Чайта, ичӧтдырйиыс быдӧн окотапырысь чукӧртліс из. Тшӧтш и ме.
Торйӧн нин кор лэччан вӧлі купайтчыны вадорӧ, а сэні сяркнитӧма изсӧ, лӧсталӧны-нюмъялӧны тэныд, босьт пӧ.
Чукӧртан зеп тырыд да кыскан чой паныд гортад, сэсся лунтыр ворсан, ёртъясыдкӧд на вежласян и.
Кодлӧнкӧ тайӧ ышмылӧмыс вочасӧн бырӧ, а кодкӧ и нэм чӧжыс окотапырысь чукӧртӧ уна рӧма изсӧ, нимкодясьӧ, бурдӧдчӧ, наӧн вӧчалӧ мичмӧдчантор.
Неважӧн тӧдмаси Емдінса Отйын чужлӧм Валентина Коневегакӧд. Эжва ю бокын олігад сійӧ ичӧтдырйиыс уна кад коллявлӧма берегын. А кор босьтчим сёрнитны изъяс йылысь, шензьӧдіс, сымындатор вӧлӧм тӧдӧ!
–Миян сикт дорын водзті паськыд лыаыс эз вӧв, – заводитіс висьтасьны ань. – Сы пыдди изйыс сэні вӧлі! И гульчуньыд, и аммонитыд, и гӧрд-лӧз-турунвиж рӧмаясыд! Помнита, бать меным пыр шулывліс, изъясыд да быдмӧгъясыд пӧ ловъяӧсь. Найӧ пӧ миян моз жӧ чужӧны, быдмӧны, верстяммӧны, бырӧны. И быд изйын пӧ олӧ гном, а турунын – эльф. Сӧмын пӧ колӧ найӧс бура корсьны да оз ков ӧбӧдитны.
Ме сылы эски. И быд лун корси ичӧтик «олысьясӧс». Тайӧ велӧдіс менӧ тэрмасьтӧг видзӧдавны изъяссӧ, быдмӧгъяссӧ, аддзыны быдсикас рӧм, визь, мукӧд серпас.
А мам менам вӧлі бурдӧдчысь рӧдысь. Турунӧн лечитісны и ыджыд мам да мамлӧн чойыс. А миян горт дорын вӧлі торъя град, опытнӧй участок сяма, сэтчӧ мам-бать пуктылісны бурдӧдчан быдмӧгъяс, кодъяслысь кӧйдыссӧ коліс судзӧдны бокысь да пошта пыр.
Валентина кужӧ жӧ вӧдитчыны бурдӧдчан турунӧн. Но изъяс сылы матыссаджыкӧсь. И став изйыс пӧ сьӧлӧм серти.
Дерт, тадзи абу пыр вӧлӧма. Изъяс йылысь ковмӧма вунӧдчывлыны пединститутын велӧдчигас, сэсся Емдін районса Гам школаын уджалігас, быдтысигас. Но пыр аддзӧма кад ветлывны ю дорӧ да вӧрӧ, тшӧтш и велӧдчысьясыслы урокъяссӧ ну-ӧдлӧма сэні.
Сэсся бӧртиджык кутӧма изйысь сикӧтш ньӧбавны, торйӧдлӧма найӧс мольяс вылӧ да тыртӧм аквариумӧ тэчлӧма – татшӧм ногӧн ассьыс синсӧ нимкодьӧдӧма да кинас вӧрӧдӧм-видлалӧмӧн мытшӧдъяссьыс мынтӧдчӧма. Унакодь моль чукӧрмӧм бӧрын босьтчӧма сэсся ачыс сикӧтш-браслеттӧ вӧчавны. Бӧръя сизим восӧ тӧдӧмӧн нин. Кажитчӧ пӧ аслым, да и йӧзсӧ нимкодьӧдӧ.
И пыр, кор сюрӧ кад, лыддьӧ изъяс йылысь. Аддза пӧ журнал-газетысь юӧртор – вунда да дзебасӧ сюйышта. Сэсся и матыссаыс да ёртъясыс тӧдӧмаӧсь нин сылӧн хобби йылысь да тшӧтш отсасьӧмаӧсь, аддзасны пӧ мича из да котӧрӧн меным вайӧны.
Валентина чукӧртӧ изъяс. Тайӧ хоббиыс аньӧс уналаӧ нин вайӧдлӧма да выль йӧзкӧд тӧдмӧдӧма. Ичӧтдырйиыс кӧ батьыс вайлӧма шензьӧдана изъястӧ, ӧні ачыс нин быдлаысь корсьӧ-чукӧртӧ. Валентиналӧн кывъяс серти, найӧс тэчӧма быдлаӧ: видзӧ кӧрӧбъясын, уна сикас шкатулкаын, паськӧдӧма найӧс и ӧшинь вылӧ. Уна рӧма мирыс пӧ сетӧ меным вын да шонтӧ сьӧлӧмӧс.
–Дона изтӧ позьӧ быдлаысь аддзыны, – висьталӧ Валентина. – Уна-уна нэм сайын миян Коми му пыдди вӧлӧма саридз, а сэсся ледникыд таті жӧ мунӧма. Та понда изйыд меным кок улысь и сюрӧ. Сиктын град гӧригӧн унаысь перйывлі кремний, кварцевӧй друза, горнӧй хрусталь, цитрин.
Менӧ ёртъяс ас костаныс сідзи и шуӧны – Каменная Валяӧн, ӧд изсӧ аддза быдлаысь. Ола Петрозаводскӧй улича вылын да, сэтысь эз нин ӧтчыдысь сюрлы сердоликыд. Карса гожйӧдчанінын унаысь дона еджыд изйыд абу жӧ этша. И Ыбса ю дор вывті озыр, кӧрт туй вокзал сайын «Динамо» дорысь унатор сюрӧ и. Сӧмын колӧ юртӧ лэдзӧмӧн мунны, изъясыд ӧд сюрӧны сӧмын корсьысьлы.
Валентина нёльысь нин ветлӧма Войвыв кытшбердса Уралӧ. Сэтчӧс штольняясын, гӧраясын да уна сикас ю дорын и збыльысь шуда вӧлӧма. Сы мында мича из сылы сюрӧма! Сэсся куим во дорвыв ветлӧма биология институтысь туясьысьяскӧд Пӧдчеремӧ, «Югыд ва» национальнӧй паркӧ. Бура тӧдса геологъяскӧд.
Ань пыр содтӧд велӧдчӧ: туялӧ, мыйысь артмӧма изйыс, кутшӧмӧс видзны-дӧзьӧритны, кутшӧм ногӧн изъясыс бурдӧдӧны.
–Изъясыд велӧдісны менӧ мӧвпавны мӧд ног, – водзӧ сёрнитӧ Валентина. – Абу ӧд сідз-тадз важ йӧз овмӧдчылӧмаӧсь юяс дорӧ. Изъясӧн жӧ и бурдӧдчывлӧмаӧсь, весавлӧмаӧсь ӧшмӧсъяс, пывсянын шонтысьлӧмаӧсь. Да и казьтыштӧй школаса программаысь, мый медводдза бисӧ мортыд изйысь жӧ перйылӧма.
Шензьӧдӧ, мый вӧзъясны кӧ бӧрйыны уна рӧма из пӧвстысь ӧтиӧс, тэ бӧръян ассьыд. Сійӧс, коді тэныд кажитчас, коді тэныд нюмдыштас да кылас сьӧлӧмкылӧмтӧ. Позьӧ уна сёрнитны да вензьыны на кузя. Но! Уна вонад гӧгӧрвои нин, мый тэнад кӧ изйыс – видзас, бурдӧдас, шонтас-лӧньӧдас. А абу кӧ – вошас, чегас, мынас, торпыригасяс… Майшӧдлӧ мыйкӧ – сідзкӧ, пукты ассьыд изтӧ юр улад вой кежлӧ. Вӧт пырыд сійӧ туйдас, мый вӧчны.
Ме ичӧтсянь эска, мый изъяс ловъяӧсь, найӧ кужӧны сёрнитны, кывзыны тэнсьыд висьталӧмтӧ. Гашкӧ, казявлінныд нин, мый кор матыстчан ыджыд из дорӧ, сійӧ вермас кӧдзыдӧн ӧвтыштны, сідзкӧ, эн матыстчы, оз кӧ кӧсйы тайӧ здукас сёрнитны. А мӧдысь примитас, шоныдӧн ӧвтыштас. Сэки позьӧ дінас пуксьыны да висьтавны ставсӧ, мый кӧсъян, сетны юалӧмъяс.
Валентина ассьыс олӧмсӧ изъястӧгыс оз нин аддзы. И вӧччигас сійӧ платтьӧсӧ бӧрйӧ на дорӧ жӧ. Радейтана изйыс – лабрадор, коді отсалӧ аддзыны олӧмыслысь сюрӧссӧ. Сылӧн рӧмыс лӧз-турунвиж-мугӧм. А мичмӧдчанторйысь медся мусаыс – аммонит. Тайӧ ракпань, век кежлӧ измӧм моллюск, коді овлӧма уна-уна во сайын. Кор юалі, мыйла сійӧс бӧрйис, висьталіс, аммонитыс пӧ спираль кодь, отсалӧ мортыслы ньӧжмӧдчыны, аддзыны-восьтыны пытшкӧсса вынсӧ, пуктыны ас водзас мог да сылань и восьлавны. А лабрадор изйыс пӧ таын отсалӧ, петкӧдлӧ нырвизьсӧ.
Быд излӧн эм аслас позянлун, аслас вын. И рӧм сертиыс ӧти мортлы сійӧ лӧсялӧ, а мӧдлы ньӧти оз. Но стӧча та йылысь тэныд некод оз висьтав, сӧмын верман новлӧм бӧрынджык нин казявны ачыд.
* * *
Меным аслым ичӧтсянь кажитчылісны изъясыд. Ёна ворслі наӧн. Лыддьывлі и изъяс йылысь небӧгъяс. Саридз дорӧ ветлігъясӧ окотапырысь жӧ изнад ворса, ӧні, дерт, кагуккӧд нин.
Тшӧкыдджыка изтӧ видзӧдала вузасянінын, нимкодяся, шензя, кутшӧмӧсь найӧ овлӧны. Пыр быттьӧ окота босьтны киӧ тайӧ ичӧтик комольсӧ, либӧ сюйлыны вомӧ, либӧ син вештывтӧг видзӧдны да корсьны пытшкӧсса серпассӧ… И кор ме аддзыси Валентина Коневегакӧд, гӧгӧрвои – клад сюри! Чайта, кутам ёртасьны!
Надежда Пунегова.
Снимокъясыс
Валентина Коневегалӧн.