Джуджыд керӧсын, гажа нӧрысын
Ӧтнас важ керка сулалӧ дыр.
Юсянь зэв ылын, сиктсянь вель ылын,
Сӧмын тыдалӧ вӧр да сьӧд мыр…
Павел Шеболкинлӧн кывъяс вылӧ тайӧ мыла сьыланкывнас воссис Иван Павлович Морозовлы сиӧм кыпыд гаж. Коми АССР-ӧн вӧвлӧм веськӧдлысьлы тайӧ «Джуджыд керӧсын» сьыланыс ёна воӧма сьӧлӧм вылас.
Геннадий Юшковлӧн казьтылӧмъясысь: «Менӧ бӧрйисны Верховнӧй Сӧветса Президиумӧ. Медводдза чукӧртчылӧм дырйиыс мойвиис пукавны Иван Павлович Морозовкӧд орччӧн. Паметьӧ колины сылӧн кывъясыс: «Кажитчис коми сикт йылысь гижӧдыд. Вӧрзьӧдін статьянад менсьым лолӧс… Ёна сёрӧнджык кывзі сылысь сьылӧмсӧ. Тӧда эськӧ коми сьыланъястӧ бура, но кор Иван Павлович заводитіс мургыны «Джуджыд керӧсын…»-тӧ, отсавны эг сяммы, кывъяссӧ эг тӧд. Иван Павлович гӧгӧрвоис шӧйӧвошӧмӧс да сӧмын шпыннялыштіс: «Вот тэныд и на, поэт, а он тӧд Павел Шеболкинлысь кывбурсӧ». Збыльысь позьӧ шуны, коми сьыланыд Иван Павловичлӧн вирас вӧлі».
Иван Морозов йылысь казьтылӧмъясӧ март 29 лунӧ вӧйтчылісны республикаса Национальнӧй библиотекаӧ волысьяс. Буретш сэки Сыктывкарын кыпыда нимӧдісны «Иван Павлович Морозов. Республика помнит» небӧг.
Библиотекаын уджалысьяс бӧрйӧмаӧсь небӧгысь сэтшӧм кывъяс, мед петкӧдлыны Иван Морозовлысь олӧмсӧ да уджсӧ быд боксянь, бур боксянь. Мӧдарӧсӧ некыдз, сы вӧсна мый КПСС Коми обкомса первой секретарлӧн олӧм-уджыс вӧлі збыльысь шыбӧльтӧм. Ӧд Иван Павлович, уджъёртъясыслӧн кывъяс серти, нэм чӧжыс зільӧма дорйыны республикаӧс да тані олысьясӧс.
«Туйясыд донаӧсь, а туйтӧм туйыд нӧшта на донаджык…» – тадзи шулӧма Иван Павлович. Кӧрт туй нюжӧдӧм да машинаӧн ветлан выль туйяс ладмӧдӧм кындзи небӧгын мукӧд казьтылӧмысь да гаж вылын висьтасьысьяслӧн сёрниысь воссис Иван Павловичлӧн уджыс ставнас.
Сылӧн веськӧдлӧм улын 1960-1980 воясӧ Коми АССР лоӧма медся ӧдйӧ да бура сӧвман регионъясысь ӧтиӧн. Шуам, промышленносьт йылысь кӧ сёрнитны, 1965-1986 воясӧ предприятиеяслӧн вӧчӧмторйыс содӧма воддза дорысь куим пӧв, а мусир перйӧмыс – весиг ӧкмыс пӧв. Ёна сӧвмӧма экономика да культура. Сэки буретш кыпалӧмаӧсь Сыктывкарса ЛПК, Печораса ГРЭС да Воргашорса из шом перъян шахта, Усинскын да Вуктылын сӧвмӧма мусир да биару перйӧм, Удораын котыртчӧма вӧр пӧрӧдан сӧветско-болгарскӧй предприятие, республикаса каръясын уджӧ босьтчӧмаӧсь керка кыпӧдан комбинатъяс. Уна-уна вӧчӧмтор на позьӧ казьтыштны.
Иван Павлович бура тӧдӧма, кыдз олӧны йӧзыс, да, позьӧ шуны, ачыс кывкутӧма быд школа, олан керка, бурдӧдчанін, детсад да культура керка лэптӧм-кыпӧдӧм вӧсна. Ветлывлӧма стрӧитчанінъясӧ, вӧр пӧрӧданінъясӧ, мукӧддырйиыс и коскӧдзыс ваын ковмылӧма келавны сэтчӧс уджалысьяскӧд тшӧтш.
Иван Морозовлӧн веськӧдлан кадӧ тӧдчымӧн бурмӧма Комиын олӧмыс. Буретш сэки республикаӧс пасйӧмаӧсь СССР-са вылыс тшупӧда куим наградаӧн: Ленин (1966 во), Октябрьскӧй Революция (1971) да Дружба народов (1972) орденъясӧн.
Регионӧн ӧнія веськӧдлысь Владимир Уйба бура гӧгӧрвоӧ республикалӧн олӧмӧ Иван Павловичлысь зэв ыджыд пай пуктӧмсӧ. «Иван Павлович Морозов. Республика помнит» небӧг дасьтӧмкӧд тшӧтш вӧлі босьтчӧма вӧчны сылы памятник. Юрнуӧдіс тайӧ уджнас буретш Владимир Уйба. Сы дінӧ тайӧ корӧмнас водзтіджык шыӧдчылӧмаӧсь Иван Павловичлӧн вӧвлӧм уджъёртъясыс да Сыктывдін районын олысьяс. Иван Морозовлы сиӧм памятниклы подув изсӧ пуктӧмаӧсь 2020 воӧ Коми Республикалӧн чужан лунӧ, а мӧд вонас нин, август 22 лунӧ, памятниксӧ кыпыда восьтӧмаӧсь. Авторыс — Россияса заслуженнӧй да Коми Республикаса народнӧй художник Анатолий Неверов.
«Иван Павлович Морозов. Республика помнит» небӧгсӧ дасьтысь, история наукаса доктор, профессор Александр Попов казьтыштіс памятник вылас уджалігас Анатолий Неверовлысь сьӧлӧмкылӧмсӧ:
–Сійӧ вӧчис ставсӧ сьӧлӧмсяньыс, кывкутӧмӧн. Тадзи жӧ и ми, став выннымӧс пуктӧмӧн, дзонь командаӧн, быдса во дасьтім небӧгсӧ. Мед эськӧ ставыс артмис бура да ладӧн, унаысь чукӧртчылім, мӧвпалім, кыдзи бурджыка тэчны гижӧд-снимоксӧ, унджык документ пыртны. Небӧгысь позьӧ аддзыны архивса уна гижӧд, тшӧтш и Иван Морозовлысь пасйӧдъяссӧ, фотографияяс, водзтіджык йӧзӧдлӧм да ӧні чукӧртӧм казьтылӧмъяс… Ставыс тайӧ отсалас бурджыка тӧдмӧдны томуловӧс Иван Павловичлӧн олӧмӧн да уджӧн.
Александр Александрович тӧдчӧдіс сідзжӧ небӧгсӧ дасьтӧмын национальнӧй политика министерствоын зільысьяслысь да республикаса вӧвлӧм веськӧдлысьлӧн уджъёртъяслысь ыджыд пайсӧ.
Иван Морозовлы сиӧм памятникыс да небӧгыс – тайӧ медся этшаыс, мыйӧн республика вермис аттьӧавны ассьыс муса писӧ.
Небӧг нимӧдан гаж дырйи сёрнитысьыс вӧлі уна, и ставныс бур кывйӧн казьтылісны Иван Павловичӧс. Государственнӧй Сӧветӧн веськӧдлысь Сергей Усачёв серти, Иван Морозов некор эз ылӧдчыв, йӧз водзын сёрнитіс веськыда. Кыдз индіс Сергей Анатольевич, босьтам кӧ пӧ пример пыдди Иван Павловичлысь уджсӧ, сэк и олӧмным тӧдчымӧн бурмас.
Залын уна вӧлі том йӧзыс, и буретш налы тӧдчанаӧсь Иван Морозов йылысь бур кывъясыс. Межадор сиктысь велӧдчысь Анастасия Остапова висьтасис Иван Морозовлӧн комсомол кад йылысь. Налӧн школаыс новлӧ пыдди пуктана землякыслысь нимсӧ. Нывка дасьтӧма Иван Морозовлӧн фельдшер школаын велӧдчӧм да Калининскӧй фронт вылын служба йылысь доклад. Вӧлӧм, Иван Павлович вӧзйысьӧма фронт вылӧ куимысь, и сӧмын коймӧдысьсӧ дас кӧкъямыс арӧса зонмӧс босьтӧмаӧсь армияӧ. Дас сизим ранитчӧмаӧс вир кисьтана тышысь петкӧдӧмысь Иван Павловичлы сетӧмаӧсь «За боевые заслуги» медаль.
Иван Морозовлӧн отсасьысьыс, Иван Иванович Свистельник, висьтасис, мый найӧ бура ладмылӧмаӧсь, ӧти кывйӧ век волӧмаӧсь, вӧлӧмаӧсь быттьӧ батя-пиа. Иван Павлович тӧдӧма, мый уджъёртыслӧн батьыс усьӧма фронт вылын, да, гашкӧ, буретш пӧ тайӧ матыстӧма сійӧс зон дорӧ. А ачыс абу радейтӧма казьтывны война кадсӧ.
Иван Павловичлӧн казьтылӧмъясысь: «Межадорса школаын велӧдчигӧн класс джынйыс вӧлі Морозов ова. Ме коли ӧти Морозовӧн, коді воис фронт вылысь ловйӧн. Синваӧй доршасьӧ, кор сулала Ыджыд тышлы сиӧм сиктса памятник дорын. Кымын менам тшӧтшъя усис тайӧ тышас. Лёк лолӧ мӧвпысь, мый татшӧмторйыс вермас лоны выльысь». Гашкӧ, Айму вӧсна усьӧмаясӧс тӧд вылас кутӧмӧн и зілис Иван Павлович некымын морт пыдди.
Республика нэммӧдіс Иван Павловичлысь паметьсӧ. Межадорса школалы да музейлы, медицина колледжлы, Интаса да Сыктывкарса уличаяслы, вермытӧм челядьлӧн реабилитация шӧринлы, юркарса керка-музейлы сетӧма Иван Павлович Морозовлысь нимсӧ.
Кутам лача, библиотекаясӧ мӧдӧдӧм выль небӧгсӧ босьтлас киас быд олысь, и ставӧн бара на бур кывйӧн казьтыштасны енбиа мортӧс. Мортӧс, коді аслас став олӧм-уджын вӧлі збыльысь тӧлка юралысьӧн.
Алёна Нестерова.
Снимокъясыс www.rkomi.ru сайтысь.