын «быдмӧма» романӧдз. Сьӧкыда жӧ гижысьлы сетчӧма «Алӧй лента» романыс. Гижысьлы быть колӧма кутны тӧд вылас сійӧ кадся идеологиясӧ, партиялысь туйвизьсӧ…
Николай Дьяконов да Степан Ермолин водзмӧстчӧмаӧсь драмтеатрса сцена вылын. Налӧн зільӧмӧн война кадӧ вӧлі петкӧдлӧма квайт сюрс спектакль. Сикт-грездъясын – куим сюрс.
Музейса жырйын сулалӧ и ас вӧчӧм ичӧтик пианино. Сійӧс вӧчлӧмаӧсь, медым артистъяс вермисны новлӧдлыны сиктысь сиктӧ.
* * *
И.А. Куратов музейлӧн жырті ветлӧдлігӧн да выль юӧр тӧдмалӧм бӧрын коми гижысьяс воссисны меным дзик мӧд боксянь. Енбиаӧсь, кывзысьысьӧсь, повтӧмӧсь, зільӧсь да уна мукӧд бур кывйӧн эськӧ окота казьтыштны найӧс.
Чайта, война кадся налысь гижӧдъяссӧ тшӧтш кута лыддьыны мӧд синмӧн да дзик аслыспӧлӧс сьӧлӧмкылӧмӧн.
Тӧдам! Помнитам! Гӧрдитчам! <>
Надежда ПУНЕГОВА. Снимокъясыс авторлӧн.