Ӧнія олӧмыс топыда йитчӧма компьютер-ӧтуввезкӧд. И кадысь кадӧ «ВКонтактеӧ» пыралігӧн аддзан, кӧні кыдзи олӧны йӧзыс. Унаӧн окотапырысь йӧзӧдӧны сэні ассьыныс снимокъяс. Оз ӧтдортчы ӧтуввезйысь и Любовь Кирушева – Кӧрткерӧсысь водзмӧстчысь морт, районса «Коми войтыр» ӧтмунӧмӧн веськӧдлысь, Н.М.Клермон нима йӧзкостса театрын ворсысь, быдсикас конкурсын жюритысь.
Кӧрткерӧс районын уналы тӧдса тайӧ аньыскӧд сёрнитіс миян корреспондент Надежда Пунегова.
–Любовь Васильевна, висьталыштӧй ас йывсьыныд, кӧні чужинныд-быдминныд, велӧдчинныд…
–Чужи Кулӧмдін районса Габов грездын. Сэсся 5-10 классъяс велӧдчи Пезмӧгса школаын. 1978 воын помалі юркарын культпросветучилище, кӧні велӧдчи библиотекарӧ. А сэсся дас вит во мысти нин босьті тӧдӧмлун Перымса культура да искусство институтын, лои художествоа литератураын да искусствоын вылыс квалификацияа специалистӧн. 2003 воын Коми Республикаса госслужба академияын велӧдчи менеджерӧ.
–Ті пыр вӧлінныд татшӧм водзмӧстчысьӧсь?
–Менам томдырйи ыджыдаліс комсомол. И ми прӧст кадӧ ставӧн концертасим, петавлім субӧтник вылӧ. Ме вӧлі библиотекаръяслӧн профсоюзӧн веськӧдлысьӧн, агитаторӧн да политинформаторӧн. Сійӧ кадӧ библиотекаын зільысьястӧ пыр корлісны партиялӧн райкомӧ, медым тӧдмӧдны выль небӧг-журналӧн.
Добровольнӧй народнӧй дружинаын водзмӧстчи, видзӧдім сиктын, йӧзаинъясын пӧрадок бӧрся. 1978 восянь заводиті ворсны Кӧрткерӧс районса Н.Клермон нима народнӧй театрын, кодӧн ӧні веськӧдлӧ Анастасия Казакова. Пыр казьтывла ассьым медводдза петкӧдчӧмӧс. Тайӧ вӧлі Б.Васильевлӧн «А зори здесь тихие» спектакль, кӧні ворсі Женя Комельковаӧс.
–А мый ӧні вӧчанныд?
–1995 восянь нин ме водзмӧстча «Коми войтырын». Бӧръя дас нёль восӧ веськӧдла миян районын тайӧ ӧтмунӧмнас. Куим созыв зіли исполкомын, дас ӧтиӧс – президиумын нин. Мойвиис кыкысь ветлыны финн-йӧгра конгресс вылӧ Эстонияӧ да Финляндияӧ.
Ноябрь помын лоӧ «Коми войтырлӧн» чукӧртчылӧм, ӧні сы кежлӧ дасьтыся. Быд во бӧръям кутшӧм выль юалӧм кыпӧдны. Но таво коймӧдысь нин бара на кутам сёрнитны коми кыв сӧвмӧдӧм йылысь. Абу бур, мый Мордінса школаын оз велӧдны комисӧ, а юрсиктын челядьлы сійӧ – кыдзи государственнӧй. Комисӧ велӧдысьыс петіс пенсия вылӧ, да дзик пыр и пӧдлалісны сылысь кабинетсӧ, а мӧд вонас коми кывсӧ кыдзи государственнӧйӧн шуисны велӧдны. Конференциялӧн резолюцияӧ эськӧ унатор вӧзъям, но оз ставыс артмы сьӧм да оланпас боксянь.
Таысь кындзи ме культураса уджалысьяскӧд тшӧтш отсала дасьтысьны коми нывъяслы «Райда» конкурс кежлӧ. Кык вонас ӧтчыд мунӧ тайӧ гажыс. И медым вӧзйыны-петкӧдлыны миянлысь медбур нывсӧ, колӧ медводз бӧрйыны сійӧс ас районын. А кыдзи? Дерт, конкурс котыртлӧмӧн. Со и водзмӧстчам.
Театрад на ворса и. Бӧръяысьсӧ петкӧдчи Михаил Лебедевлӧн «Мича ныв» опереткаын. Режиссёрыс Анастасия Казакова.
–Любовь Васильевна, вӧлі кӧ позянлун, мый эськӧ вежинныд-вӧчинныд ӧнія олӧмас?
–Дугӧді эськӧ татчӧс вӧрсӧ ылі муясӧ нуӧмысь. Колӧ видзны миянлысь парма-ягсӧ дона да муса кагукӧс моз. Вермасны ӧд дзикӧдз куштыны…
–Прӧст каднытӧ кыдзи колляланныд?
–Медъёна радейта вӧрӧ да вадорӧ ветлыны, тшак да тусь вота, кыдз-пипуяскӧд кутчысьла да сёрнита, радейта снимайтны вӧр-васӧ, посни челядьӧс, ассьыным сиктнымӧс. Град йӧрын нокся, уджыс тырмымӧн. Гижа на посньыдик висьтъяс, кӧні казьтывла ичӧтдырӧс, рӧдвужӧс, бур йӧзӧс, кодъяс вӧліны менам олӧмын. Радейта кысьыны. Отсала быдтыны и внукъясӧс. Накӧд быдсяматорнас жӧ ноксям: и серпасасям, и снимайтам, и сьылам-йӧктам-ворсам. Эмӧсь миян накӧд весиг бать-мамсьыныс гусяторъяс.
–Любовь Васильевна, а мый вӧзъянныд миянлысь газет лыддьысьяслы?
–Мед эськӧ унджыкӧн судзӧдісны «Коми мутӧ». Петаснытӧ дасьтігӧн ті вӧдитчанныд сӧстӧм коми кывйӧн. И тайӧ сетӧ позянлун пыдісяньджык тӧдмасьны мича коми кывйӧн.
–Аттьӧ, Любовь Васильевна! И аддзысьлытӧдз!
* * *
Кӧрткерӧсысь ань, кыдзи ачыс висьталіс, гижӧ неыджыд висьтъяс, тшӧтш и ас йывсьыс. Вӧзъям тӧдмасьны.
Олӧм туйяс
* * *
Мортыд озырмӧ, кор аддзылӧ выль йӧзӧс, выль муяс. Меным вӧлі нёль арӧс, кор медводдзаысь петі аслам грездысь ылі туйӧ.
Бать-мамлӧн вӧлі отпуск, и менӧ босьтісны тшӧтш, медым петкӧдлыны мукӧд сикт-посёлок. Пукала Ан-2 самолётын, видзӧда иллюминатор пыр, а бать висьтавлӧ: «Вылысянь миян грездыд со кутшӧм, со юным, со менам вӧр керкаӧй». Воим Кулӧмдінӧдз да пуксим теплоход вылӧ. Сэні ме ёна вильшаси, котралі. Каютасянь пышйи палуба вылӧ.
«Кодлӧн гӧрд костюма нывкаыс ӧтнас пуксьӧма теплоход нырӧ?» – горзіс рупор пыр капитан. Войнас воим Пезмӧгӧ, кӧні олісны Илья чож да Марья чожинь. Гӧститім некымын лун. Ёна кажитчис Адзорӧм ты: шоныд ваа да берегас пӧсь лыаа. Водзӧ мунім Сыктывкарӧ, кӧні олісны батьлӧн кык вок: Иван да Зосим. Меным лои выльторйӧн, мый керкаыд, вӧлӧмкӧ, вермӧ лоны и кык, и куим, и нёль судтаа. А кинозалыд сэтшӧм ыджыд, экраныс паськыд, да и мультфильмыд сэтшӧм мичаа тыдаліс. Иван дядьлӧн гортас вӧлі телевизор, а миян – сӧмын радиола. Паркын, вӧлӧмкӧ, эм карусель да «Чёртово колесо».
* * *
Меным квайт арӧс. Пезмӧгӧ вои муса ыджыд мамкӧд. Гӧститім, шойччим. Марья чожинькӧд ветлім вотны машля. Сійӧ тайӧ тшаксӧ сӧмын и сёйис: косьтӧмӧн, солалӧмӧн да, дерт, выльӧн вотӧм посньыдик чӧскыд машлятӧ – шыдӧн. Еджыд чими гобтӧ да гӧрд гобтӧ пыдди эз пукты. Илья чож ыджыд мамкӧд босьтчисны пач косявны да выльысь лэптыны. Сэккості олім гожся кухняын. Пезмӧг сиктысь ыджыд мам ньӧбис керка. «Колӧ аслам чужан сиктӧ овмӧдчыны. Кула кӧ, мед Адзорӧм ягӧ нуасны, кӧні менам став рӧдвужӧй».
* * *
Кадыс лэбӧ зэв ӧдйӧ. Ме том специалист. Локті уджавны Кӧрткерӧсӧ. Удж кузя усис шуд волыны районса быд сикт-грездӧ, Лымваӧ кындзи. Тӧдмаси уна йӧзкӧд. Медся унаысь вӧлі Нёб-дінын. Тшӧкыда волі Одыб сиктӧ. Ӧти тулысӧ сэтчӧ воим ыджыд ва (ытва) кузя «Заря» теплоходӧн. Петім уджъёрткӧд ӧдйӧ ветлан теплоходысь, а олӧма ань горзӧ: «Пыралӧй, азя шыдӧн гӧститӧда!». Вӧлӧмкӧ, миянӧс Светлана Геннадьевнакӧд корӧ. Аддзӧ, мый ми локтӧм йӧз, а столӧвӧй оз уджав. Аттьӧ тэныд, бур сьӧлӧма аньӧй!
* * *
Медся мича карӧ – Ленинградӧ! Тані олӧ менам рӧдвуж да тьӧт, кодлы таысь мусаджык карыс абу. Кольӧма ловъяӧн блокада дырйи. Неылын сылӧн керкасянь сулалӧ «900 дней и ночей…» памятник. Ленинградса метро. Медводз полі, а сэсся велалі. Тайӧ метроыс лоис муса. Мрамор стенъяса. Бурӧсь йӧзыс, век висьталасны, кытчӧ да кыдзи воӧдчыны. Эрмитаж, Исаакиев собор, Летньӧй сад, Пискарёв кладбище… Кутшӧмкӧ дрӧж босьтӧ, кор самолёт сӧмын на заводитӧ пуксьыны Ленинградӧ. И синваӧй доршасьӧ.
* * *
Сӧветскӧй Союзын олігӧн вӧлі Ригаын. Сэні миянлы тӧдтӧм оласног, гӧгӧрвотӧм сёрни. Волі и Юрмалаӧ. Сэки буретш вӧлі Валерий Леонтьевлӧн гастроль. Шондіа лунъяс да Ригаса саридз дор, мича кольквиж лыа. Видзӧдім кино. Ветлім Межа паркӧ. Сэні вӧлі некор на меӧн аддзывтӧм уна пемӧс. Домскӧй собор вӧлі пӧдса, да любуйтчим сыӧн ывласяньыс.
* * *
Комсомол кадӧ ветлі Германияӧ. Ленинградсянь лэбим куим часӧн-джынйӧн. Самолётын чӧскыда вердісны. Берлинса аэропортын кажитчис тешкодьӧн, мый олӧма мужичӧй лӧсьӧдіс клумба да пуктіс дзоридзьяс. Татшӧмсӧ, мед мужичӧй пуктіс дзоридз, ми некор на эг аддзылӧй. Карыс кажитчис ичӧтик да гажтӧм. Оз торкавны туй выв правилӧяс. Кӧть некутшӧм машина абу, оз вуджны, светофорын кӧ гӧрд би ӧзйӧ. Берлин кындзи вӧлім уна карын. Унатор петкӧдлісны, нулісны и медся повзьӧдлана местаӧ – Бухенвальдӧ. Ме ёна полі, лыддьывлі тайӧ страшнӧй концлагер йывсьыс да, кӧні мучитлӧмаӧсь да сотлӧмаӧсь уна йӧзӧс. Нулісны и Трептов паркӧ. Сэні сулалӧ памятник Сӧветскӧй Союзса салдатлы, коді ӧти ки вылас кутӧ спаситӧм немеч нывкаӧс, а мӧдар киас – меч. Ветлім Потсдамӧ, кӧні 1945 вося майын вӧлі кырымалӧма «Акт о безоговорочной капитуляции Германии». Кывзім фашистскӧй преступникъясӧс судын мыждӧм кузя сёрни. Видзӧдалім и карсӧ. Петкӧдлісны пу керкаяс, найӧс лэптӧмаӧсь тані роч салдатъяс, кодъяс 1812 вося война бӧрын кольччӧмаӧсь овны Германияӧ. Сулалӧны, быттьӧ лыысь вӧчӧма, зумыдӧсь да ёнӧсь.
Потсдамын вердісны роч ногӧн дасьтӧм сёянӧн да юктӧдісны морсӧн. Быттьӧ сьӧлӧмнымӧс малыштіс татшӧм вӧлӧгаыс. Мукӧд карас сёяныс вӧлі тӧдтӧм да быттьӧ чӧскыдтӧм. Медъёна кажитчис Веймар карын, кӧні овлӧмаӧсь немеч поэтъяс Гёте да Шиллер. Аслыспӧлӧс историяа стрӧйбаяс, поэтъяслы да и абу сӧмын налы памятникъяс, изэрдъяс. Некод некытчӧ оз тэрмась. Петкӧдлісны Гётелысь да Шиллерлысь архивъяс, немеч классикалысь шӧр библиотека, карса двореч да мукӧд ин. Вӧліны и школьникъяскӧд да том йӧзкӧд ёртасян аддзысьлӧмъяс. Олім некымын лун.
Волім Лейпциг карӧ. Медводз нуӧдлісны Болгарияса антифашист Георгий Димитровлӧн музейӧ.
Медъёна шыбитчис синмӧ, мый Лейпцигын олӧны зэв кузь тушаа йӧз. Ми кинояс серти велалім нин, мый немечьяс лӧз синмаӧсь, рыжӧйӧсь да беринаӧсь, а тані сьӧд синмаӧсь, пемыд юрсиаӧсь.
* * *
Неуна, ӧти во, олі Войвылын – Нарьян-Марын, кӧні тӧвнас шондіыс петӧ дас ӧти часын, а кык час мысти бара нин пуксьӧ. А гожӧмнас шондіыд оз и дзебсьыв. Нарьян-Мар комиӧн лоӧ Гӧрд кар («Красный город»). Татчӧдз некор на эг аддзыв кӧръясӧс, сӧмын киноысь. Телевизор пыр видзӧдігӧн любуйтчи вӧсни кока, мича да сюра пемӧсъясӧн. Но эг вермыв мӧвпыштны, мый найӧ сэтшӧм ичӧтӧсь, баляысь муртса ыджыдджыкӧсь. Кӧр видзысь домалӧма вӧлі найӧс, а ачыс сёян лавкаӧ пырӧма. Менам ичӧт пиукӧй, коді ме моз жӧ медводдзаысь аддзис тайӧ пемӧсъ-яссӧ, кык вежон на ставныслы долис: «Кӧр, кӧр…».
* * *
Кыкысь волі Печора карӧ. Сэки сійӧ вӧлі ыджыд посёлок сяма. Нуӧдлісны видзӧдлыны ГРЭС.
* * *
Мичаӧн, дӧзьӧритӧмаӧн да мусаӧн менам вежӧрын коли Ухта кар. Торйӧн нин сьӧлӧм вылӧ воисны йӧзыс. Ми нывъёртъяскӧд радейтім шойччыны сэтчӧс паркын.
* * *
Мойвиис волыны Комиын медся том карӧ – Усинскӧ. Ветлім поездӧн. Мунім да мунім. Гӧгӧр вӧр, поезд мунӧ ньӧжйӧ. Со и Усинск петкӧдчис. Медъёна кажитчис культура керкаыс: ыджыд, югыд, кӧть мыйта кружок котырт, ставыс тӧрас. Карын олӧны уна сикас войтыр. Эм и коми аньяслӧн сьылан котыр. Майбыр, оз вунӧдны чужан кывсӧ!
* * *
Ылі муясысь, казьтышта, вӧлі Эстонияын да Финляндияын. Но гортын, Коми муын, меным медся бура да кокниа лолавсьӧ!
Любовь Кирушева.