Талунъя номерын окота лои сёрнитыштны Рубик кубик йылысь. Кывлі, мый Эжваса «Шонді войт» библиотекаын нуӧдӧмаӧсь сійӧс тэчӧм кузя мастер-класс, да ӧзйи. Ӧд шӧр геройнас вӧлӧма 31-ӧд номера школаын 5 «б» классын велӧдчысь Денис Шаманов. Кубиксӧ зонка тэчӧма 40 секундаӧн, да и мукӧдӧс на велӧдӧма.
Дерт, гӧгӧрвоана, тайӧ абу мирса рекорд. Но ме ӧнӧдз на ог куж чукӧртны Рубик кубиктӧ. Чайта, ме коддьӧмыс абу этша. Кӧть мыйдыра сы весьтын зуняся, сӧмын ӧти бок и сямма тэчнытӧ. А Денислӧн ставнас артмӧ!
Бергӧдчывны кӧ историяӧ, Рубиклӧн кубиклы тавося майын тырас 48 во. 1974 воӧ Будапештын архитектура предмет том велӧдысь Эрнё Рубик лӧсьӧдӧма механикаа аслыспӧлӧс юржуглантор. Татшӧм ногӧн сійӧ кӧсйӧма гӧгӧрвоӧдны трёхмернӧй геометрия. Тэчны ассьыс мӧвпыштӧмторсӧ туялысьлы ковмӧма быдса тӧлысь.
Медводдза «Магияа кубиксӧ» (тадзи шусьӧма сэки. – Н.П.) вузалӧмаӧсь 1975 воын. Чачаыс артмӧма ӧти ыджыдӧ ӧтлаӧдӧм да кокниа бергалан 26 ичӧтик кубикысь. 1980 воын юржугланторйыслы сетӧмаӧсь Рубиклысь нимсӧ.
Кольӧм нэмся кӧкъямысдасӧд воясӧ тайӧ чачаыс вӧлӧма медся вузаланаӧн – мир пасьталаын иналӧмаӧсь 350 сайӧ миллион юржуглантор.
Шензьӧдӧ и сійӧ, мый Рубиклысь кубиксӧ позьӧ чукӧртны 43.252.003.274.489.856.000 ногӧн. Арталӧмаӧсь да, та могысь ковмас матӧ 1.400 триллион во! А нӧшта – он кӧ мӧжгы да кубиксӧ бергӧдан быд секунда.
Кубик чукӧртысьясӧс шуӧны спидкуберъясӧн. И найӧ пыр ордйысьӧны тайӧ спорт сикасас. Медбур спидкуберыс 6 секундаысь регыдджыкӧн чукӧртӧ Рубик кубиктӧ. Овлӧ, спортсменъяс ворсӧны-петкӧдчӧны видзӧдысьяс водзын. Ӧти чукӧртӧма кубиксӧ такӧд тшӧтш ӧти киӧн отжимайтчӧмӧн 25 секундаӧн. Мӧдлы, кӧрталӧм синмалы, ковмӧма 28,8 секунда. А Китайысь куим арӧса кага чукӧртӧма кубиктӧ 2 минутӧн!
Рубиклысь чача тэчысьяс серти, быд комбинация артмӧ 20-ысь либӧ этшаджыкысь бергӧдӧмӧн. А дырӧн-ӧ тэ сійӧс тэчан – тайӧ пӧ и эм тэнад рекордыд. И асьтӧ пӧ пыр позьӧ водзӧ сӧвмӧдны!
Колӧ пасйыны, медся ыджыд кубикыс – 3 метр ыджда да 500 кг сьӧкта. Сійӧс видзӧны США-са Теннесси штатысь Ноксвилл карын.
А медся ичӧтик кубиксӧ – 10 мм ыдждаӧс – дасьтӧма Россияса программист Евгений Григорьев. Чачасӧ тшӧтш позьӧ чукӧртны, кӧть сійӧ и вывті дзоляник.
Эмӧсь и миллион сайӧ доллара кубикъяс, кодъясӧс мичмӧдӧмаӧсь дона изъясӧн.
Нӧшта торйӧдӧны ӧдйӧ бергалан кубикъяс, но татшӧмсӧ вӧчӧма спорт-сменъяслы нин.
Денис Шаманов велӧдчӧ витӧд классын. Абу эськӧ полысь да, мамыс висьталыштіс пи йывсьыс.
–Денис миян быдлаӧ пырӧдчӧ, – шуӧ Анжела Шаманова. – Татшӧмӧн сійӧ вӧлі пыр. Пиным бура велӧдчӧ. Роч кывйысь гежӧдика «нёльыд» четвертьнад петавлас. Мукӧд предметсьыс ставыс «вит».
Ичӧтсяньыс жӧ пырӧдчис спортӧ. Ветліс «Резонанс» творчество кружокӧ, пуысь вӧчаліс машина-самолёт да быдсяма ӧружиесӧ. Радейтіс лего да кӧрт конструктор тэчны. Сэсся кутшӧмкӧ кадӧ котраліс вольнӧя тышкасьӧм вылӧ да футболасьны. Бӧръяыс, тыдалӧ, вермис.
–Рубик кубиктӧ тэчны велӧдчӧм йылысь медводз мӧвпышті кӧкъямыс арӧсын, – водзӧ сёрниӧ пырӧдчис Денис. – Менам гырысьджык воча вокъяс зэв ӧдйӧ вӧлі чукӧртӧны кубиктӧ. Ме тшӧтш кӧсйи на моз жӧ. Но! Пыр артмыліс ӧти-кык бок тэчны, водзӧсӧ эг вевъяв.
А коркӧ гожӧмнас, сэки бабуш дорын вокъяскӧд шойччим сиктын, Тимофей да Дима петкӧдлісны меным, кыдзи колӧ тэчны Рубик кубиктӧ. Ӧтчыдысь! Мӧдысь! И весиг кад вылӧ ордйысьлім!
Ӧні менам уна кубик: 2х2, 3х3, 4х4. Эмӧсь и пираморфиксъяс – пирамидка сяма куим сикас, скьюб, мегаминкс (многогранник), кубик-дзоридз, лимон мыгӧра кубик да кубик-конструктор. И ставсӧ кужа тэчны!
Денислысь кужӧмлунсӧ тӧдӧны ёртъясыс и ӧтлаын велӧдчысьясыс. Унаӧн тшӧтш кӧсйӧны велӧдчыны, но мыйлакӧ оз артмы, тыдалӧ, этша на выннысӧ та могысь пуктӧны.
Зонлы кажитчӧ чукӧртны Рубиклысь кубиксӧ. 40 секундаа рекордсӧ сійӧ зільӧ бурмӧдны, воӧдчыны 30 секундаӧдз. Кольӧм во Денис ветлӧма челядьлы шойччан «Орлёнок» лагерӧ да сэні пырӧдчӧма конкурсӧ, петкӧдлӧма ассьыс енбисӧ. Зонмӧс ёна ошкӧмаӧсь, пасйӧмаӧсь и грамотаӧн. Таво со «Шонді войт» библиотекаын нуӧдӧма мастер-класс.
–Ме чайта, кубиктӧ тэчны сяммӧ быдӧн, – шуӧ Денис. – Колӧ сӧмын окотитны тайӧс вӧчны да пуктыны вермана вын. Ме тай став прӧст кадӧс колляла кубик тэчӧм сайын-а.
Та кындзи радейта футболасьны. Вежоннас куимысь котрала «Бумажник» спорткомплексӧ, ворса мини-футболӧн. Тавося январын менӧ рӧштвося ордйысьӧмъяс дырйи шуисны медбур вратарӧн.
–Мен нимкодь, мый Денис аддзис сьӧлӧм сертиыс нок, – кывкӧрталіс сёрнинымӧс Анжела мамыс. – Сійӧ миян нырщик сяма, радейтӧ, кор кывзӧны-донъялӧны, мыйкӧ юасьӧны. Эм ичӧтджык чой да, сылы тшӧкыда жӧ петкӧдлӧ чача тэчӧмтӧ.
Ми батьыскӧд ассьыным пай пуктам жӧ – ӧтуввезйысь судзӧдам выль кубикъяс, сьӧкыдджыкъясӧс нин. Кык-куим лунӧн и велалӧ Денис найӧс тэчнысӧ. Ньӧбим нин мат да секундомер, мыйясӧн сійӧ вӧдитчӧ мастер-класс нуӧдігӧн. Вӧчам ставсӧ сы могысь, медым пиным сӧвмис водзӧ.
* * *
Шуӧны тай, эм кӧ ыджыд кӧсйӧм – ставыс артмас! Сідз и эм. Денис дыр кад видзӧма ас пытшкас гуся мӧвпсӧ. А босьтӧма киас Рубиклысь кубиксӧ да, ӧдйӧ и велалӧма бергӧдлыны да колана ногӧн тэчны. Ӧні нин и мукӧдсӧ велӧдӧ.
А ті кужанныд тэчны Рубик кубиксӧ?
Надежда Пунегова.
Снимокъясыс Анжела Шамановалӧн гортса архивысь.