Александр Кузнецовлӧн — Россия Федерацияса заслуженнӧй тренерлӧн да народнӧй образованиеса отличниклӧн, уджвывса ветеранлӧн — быдсикас грамотаыс тырмымӧн. Но сылы медся нимкодь сыысь, мый сяммис унаысь-уна челядьӧс велӧдны котравны лызьӧн. На лыдысь кодсюрӧ зэв бура петкӧдчӧмаӧсь странаса да мирса чемпионатъясын, тшӧтш и Олимпиадаясын.
Александр чужӧма 1940 вося октябрын Луздор районса Абъячойын. Стӧчджыка кӧ, Остаповскӧй грездын, кодӧс сёрӧнджык «ньылыштӧма» юрсиктыс, ёна паськалӧма да.
Батьыс кузнечалӧма. Александр Павлович ӧнӧдз казьтылӧ, кыдз тшӧтшъяясыскӧд волывлӧмаӧсь видзӧдны, кыдзи батьыс дорччӧ. Кльӧщиӧн пӧ перъяс биысь гӧрдӧдз доналӧм кӧрттор да мӧдас клёнгыны-лямӧдны сійӧс ыджыд мӧлӧтӧн. Сӧмын би кинь сявкйӧ-чеччалӧ сьӧд джоджас. И ӧні на Александр Павлович шензьӧ, кыдзи кузнеч, коді некӧн абу велӧдчылӧма тайӧ уджас, сяммылӧма дорны телега кӧлеса. Ичӧтик кӧрт торъясысь пӧ артмыліс мича кытш. Некутшӧм чертёж-серпастӧг, кыдз шуласны «на глаз».
Мамыс трактористалӧма, а сэсся бригадиралӧма сэтчӧс колхозын.
Дерт, война кадӧ да и бӧрас вӧлӧма сьӧкыд. Лым сылӧм бӧрын пӧ вӧлі чукӧртам медводдза веж петасъяс, а арнас кынӧмпӧт шедӧдлӧмаӧсь вӧрын.
Налӧн семьяын квайт челядь — куим вок да сы мында жӧ чой. Александр вӧлӧма мӧдӧн. Сыысь вит арӧсӧн ичӧтджык Василий воксӧ республикаын унаӧн тӧдӧны. 1995 воын Василий Кузнецовӧс бӧрйылӧмаӧсь Госсӧветса депутатӧн. Веськӧдлӧма бюджет, вот да экономикаын политика комитетӧн.
Александр чужан сиктас помалӧма дас класс.
—Лызьӧн котравны радейті ичӧтсянь. Школаын ыджыд переменаыс вӧлі 30 минут. Ме пыр жӧ сувтлі лызь вылӧ да шутёвтлі важ аэропортӧдз вит километр. Бӧр локта вӧлі пӧсялӧма. Велӧдысьяс видӧны: «Шурик, мун кӧть мыссьышт», — серамсорӧн казьтылӧ Александр Павлович. — Мыйла буретш лызьӧн котралі? А сиктад сэки мукӧд спорт сикасыс эз и вӧв. И сідз шусяна инвентар вӧсна эз ков майшасьны. Бать кыдз пуысь лӧсавліс да кусыньтліс зэв мича кокньыд лызьяс.
Школа бӧрас зон уджалӧма лесопунктын, отсасьӧма вӧр пӧрӧдысьлы.
1961 воын том мортӧс босьтӧмаӧсь армияӧ. Веськалӧма Ылі Асыввылӧ. Стройбатын куим во кодйысьӧмаӧсь да лэптӧмаӧсь стрӧйбаяс. Дерт, и сэні мойвиӧма лызьӧн котравны быдсикас ордйысьӧмас.
Салдаталігас на думыштчӧма, кытчӧ водзӧ инасьны. Буретш пӧ радио пыр юргис «Иваново — город невест» сьыланкыв. 1964 воын мӧдӧдчӧма тайӧ карас да пырӧма велӧдчыны сэтчӧс гос-университетӧ физвоспитание факультетӧ. Сэні вӧлӧма кык юкӧн: гимнастика да лызьӧн котралӧм. Ёна пӧ корисны воддзаас, но, гӧгӧрвоана, сьӧлӧмыслы мусаджык вӧлӧма лызьӧн котралӧм, сэтчӧ и инасьӧма.
«Невестаяслӧн карын» и аддзӧма гӧтырпусӧ. Мария Александровна велӧдчӧма университетас жӧ, физика да математика факультетын коймӧд курсын.
Университет помалӧм бӧрын диплома том специалистлы вӧзйӧмаӧсь бара мунны Ылі Асыввылӧ, та пӧрйӧ Сахалинса Оха карӧ. Сійӧ думыштӧма: сы ылнаӧдз пӧ ог жӧ нуӧд том гӧтырӧс! Корӧ-ма ыстыны чужан республикаас. Комиссияас, тыдалӧ, чайтӧмаӧсь, мый Комиыд ёнасӧ нинӧмӧн оз торъяв Сахалинсьыд, да ошкӧмаӧсь том специалистлысь корӧмсӧ.
1968 восянь Александр Павлович тренералӧма Сыктывкарын, Олимпиада кежлӧ спортсменъясӧс дасьтан спорт-школаын. Мария Александровна гӧтырыс велӧдӧма школаын. Быдтӧмаӧсь пиӧс.
Александр Кузнецов пенсия вылас петӧма «Фаворит» спортшколасянь. Ветымын вонад, гӧгӧрвоана, дасьтӧма уна спортсменӧс.
Медводдза выпускас вӧлӧмаӧсь 1958 воын чужлӧм ныв-зон. Но медся уна нималана спортсмен петӧма 1969-1970 воясын чужӧм томуловысь.
Александр Павлович торйӧн нин ёна гӧрдитчӧ аслас нималана быдтас Владимир Леготинӧн. Зонкаыс 6-ӧд классын на медся тэрыба котӧртӧма Москваын. 1986 воын вермӧма РСФСР-са чемпионатын. 1990 воын эзысь медаль босьтӧма мирса чемпионатын, а 1997 воын мирса кубокын — зарни. 1993 да 1995 воясын ветлӧма мирса чемпионатъяс вылӧ, а 1994 да 1998 воясын вермасьӧма Норвегияса Лиллехаммерын да Японияса Наганоын Олимпиадаясын.
Но Владимир Леготинысь ӧтдор Александр Кузнецовлӧн быдтасъяс пӧвстысь унаӧн веськавлӧмаӧсь республикаса да странаса сборнӧйясӧ. Сідз, Ухтаысь Ирина Вострякова котралӧма Россияса сборнӧйын. Александр Павлович дорӧ ассьыс Анатолий писӧ вайӧдӧма Василий Рочев, сэні жӧ велӧдчӧмаӧсь Евгений Шеболкин да мукӧд.
Кӧть сылӧн быдтасъясыс вермасьӧмаӧсь Олимпиадаясын, аслыс тренерлы суйӧр сайӧ сідз абу и мойвилӧма ветлыны. Но Россиясӧ пӧ дзоньнас кытшовті. Ӧткымынлаӧ некымынысь ветлӧма быдтасъясыскӧд быдсикас ордйысьӧм вылӧ: Горно-Алтайскӧ, Эстонияса Отепяӧ, Мурманскӧ, Кандалакшаӧ, Горькийӧ (ӧні Улыс Новгород) да мукӧд карӧ.
Юалі, ёна-ӧ сылӧн чеччавліс сьӧлӧмыс, кор ордйы-сьӧм дырйи быдтасыс котӧртіс лыжня кузя.
—Валидол некор эг ньылавлы, мукӧд моз эг горзы. Пиньтӧ курччӧмӧн сӧмын дзорган секундомер вылӧ, да кор быдтасыд шутёвтас ныр улӧдыд, удитан юӧртны сылы, колӧ-ӧ выныштчыны, — вочавидзис тренер. — Ордйысигад сёр нин мыйкӧ вежны. Стартуйтас спортсмен, и сэсся ставыс сы сайын. Вермӧмтӧ колӧ дорны тренируйт-чигӧн. Трассасӧ кытшовтігӧн нин сёрнитам, кӧні колӧ ӧддзӧдчыны, а кыті позьӧ исковтны надзӧнджык, шойччыштӧмӧн.
Александр Павлович и талун сюся видзӧдӧ спортсменъяс бӧрся. Олимпиада дырйи мӧда пӧ висьны Юлия Ступак да Илья Семиков вӧсна. Дерт, найӧс бурасӧ оз тӧд. Но чайтӧ, мый нинӧмӧн оз торъявны воддза спортсменъясысь. Ӧткодявнысӧ эм кодкӧд — сійӧ тшӧкыда аддзысьлӧ спортшколаса быдтасъяс Илья Порошкинкӧд да Василий Рочевкӧд.
Александр Кузнецовлӧн висьталӧм серти, тренер кывкутӧ быдтор вӧсна. Вын-эбӧс да психология боксянь дась-ӧ спортсменыс котравны, кутшӧм трассаыс, кыдзи дасьтыны да мыйӧн мавтны лызь да уна мукӧдтор на колӧ кутны тӧд вылын. Ставсӧ кӧ лючки вӧчӧма, лоасны и гырысь вермӧмъяс. Унатор пӧ ковмылӧ вӧчны ас кинад. 1988 воын юниоръяслӧн СССР-са первенство вылӧ Свердловскӧ Комиысь ветлӧма уна спортсмен. Войбыд пӧ вӧлі дасьтам-шыльӧдам лызьяс. Мазь-порошок вӧснаыс синмыд зӧлитӧ. Воддза спортсменъясыс старт вылынӧсь нин, а ми пӧ бӧръяясыслы мавтам на лызьяссӧ.
Серамсорӧн казьтыштіс, кыдз ордйысьӧм водзвылын ӧти спортсменлӧн пиньыс висьмӧма, да мортыд лызь мавтан эпоксидкаӧн «бурдӧдӧма»-мавтӧма сійӧс.
Юрын дыр нин бергаліс мӧвп. Раиса Сметанина, Василий Рочев, Николай Бажуков быдмисны Изьва районса сикт-грездын. Школасянь котралісны пу лызьӧн да бамбук беддьӧн. Дерт, коканыс вӧлі гынкӧм, да лызьсӧ кӧртавлісны вӧнь-тасмаӧн. Но найӧ лоисны Олимпиадаса чемпионъясӧн, и эз ӧтчыдысь.
Талун лӧсьӧдалӧны-восьталӧны лызьӧн котралан югзьӧдӧм трассаяса комплекс-база. Спортсменъяс кӧм-паськӧмнас, ӧчкинас, лызь-бедьнас нинӧмӧн оз торъявны Францияысь нималана Мартен Фуркадысь да Норвегияысь Эйнар Бьёрндаленысь. А гырысь вермӧмъясыс мыйлакӧ абуӧсь. Олимпиадаяс вылын Комиысь спортсменъяс асьнысӧ ёнасӧ оз петкӧдлыны. Мыйын помкаыс? Та йылысь и юалі Александр Павловичлысь.
—Гырысь вермӧмыд лоас сӧмын сэк, кор став тшупӧдын та могысь зільӧны. Да, водзті и трасса-стадионыд вӧлі этшаджык, и вӧдитчисны СССР-ын вӧчӧм лызьӧн да инвентарӧн. Сійӧ жӧ Раиса Сметанинаыс республикаса ӧти ордйысьӧм вылӧ гынкӧмӧн вӧлі локтӧма. Кодкӧ сэсся сетӧма жӧ ботинкисӧ. Водзті тренер, школаса велӧдысь да сэтчӧс директор, сиктса, районса веськӧдлысьяс, ставныс висисны-тӧждысисны лызьӧн котралысьяс вӧсна. Сэки республикаса ордйысьӧм вылӧ кар-районысь волывліс 600 спортсмен, а талун — дас пӧв этшаджык. Бӧръя первенство вылӧ воліс дас команда. Койгорт район ӧти спортсменӧс и мӧдӧдӧма, а Луздор районысь ни ӧтиӧс абу ыстӧмаӧсь, — ышловзьӧмсорӧн вочавидзис тренер.
***
Александр Павлович во кык нин абу сувтлӧма лызь вылӧ, пидзӧсыс висьӧ да. Но водз тулыссянь да сёр арӧдз пӧ ачымӧс песа Мыртыюса дачаын. Таво пӧ и тӧвйыны сэні ковмис. Кодкӧ каньсӧ эновтӧма да, гозъя овмӧдӧмаӧсь сійӧс ас орданыс. Лункосмысь пӧ ветла ломтыны дачасӧ.
Томдырйиыс Александр Павлович прӧст кадӧ радейтӧма вӧравны. Торйӧн нин пӧ кӧч ёна кыйлі. Куим пон видзлӧма, западно-сибирскӧй лайкаясӧс. Но кольӧм во ар бӧръясӧ косявлӧмаӧсь кӧинъяс. Тшак пӧ ёна жӧ радейта вотны, а чӧд-пувтӧ вотны терпенньӧ оз тырмы. Черитӧ пӧ сӧмын пызан вылысь кыя…
—Да, гажа кад вӧлі, но ӧдйӧ тай шутёвтіс. Но зэв нимкодь, мый меным мойвиис уджавны енбиа спортсменъяскӧд, — кывкӧртӧд вӧчис Александр Кузнецов.
Николай Размыслов.