1972 вося кӧч тӧлысьӧ восьтісны Сыктывкарса университет. Сійӧ жӧ воас ӧшым 30 лунӧ СССР йӧзӧдӧмлы пасйисны 50 во тырӧм. И Коми муын восьтӧм университетсӧ кыпыда шуисны СССР-лы 50 во нимаӧн.
Тайӧ вылыс тшупӧда велӧдчанінсӧ восьтӧмын медъёна водзмӧстчис пӧсь сьӧлӧма ань Валентина Александровна Витязева, Коми мунымӧс ёна радейтысь, география наукаса доктор, профессор.
Ачыс сійӧ, университетса ректор, эз вӧв коми. Чужлӧма Кардор обласьтса Яренск сикт дорын, Сибирь нима грездын. Сэні школаыс абу вӧлӧма, да велӧдчынысӧ ветлӧма Яренскӧдз. Ӧні Сибирыс абу нин, бырӧма, кыдзи и Комиын посни грездъяс.
Тадзи жӧ Изьвайыв районын кушмис Ӧдӧсдин, кӧні чужӧма да 19 арӧсӧдз олӧма, Александр Иванович Игушев батьӧй. Айму вӧсна ыджыд тышын сійӧ веськалӧма «морт юрӧн мачасянінӧ» да пуктӧма юрсӧ миян лӧнь олӧм вӧсна.
Школа помалӧм бӧрас Валентина Протопопова (татшӧм вӧлӧма овыс ректорпулӧн) пырӧма велӧдчыны Петрозаводскын Карело-Финскӧй университетӧ. Но Айму вӧсна ыджыд тыш кадӧ тайӧ велӧдчанінсӧ вуджӧдӧмаӧсь фронт визьысь асыввылӧджык – Сыктывкарӧ, Коми пединститут керкаӧ. И Валентина Протопопова помалӧма сійӧс Сыктывкарын нин.
Тані сійӧ кутӧма уджавны КПСС Коми обкомын. Петӧма верӧс сайӧ Изьва районса Мокчой сиктын чужлӧм Василий Архипович сайӧ, сиктса ног, Кипӧла Санька племенник сайӧ. Лоӧма Витязеваӧн. Василий Витязевыд вӧлӧма велӧдчӧм мортӧн, уджалӧма Коми Республикаын йӧзӧс социальнӧя могмӧдан министерствоын юралысьӧн.
Кор ме уджалі университетын, лекцияяс лыддьӧмысь кындзи меным ковмис Учёнӧй сӧветын секретаравны.
Тайӧ уджсӧ вӧчигӧн ректор тшӧкыда юксис мекӧд йӧзкӧд йитӧдъяс йылысь мӧвпъясӧн. Сійӧ веськыда меным шуліс:
– Ме радейта коми йӧзӧс, найӧ бур сьӧлӧмаӧсь, уджачӧсь. Сӧмын тай оз ӧтсӧгласӧн овны ёрта-ёртныскӧд.
Коми наука шӧринын ме дыр уджалі коми фольклористъяс Фёдор Васильевич Плесовскийкӧд да Анатолий Константинович Микушевкӧд.
Быд чукӧртчылӧм вылын, кӧні сёрнитісны наукаын туялӧмъяс йылысь, найӧ ӧтарӧ омӧльтісны ӧта-мӧднысӧ. А еврейяс, грузинъяс, татара ӧд вӧчӧны мӧдарӧ, кодкӧ кӧ веськалас «шоныдджык» уджаланінӧ, вайӧдас сэтчӧ «ас кыла» ёртсӧ, мед сылы тшӧтш вӧлі лӧсьыдджык. А тані артмӧ мӧдарӧ: коми морт кӧ гижас бур удж, мӧд коми «ёрт» вежӧктӧ сылы да лякӧсьтӧ сылысь вӧчӧмсӧ, медым оз кыпӧдчы сыысь вылӧджык!
Университетса уджалысьяс водзын сёрнитігӧн Валентина Витязева эз мудзлы висьтавлыны:
– Ми ог вермӧй панласьны Мӧскуа-Ленинградса вузъяскӧд физик-математикъясӧс дасьтӧмын. Но ми вермам нимӧдны асьнымӧс коми кыв да литература туялысьясӧс дасьтӧмын. Ми вермам коми кафедранымӧс вӧчны асланым университетын «изюминкаӧн»!
И та йылысь ректор эз вунӧдлы 15 восӧ, кор сійӧ веськӧдліс университетӧн. Коми кыв да литература туялысьяс пыр вӧліны сылӧн син улынӧсь. Коми кыв да литература кафедра бердын котыртчис литературно-творческӧй кружок, кодӧн веськӧдліс коми драма гижысь Николай Федорович Белых. Енбиа том йӧз сэні видлалісны ассьыныс кывбуръяс и регыдъя кадӧн лэдзисны «Куим сьыланкыв» нима кывбуркуд, кытчӧ пырисны Некрасов Ӧльӧксанлӧн, Мишарина Сандралӧн да Напалков Викторлӧн кывбуръяс.
Ректорлӧн кӧсйӧм серти коми студентъяслы лыддисны лекцияяс Эстонияса Тартуысь профессор Аго Кюннан, Таллинысь доцент Ану Хаузенберг, доктор Адольф Туркин, Суомиысь Паула Кокконен, Марья Лейнонен, Арья Хамари, Удмуртияысь доктор Риф Насибуллин, доктор Геннадий Афанасьевич Ушаков, доктор Валей Кельмакович Кельмаков, Марий Элысь доктор Виталий Алексеевич Акцорин, Венгрияысь доктор Атилла Добо.
Студентъяс быд гожӧм чукӧртісны коми сёрнисикасъяс Луза-Летка вожысь, Печора йылысь, ветлісны весиг Кола кӧджӧ, Мурманск обласьтса сиктъясӧ, Сибырса Ямал-Ненеч да Ханты-Манси кытшъясӧ, вӧліны и Тобол ю бокса коми сиктъясын: Старо-Александровкаын, Ивановкаын, Каменкаын, Перым крайын.
Университетса быдтасъясысь сӧвмисны филологияса нималана докторъяс: Йӧлгинь Цыпанов, Галина Некрасова, Павел Лимеров; кыв да литература велӧдысьяс, филологияса кандидатъяс: Марина Федина, Светлана Сажина, Алексей Мусанов, Елена Федосеева, Тамара Лаптандер, Клавдия Суббота, Римма Попова, Галина Пунегова, Татьяна Гудырева, Ольга Ведерникова, Елена Остапова, Игорь Уляшев, Олег Уляшев, Валентина Лимерова.
Найӧ аттьӧалӧны Валентина Александровна Витязеваӧс – университетса медводдза ректорӧс, коді сьӧлӧм бисӧ сетіс Коми муын вылыс тшупӧда велӧдчанінлы, коді восьтіс паськыд позянлунъяс енбиа том войтырлы сӧвмӧдны чужан мулысь культурасӧ.
Евгений ИГУШЕВ.