Комиын сизимӧдысь нин нуӧдісны «Коми велӧдысь» республикаса конкурс, кӧні петкӧдчӧны детсадйын да школаын коми кыв велӧдысьяс. Кольӧм вежонӧ вӧчисны тавосяыслы кывкӧртӧд да нимӧдісны вермысьяссӧ.
Сідз, «Коми кыв велӧдысь медбур кагульнича» ним шедӧдіс Сыктыв районса Визинысь ӧтиӧд номера детсадйын музыка велӧдысь Нина Михайловна Соловьёва.
А школаын коми кыв медбур велӧдысьӧн лои Сыктывдінысь Выльгортса ӧтиӧд номера школаын велӧдысь Людмила Владимировна Нехорошева. Сыкӧд и сёрнитім олӧм-удж йывсьыс.
Медбӧрын, да медводзын
— Людмила Владимировна, вӧлі-ӧ позянлун ӧта-мӧдныдлӧн уджаланногӧн тӧдмасьны да ылӧсавны, коді лоас вермысьӧн?
— Ме ӧтарӧ кыски бӧръя номер да, ставсьыс медбӧрын петкӧдчи: и уроктӧ бӧръяӧн нуӧді, и мастер-класстӧ. Та вӧсна верми тӧдмасьны став ордйысьысьыслӧн удж-сямӧн. На вылӧ видзӧдӧмӧн сэсся позяс аслам уджӧ кутшӧмкӧ выльтор пыртны.
Но конкурс дырйиыс эг мӧвпав, коді вермас. Ставныс зэв бура вӧлі дасьтысьӧмаӧсь. Шуам, Коми национальнӧй гимназияысь Светлана Михайловна Тарабукина зэв енбиа велӧдысь, сьӧлӧмсяньыс зільӧ челядькӧд. Сійӧ вермис петны вермысьӧн, но жюри шуис мӧд ног. Ме ас водзӧ эг пуктыв мог вермыны, петкӧдлі сӧмын, кыдзи уджала урок вылын. Дерт, нимкодь вылӧ донъялӧмысь, — висьталӧ Людмила Владимировна.
— Первой вӧлі заочнӧй тур, — водзӧ висьталӧ сійӧ, — кытчӧ коліс ыстыны урок нуӧдігӧн вӧдитчан став методическӧй дасьтӧмторсӧ. Пример пыдди коліс петкӧдлыны конкурсын урчитӧм серти урок. Сійӧс коліс дасьтыны, снимайтны, сэсся чинтавны-«вундавны»: нелямын минутысь дасӧс вӧчны. Гижны тшӧтш, кутшӧм приёмъясӧн вӧдитчин урок дырйиыд — мед ставыс тыдаліс.
Збыльвылас «Коми велӧдысь» конкурсӧ пырӧдчӧмас эг ачым водзмӧстчы, ог радейт йӧз водзас петкӧдчыны да. Тайӧс вӧчны вӧзйисны Выльгортса ӧтиӧд номера школаӧн веськӧдлысь да районса велӧдан юкӧн. А конкурс кежлӧ дасьтысьнытӧ колӧ содтӧд кад. Ӧд уроктӧ, быдлунъя уджтӧ, семьятӧ бокӧ он вешты. Школаын менам 28 час, 10-ӧд классын роч литература на дай. Ставсӧ колӧ удитны. Районса велӧдан юкӧнсянь вӧзйисны, он кӧ пӧ таво пырӧдчы, кӧть нин видзӧднысӧ ветлы. Тӧдӧны ӧд, мыйта менам и школаын, и гортын удж-нокӧй. Но ме ог радейт таво видзӧдны, а вӧчны мӧд во. Босьтчи. И конкурсас дзик бӧръя лунас ысті шыӧдчӧмӧс да уджӧс. Мися, мӧдӧда заочнӧй вылас, а сэсся тыдовтчас. И со лои вермысьӧн!
Ордйысисны куим лун
Заочнӧй турын вермӧм да финалӧ веськалӧм бӧрын ставыс заводитчӧма выльысь. Бара ковмӧма ёна дасьтысьны.
— «Визиткаын» коліс петкӧдлыны ачымӧс: висьтавны удж да ас йылысь, кытысь, кутшӧм йӧзкостса паськӧмӧн локті (донъялысьяс водзын ме петкӧдчи Вылыс Эжваса паськӧмӧн). Да эз сідз-тадз висьтасьны, а аслыспӧлӧса. Ме «листалі» аслам олӧмысь «Шуда небӧг». Заводиті челядьсянь, видео вылӧ снимайті комиӧн чужан кыв йылысь кывбур лыддьысь нывкаӧс. Тадз тӧдчӧді, мый шудаӧн верман лоны сӧмын чужанінад. Сэсся водзӧ «листалі» шуда челядьдырӧс, том кадӧс, студенталӧмӧс, петкӧдлі, мый ме шуда гӧтыр, шуда мам да, дерт, уджын шуда. Медбӧрын менам классын велӧдчысьяс висьталӧны, кыдзи найӧ гӧгӧрвоӧны шудсӧ. И ӧти зонка кывкӧрталӧ, мый шуда коми кыв урок вылын, сы вӧсна мый ставсӧ кужӧ да тӧдӧ, — водзӧ казьтылӧ конкурсын ордйысьӧмсӧ Людмила Владимировна.
Сійӧ жӧ лунас «гӧгрӧс пызан» сайын конкурсӧ пырӧдчысьяслы ковмӧма аслысног разьны школаын уджын сійӧ либӧ мӧд мытшӧд-гӧрӧд.
— Таво жюриын быдӧнлы урчитӧмаӧсь роль: кодкӧ уна челядя мам, кодкӧ уна челядя бать, кодкӧ ӧтнас быдтысьӧ, кодкӧ бать-депутат да с.в. Меным ковмис котыртны да нуӧдны налы фестиваль, кӧні ворсісны бать-мам да челядь. Дасьтысьны коліс вит минутӧн. Лӧсьӧдчышті да аддзи и спонсоръясӧс, и отсасьысьясӧс. А бать-мамӧс ворсысь жюритысьяс быд ногыс пыксисны-дышӧдчисны. Век жӧ артмис накӧд сёрнитчынысӧ. Урчитӧм могсӧ збыльмӧді.
Мӧд лунас автобусӧн нуӧдісны Сыктыв районса Межадорӧ. Водзвыв эгӧ жӧ тӧдӧй, кӧні кутам уроксӧ сетны. Висьталісны лунӧн водз. А урок темасӧ урчитісны вежонӧн водз.
— И кутшӧм тема серти урокыд вӧлі?
— Квайтӧд классын велӧдчысьясӧс коліс тӧдмӧдны Комиын серпасасьысьяскӧд. Шойччан лунӧ ветлі Национальнӧй галереяӧ, снимайті. Дасьтӧм уроксӧ медводз нуӧді аслам 5-ӧд классалы.
Уроксӧ дасьті экскурсия моз. Куим серпасалысьлӧн уджъясӧн вӧчим выставка. И межадорсалы тадзи жӧ нуӧді. Кор снимокъяссӧ петкӧдлӧм бӧрын юалі налысь, кыдзи чайтӧны, кӧні ме вӧлі шойччан лунӧ, вочавидзнысӧ эз кужны. Тыдалӧ, сиктса челядьыд гежӧда волывлӧны Сыктывкарӧ. Но урокыс артмис бура. Межадорса челядь зэв тӧлкаӧсь, ӧдйӧ пырӧдчисны уджӧ, зэв бура экскурсоводалісны.
Нӧшта зэв нимкодь, Межадорса ныв-зон кыпыд концерт дасьтӧмаӧсь да. Час чӧж гажӧдісны: сьылісны да йӧктісны, сценка ворсісны. Молодечьяс!
Коймӧд лунас мастер-класс дырйи коліс петкӧдлыны урок вылын выль-пыртӧмъяс, методика-уджаланногтӧ.
— И мыйӧн чуймӧдін?
— Ӧнія челядь лыддьысьнытӧ оз радейтны да, петкӧдлі, кыдзи мӧд ног позьӧ уджавны текстъясӧн. Абу сӧмын гижӧдаӧн, но и аудиоӧн. Шуам, кыдзи кывбур позьӧ ворсны.
Сідз, витӧд класса велӧдчысьяскӧд Геннадий Юшковлӧн «Шарик да Тузик» кывбур серти (сиктысь кык пон воӧны венӧ, коді медся ён) дасьтім мультфильм. Челядь пӧвстысь кодкӧ серпасаліс сикт, кодкӧ вӧчис понсӧ, мед шарнира кокыс вӧрис. Сэсся снимайтім. Сёрнитім да пӧттӧдз увтім. Зэв ёна кажитчис челядьлы тадзи уджавнысӧ. Мультфильмсӧ снимайтім челядьлы библиотекаса студияын. Пасъя, тайӧ уджсӧ ми ыстім «Республику свою по книгам узнаю» республикаса конкурс вылӧ. Артмӧ, классын уджалӧм бӧрын позьӧ петны и вылысджык тшупӧдӧ. Та вылӧ и инді мастер-класс дырйи, — висьталӧ Людмила Владимировна. — Коми кыв урок дырйи ог гажтӧма зунясьӧй: ворсам, презентация дасьтам, кывзам учебник дорӧ аудиоприложение. Кӧсъя, мед челядь эз сӧмын менсьым гӧлӧсӧс, а тшӧтш и мукӧдыслысь сёрнисӧ кывзісны. Тадзи челядь унаторйӧ велалӧны.
Велӧдысь йылысь анекдот
Уджавны кӧ пӧ, уджавны сьӧлӧмсянь, — шуӧ Людмила Владимировна. Сійӧ радейтӧ быдтасъяссӧ, и найӧ сы дорӧ сибӧдчӧны. Коми муӧн, кывйӧн, литератураӧн да культураӧн тӧдмасьӧны оз сӧмын урок дырйи, но и бӧрас. Велӧдысь шуӧ, нелямын минутнад пӧ он ставсӧ удит, а ныв-зонлы окота водзӧ тӧдмасьны. Людмила Владимировна быдтасъясыскӧд пырӧдчӧны уна сикас конкурсӧ, олимпиадаӧ, бергӧдӧны туясян удж.
Шуам, педагоглӧн «Коми велӧдысь» конкурсын петкӧдчигкості сылӧн быдтасъясыс «дзирдалӧмаӧсь» «Сыктывдінса кодзувъяс» конкурсын, лыддьӧмаӧсь Геннадий Юшковлысь кывбуръяс. Медводдза да коймӧд местаыс вичмӧма сылӧн витӧд классалы. Людмила Владимировна ошкӧ ассьыс быдтасъяссӧ и бать-мамсӧ, отсасьӧны да.
— Сизимӧд классын велӧдчысь Арина Витязевакӧд, ачыс Изьваысь рӧднас, зэв уна удж нин вӧчим. Школаын уджъёртъяс шуӧны, бӧж моз пӧ тэ бӧрся ветлӧдлӧ. Мися, дерт, топыда уджалам да. И сылы кажитчӧ, и меным долыд, — ошкӧ нывкаӧс велӧдысь. — Зілям и урокъяс бӧрын: туясян уджъяс гижам, пырӧдчам конференцияясӧ. Арина Витязевалӧн «Слова ижемского диалекта в речи моих родителей» уджыс кӧть рочӧн гижӧма, зэв бур. Ӧтлаын дасьтім кывкуд: кыдзи сійӧ либӧ мӧд кывйыс юргӧ изьва сёрнисикасын да литературнӧя.
Мӧд нывкакӧд дасьтім «Путешествие по Куратовским местам» туясян удж. Босьтчим Кебрасянь да, снимайтім видеоролик, петкӧдлім Куратовкӧд йитчӧминъяс.
А коймӧд уджыс — шегъясьӧм. Кольӧм во 9-ӧд классын велӧдчысь нывкакӧд гижим асшӧра проект: асьным велӧдчим ворсны шегйӧн и мукӧдсӧ велӧдім. Бара жӧ видеоролик снимайтім.
Туясян уджыс мунӧ водз
Сыктывдін районын коми кыв велӧдӧмӧ нырччӧмысь ныв-зонлы быд во сетӧны торъя премия. Нёль сюрс шайтыд сиктса челядьлы, чайта, абу этша. Урчитӧма и филология юкӧнын вермӧмъясысь Сыктывдінса «ичӧт премия».
Конкурс-олимпиадаӧ пырӧдчысь челядьлы ассянь кампет да мукӧд козин вӧча. Налы таысь нӧшта на нимкодь. Сэсся чай ӧтлаын юам. Челядь кабинетысь нёль-вит часӧдз оз петны. Тӧдӧны, кутшӧм шкапын эм чӧскыдтор, кампет.
— Висьталін, мультфильм снимайтінныд. Тайӧ конкурс ради али тшӧтш быдлунъя удж?
— Урокъяс дырйиыд ӧд ставсӧ он вевъяв да, окотитысьяскӧд уджалам содтӧд. Снимайтлім нин Татьяна Кирпиченколӧн кывбуръяс кузя. Таво дасьтам Елена Габовалӧн гижӧдъяс серти литература календар. Сійӧс мӧдӧдім жӧ конкурс вылӧ, но кывкӧртӧдыс абу на. Выльгортса челядьыд зэв енбиаӧсь: календарсӧ дасьтігӧн ӧти лыддьысис, мӧд серпасаліс. Тайӧ водзмӧстчан котырыскӧд кой-мӧд во ноксям. А мый кутам локтан велӧдчан воӧ вӧчны, гожӧмнас мӧвпыштам.
— Урок дырйиыд серамбанаторъяс овлӧны?
— Быдсямаыс овлӧ, дерт. Челядьтӧ радейттӧг школаад уджавнытӧ он вермы. Ӧти зонкакӧд школаын дыр удж бӧрын гортӧ мунам вӧлі. Юася Даниллысь, мися, менсьым сумкаӧс эн аддзыв? А сійӧ видзӧдліс ме вылӧ да серӧктіс, пельпом вылад пӧ. Сэсся кутшӧмкӧ рыт-аддзысьлӧм дырйи библиотекаын тшӧктӧмаӧсь висьтавны анекдот да, казьтыштӧма сумка воштӧмӧс. Бӧрыннас библиотекаын зільысьясыс висьталісны, челядьыд пӧ тэ йылысь анекдотъяс лӧсьӧдлӧны.
Кыдзи сюри олан туй
Людмила Нехорошева чужӧма-быдмӧма Кулӧмдін районса Донын. Семьяас медводдзаӧн велӧдчӧма педагогӧ. Казьтыліс, школаас велӧдчигӧн на бӧрйӧма тайӧ ордымсӧ:
— Роч литератураысь вӧлі зэв бур велӧдысь Раиса Андреевна Липина. Уроктӧ вӧлі вом паськӧдӧмӧн кывзам. И меным окота жӧ лои велӧдысьӧ веськӧдчыны. Но Сыктывкарса университетысь финн-йӧгра факультетӧ веськалі эг аслам кӧсйӧм серти. Донса школаысь директор ставнымлысь аттестатъяснымӧс лэччӧдӧма карӧ. А мый: сиктса челядьыд нинӧм ог тӧдӧй да. Ачыс и сетӧма, кодӧс кытчӧ чайтӧма вермыны пырны. Карысь воӧм мысти висьталіс. Меным шуис, финн-йӧгра факультетын пӧ радейтана роч литератураыд и комиыс лоӧ, тэныд кажитчас. Сідзи и лои. Сьӧлӧмсянь да окотапырысь велӧдчи. Литератураысь «Виктор Савинлӧн нюм да серам» курсӧвӧйӧс гижи Вера Алексеевна Латышевалӧн юрнуӧдӧм улын.
Университет помалӧм бӧрын кык во кагакӧд пукалі да, эг дзик пыр медась школаӧ. Верӧс сайӧ петі. Пӧшти кык арӧс вӧлі пилы, муні вӧзйысьны Сыктывкарса 18-ӧд номера школаӧ. Юркарса «Стрӧительын» вӧлі олам да, велӧдчаніныс керкасянь медматын. Надежда Степановна Вострикова директорыс дзик пыр босьтіс, велӧдысьыс буретш вӧлі мунӧма да. И зэв ёна сэсся отсасис, урок вылад пукаліс и. Ӧкмысӧд класса челядь бӧрйисны коми кывйысь экзамен да, мекӧд тшӧтш примитіс. 18-ӧд номераын да и ӧні Выльгортса школаын тшӧтш велӧда коми кыв да роч литература.
— Помнитан-ӧ дзик медводдза уроктӧ? Кутшӧм классын сійӧс нуӧдін? Вӧлі-ӧ челядь кывзысьтӧм кузя полӧм-майшасьӧм?
— Ӧкмысӧд класса дорӧ Надежда Степановна вайӧдіс ӧдзӧс дорӧдзыс да юаліс, пола ог. Мися, ог. И пыри да нуӧді. Челядьыс меысь во 5-6-ӧн томджыкӧсь вӧліны. Ёна юасисны, дыр-ӧ кежлӧ пӧ миян дорӧ воинныд, велӧдысьясыс оз кутчысьны да. Видзӧдлам пӧ, дыр-ӧ ті уджаланныд. Мися, ме дыр кежлӧ.
Сэкся томуловлӧн челядьыс нин ӧні велӧдчӧны ме дорын Выльгортса школаын. Выльгортын бать-мамлӧн собранньӧ дырйи накӧд аддзысигӧн весиг чуйми. Ӧтилӧн кагаыс велӧдчӧ 7 классын, Саша пикӧд тшӧтш. А мӧд нывлӧн, кодкӧд 18-ӧд номера школаын зэв уна конкурсын петкӧдчим, кагаыс 5 классын. Коми кыв урок дырйи зэв жӧ окотапырысь зільӧ. И коми кывсӧ тӧдӧ. Таысь зэв любӧ.
Ладӧн-бурӧн быдтысьӧны
— Мыйла вежин школасӧ, Сыктывкарсаысь мунін Выльгортӧ?
— Первой олім «Стрӧительын», а сэсся верӧскӧд ньӧбим Выльгортын му да лэптім керка. А керкасӧ кыпӧдім студенталан кадся нывъёрт Таня Самаринакӧд, кодкӧд вит во ӧти жырйын олім. Ӧні ӧти йӧрын олам, ӧти пывсян ломтам. Олам да быдтысям ладӧн-бурӧн, зэв ӧтсӧгласӧн. Гожӧмнас ывла вылын чай юам. Налӧн куим челядь, миян тшӧтш. Таня верӧсыскӧд уджалӧны Выльгортса мӧдӧд номера школаын. А ме ӧтиӧд номераас, верӧсӧй ас вылас уджалӧ. Миян куим челядь: кык пи да ныв. Ыджыдыс 22 арӧса студент, мӧдыс 7 классын велӧдчӧ, ичӧтыс — 6 арӧса, арнас медводдзаысь мунас школаӧ.
— Торъялӧны-ӧ карса челядьыс сиктсаысь? Кӧть эськӧ Выльгортыд карсянь матын да…
— Торъялӧны. Ог кӧсйы карсасӧ ӧбидитны, но сиктсаыд прӧстӧйджыкӧсь. Но кыкнан школаас вӧліны и коми кыв тӧдысь да радейтысь челядь.
— Людмила Владимировна, школаын коми кыв велӧдӧм могысь ставыс-ӧ тырмымӧн, али аслыд унатор на колӧ лӧсьӧдны?
— Уджалам важ небӧгъяс серти да, аслыд уна ковмӧ корсьысьны. Программа серти 5-6 класслы петісны небӧгъяс, зэв бур, грамотнӧя гижӧма-дасьтӧма. Велӧдысьлы нинӧм содтӧд корсьны оз ков, ставыс эм да. Дасьтӧма нин 9 классӧдз, но велӧдчан небӧгсӧ оз лэдзны, сьӧмыс пӧ абу да. Накӧд вӧдитчам важ небӧгъяснас. Кӧсйысьӧны лэдзны выльсӧ комисӧ чужан кыв пыдди велӧдысьяслы. А налы, кодъяс велӧдӧны кыдз государственнӧй, код тӧдас кор. Но зэв ёна виччысям. Лэдзасны кӧ выль небӧгъяссӧ, лоас кокньыдджык и велӧдысьлы, и челядьлы.
— Велӧдан уджыд уна кад босьтӧ. Со, гожӧмнас нин колӧ мӧвпавны, мый выльторсӧ пыртан локтан велӧдчан воӧ. Тырмӧ-ӧ кадыд велӧдчысьяслы да аслад семьялы? Сюрлӧ-ӧ шойччыны ыджыд семьянад?
— Гожӧмнас век шойччам став семьяӧн. Некор на эг торъявлӧй. Таво меным сетісны Краснодарӧ вежон кежлӧ путёвка да, верӧс юасьӧ: «Тэ мый, ӧтнад кӧсъян мунны?». Ӧтнам ог мун! Мунам ставӧн. Ми радейтам путешествуйтны ас машинаӧн. Туйӧ пыр петам августын. Челядьлы июль помас дзик нин телепит, шойччӧм йылысь и сёрнитӧны. Ас машинаӧн мунігад сувтлам кытчӧ миянлы колӧ. Карта серти ме индала, мися, мунам тайӧ карыс пыр, видзӧдлам сійӧс, кежалам сэтчӧ… Саридз дорӧ мунігӧн тӧдмасям асланым странаӧн. Зэв ёна радейта Крым, ок, мича му! Краснодар крайӧ уналаӧ жӧ ветлім.
Верӧс челядькӧд чери кыйны радейтӧны. Час, юыс воссяс да… Быд вежон кутам кайлыны и Донӧ. Машинаӧ пуктам пыж — и туйӧ быд пекнича рыт. Верӧслы челядькӧд окота вуграсьны Дон тыын, сир мачавны.
А ичӧт нылӧй искусствояс школаын и сьылӧ, и йӧктӧ, ветлӧ культура керкаын «Капель» театр студияӧ, «Зараньын» серпасасьӧ, школаӧдз содтӧд тӧдӧмлун босьтӧ — быд лун кытчӧкӧ мунам. Весиг конкурс кежлӧ дасьтысигӧн занятиеяссьыс эг дугӧд, кагалы ӧд сӧвмыны колӧ. Сэсся шӧрыслысь колӧ гортса удж видзӧдлыны, медыджыдыслы звӧнитлыны — челядьӧс здук кежлӧ эг вунӧдлы. «Коми велӧдысь» кежлӧ ковмис войяснас дасьтысьны да, ёна и мудзи. Но мед — таын и олӧмыс. <>
Екатерина МАКАРОВА.
Снимокъясыс Людмила НЕХОРОШЕВАЛӦН гортса архивысь.