2021 вося май 22 лунӧ Кӧрткерӧсысь «Белка» тур-клуб котыртӧмсянь тырас 60 во. Кызь сизим восӧ клубнас юрнуӧдіс Анатолий Васильевич Усачёв. Казьтылӧмъяснас сійӧ юксьӧ «Коми му» газет лыддьысьяскӧд.
–Туризмӧ ме пырӧдчи кӧкъямысӧд класс помалӧм бӧрын. Буретш сэки Лӧкчим юдорса Матякерӧсын нуӧдісны туристъяслысь слёт, кытчӧ ме веськалі Визябӧжса школаысь командакӧд. И сэні жӧ тӧдмаси Кӧрткерӧс районса пионеръяслӧн керкаӧн веськӧдлысь Анатолий Антонович Смилингискӧд. Ӧкмысӧд классын велӧдчыны локті Кӧрткерӧсса школаӧ нин да пионеръяслӧн керкаӧ ветлывлі кружокъяс вылӧ: тӧдмасим чужан муӧн, каникул дырйи сиктъясын гижалім войнаса ветеранъяслысь казьтылӧмъяс.
Ӧкмысӧд класс бӧрся каникул дырйи Анатолий Антонович вӧзйис ветлыны походӧ республика войвылӧ. Ямозероӧ кежалӧмӧн 28 лун квайт морт байдаркаясӧн кывтім Мозын да Пижма юяс кузя. Вӧлі сьӧкыд, но походыс нэм кежлӧ паметьӧ колис. Дасӧд классын жӧ кызвыннас пода да Лӧкчим юті кывтан походъяс вӧліны. Ветлывлі и туристъяслӧн районса да республикаса слётъяс вылӧ.
Военно-морскӧй флотын служитӧм бӧрын 1974 воӧ локті Кӧрткерӧсӧ, и военкоматын пыр жӧ вӧзйисны юрнуӧдны ДОСААФ-лӧн районса комитетӧн. Сэні уджалігӧн допризывникъяслы военно-спортивнӧй лагеръяс котыртлім, тшӧтш жӧ и походъясӧ, туристъяслӧн слётъяс да ордйысьӧмъяс вылӧ ветлывлім. 1977 воӧ вӧлі I категорияа походын – Лӧкчим ю кузя Веж посёлоксянь кывтім.
А 1978 воӧ менӧ бӧрйисны «Белка» турклубса правленньӧӧн веськӧдлыны. Сэки став кар-районсьыс татшӧм клубыс туризм кузя Коми обласьтса сӧвет бердын вӧліны. Воркутаын туристъяс чукӧртчывлім ордйысьны лызьӧн, Печораын – ва вылын, Ухтаын – подӧн. Сідзжӧ вӧвлім и Емдінын, Сыктывкарын да лунвыв районъясын. Турклубӧн веськӧдлӧмысь сьӧм эз мынтывны, та вӧсна слёт-соревнование вылӧ ковмывліс вӧзйысьлыны удж вылысь, а походъясӧ отпуск дырйи ветлыны.
Ачым нин туристъяслӧн походӧ мунан котырӧн медводдзаысь юрнуӧді 1984 вося июль-августын. Вуктылӧдз лэбим самолётӧн, Пӧдчерем ю катыд подӧн восьлалім, сэсся вуджим Тшугӧр ю дорӧ да сэті нин байдаркаясӧн кывтім Тшугӧр грездӧдз. 19 лун сэки походасим.
1989 воӧ турклуб правленньӧлӧн чукӧртчылігӧн шуим нуӧдны ассьыным ордйысьӧмъяс – резина пыжъясӧн. Но падмим: «шань» дядьӧяс мӧвпыштӧмаӧсь сьӧм видзтыны туризм вылад да киритӧмаӧсь-бырӧдӧмаӧсь туризм кузя областнӧй сӧветсӧ. Да и профсоюзтӧ дзескӧдӧмаӧсь. Ковмис мукӧдторйӧ босьтчыны.
Но 1991 вося июль 27 лунсянь август 20 лунӧдз Урал гӧраясӧ неыджыд котырӧн век жӧ ветлім. Вуктылсянь байдаркаӧн кывтім Пӧдчерем грездӧдз, сэтысь Пӧдчерем ю кузя кыпӧдчим Ичӧт Еме-льӧдз да веськӧдчим Ылыдз ю йывлань, а сэсянь нин некымын лунӧн воӧдчим Егро-Ляга кордонӧдз. Кордонсяньыс медводз ветлім Торре-Порре-из дорӧ, а шойччыштім да этша кӧлуйӧн кык лунӧн котӧртлім Маньпупунёрӧдз. Сэні жӧ, кордонас, паныдасим Мылдінса туристъяскӧд. А воим Мылдінас да тӧдмалім, мый Москваын ГКЧП котыртчӧма…
А мӧд вонас отпуск дырйи ветлі «По следам В.Н. Латкина» экспедицияӧ. Печора ю кузя кывтім Ортиноӧдз, ю вомӧдзыс кызь километр эг воӧй. Кежавлім и Усва ю вылӧ, кайлім Абезьӧдз да поездӧн ветлім Полярнӧй Урал станцияӧдз. Сувтӧдім Василий Николаевич Латкинӧс казьтылан дасысь унджык пас.
А сэсся босьтчим коч вӧч-ны да, шойччан лунъясӧ ветлывлі отсасьны. «Зарни ань» коч метӧг нуӧмаӧсь Печора вылӧ, а мӧдсӧ – «Анбур» – мекӧд тшӧтш нин Эжвасянь вуджӧдім Мылва вылӧ. Но ме вои сӧмын Торговищеӧдз, а сэсся отпускӧй помасис.
1993-1994 воясӧ отсаси скаутъяслӧн ассоциациялы. Сэки скаутъяс босьтчисны дзоньтавны Уллянаса манастыр, весалісны сэтысь уна воӧн чукӧрмӧм лӧп-ёгсӧ. Ныв-зон олісны палаткаяса лагерын. Кык во ме нуӧді сэні «Робинзонада» программа.
Лагерын смена помасьӧм бӧрын скаутъяслӧн вӧлі позянлун ветлыны Уралӧ.
1993 вося июль 17-26 лунъясӧ ми, 24 морт, Печорасянь вертолётӧн лэбим Олений шорӧдз, сэсянь Шӧр перевалті ветлім Войвыв Народа юдорса коймӧд ты дорӧдз, кыпӧдчылім матысса гӧра- ясӧ хрусталь изъясла. Сэсся Косью дорті мунім Алекринскӧй керка дорӧдз, сэсянь мӧдӧдчим Нидысейӧдз. Но эг воӧй, вертолёт воис да босьтіс миянӧс веськыда нюрсяньыс.
Мӧд вонас 18 скаутлӧн походыс вӧлі сьӧкыдджык. Печорасянь вертолётӧн воим Печораӧ усян Большая Порожняя ю вылӧ, колим сэтчӧ куим мортӧс видзны байдаркаяснымӧс, а мукӧдыс водзӧ лэбим Торре-Порре-изйӧдз да сэсянь мӧдӧдчим Маньпупунёрӧдз. Зэрыс сэки эз и дугдывлы, сӧмын Маньпупунёр вылӧ кыпӧдчигӧн недыр кежлӧ петавліс шондіыс. Ёна зэрӧмсьыс Егро-Ляга юыс вӧлі гызьӧма.
Куим ныв-зонмыслы кӧсйысьлім бӧр воӧдчыны нёль лунӧн, а ӧкмыс лои ветлӧдлӧма. Миянӧс воштӧмаӧсь нин вӧлі да, куим мортыс байдаркаяснас да сёян-юаннас мунӧмаӧсь матысса Шожым кордонӧдз. Мунӧмаӧсь миян вотӧдз куим часӧн водзджык. Мӧд лунас ми тшӧтш кӧсйим мӧдӧдчыны кордонӧдзыс, но асьныс нин отсӧгӧн воча воисны. Кордонын шойччим да водзӧ байдаркаясӧн кывтім Уньядінӧдз, а сэтысь машинаӧн петім Мылдінӧ.
Кия ю вылын резина пыжъясӧн медводдзаысь ордйысим 2000 воын. Нёль пыж и вӧлі. Воысь-во лыдыс содіс, ӧти воӧ весиг 19 пыж кывтіс. Майнас «Белка» турклублы 60 во тырӧмлы сиӧм раллисӧ кызь ӧтиӧдысь нин нуӧдам.
2001 воас жӧ неыджыд котыр нуӧдлі Уралӧ: Визябӧжысь Витя Елфимовӧс, Павел Козловӧс да Лӧкчимдінысь Ася Коюшеваӧс. Маршрутным заводитчис «1.852 км» платформасянь. Подӧн да кытісюрӧ пӧпуттьӧ машинаӧн воим Дурнӧй шорӧдз, кыдзкӧ тай вуджим сійӧс да Кожым юсӧ, машина виччысигмоз сувтім шойччыштны. Республикаса сборнӧй командаысь Народа гӧра вылӧ мӧдӧдчысь туристъяс машинаяснас воӧдчӧны вӧлі Желаннӧй базаӧдз. Народа гӧра вылас найӧ кӧсйӧны вӧлі сувтӧдны Коми Республикалы 80 во тырӧм кузя пас. Накӧд ӧтлаын нин сувтӧдім пассӧ.
2005 воӧ Сыктывкарысь Сергей Некрасов нуӧдіс менӧ Уралӧ походӧ. Интаын мынтысим транспортысь да, ыджыд машинаясӧн нуисны миянӧс Желаннӧй базаӧдз. Кожым ю вуджӧм бӧрын кежалім Сана-вожӧ, кӧні колим катамаранъяснымӧс да сёян-юаннымӧс, мед аскӧд сьӧкыдторсӧ эз ков новлӧдлыны. Желаннӧйын шойччыштім да аскинас мӧдӧдчим кӧр видзысьяслӧн чум дорӧ, а сэсянь веськӧдчим асыввывлань, Азиялань. Воим Золото-шорӧдз, кӧні коркӧ перйывлӧмаӧсь зарни. Сэтчӧ сувтім, а мӧд лунас этша кӧлуйӧн кыпӧдчим Карпинскӧй гӧра вылӧ. Бӧрсӧ рытнас воим.
Та бӧрын мӧдӧдчим Войвыв Народа ю дорӧ, кӧні вочаасим Саранпаульысь турист котыркӧд. Сэсся некымын лун мунім Народа гӧраӧдз. Сэні команданым торйӧдчис: ӧтияс кыпӧдчисны Народа вылӧ, мӧдъяс, тшӧтш и ме, Кар-Кар переваллань мунім. Бӧр ӧтлаасим Желаннӧй базаын нин. Шойччыштім кварцла локтысь машинаяс виччысигмоз. Воисны да, шыблалім нопъяснымӧс кузолӧ, ӧткымынӧн сӧлісны кабинаас, а мукӧдыс подӧн мунісны Сана-вожлань. Сэні чукӧртім катамаранъяс. Бӧлбанъюса да Кожымса медводдза косьяссӧ этша кӧлуйӧн вуджим, а сэсся сӧвтчим. Тыра катамаранъясӧн джӧмдавтӧг венім и мукӧд косьсӧ. Тадзи кывтім кӧрт туй пос дорӧдз. Сэні разим катамаранъяс, косьтім найӧс да поездӧн мӧдӧдчим гортлань.
Сійӧ жӧ воас «Белка» турклублӧн правленньӧӧн веськӧдлыны босьтчис Виктор Митюшев. Но туризмкӧд йитӧдӧй эз на ор. Окота лоис ныв-зонкӧд юксьыны чӧж-сьӧм тӧдӧмлунӧн. Босьтчи уджавны Кӧрткерӧс районса челядьлы содтӧд тӧдӧмлун сетан шӧринын спортивнӧй туризм кузя педагогӧн. Сэні и зіли 2006 вося декабрсянь 2012 вося августӧдз, важ школалысь, кӧні ми велӧдчим да тренируйтчим, стрӧйбасӧ пӧдлавтӧдз.
Шӧринын уджалігӧн кыкысь на мойвиис ветлыны Уралӧ.
2009 воын Вуктылсянь мунім Ылыдз ю дорӧдз, сэсся катамаранӧн кывтім Егро-Лягаӧдз да подӧн восьлалім Маньпупунёрӧдз, а сэсся Ылыдз ю кузя кывтім Мылдінӧдз. Тайӧ вӧлі туристъяслӧн республикаса станциялӧн выль велӧдчан во водзын поход-семинар.
2010 воын ветлім Сабля гӧра вылӧ. Сыктывкарсянь Приуральскӧй сиктӧдз – машинаӧн, сэсся снегоход кыскис лызя туристъясӧс спасательяслӧн «Семь окладов» керкаӧдз. Виччысим мича поводдя да кежалім Аранеч перевалӧ, кыпӧдчылім Сабля гӧра вылӧ. Ӧтарӧ туйыс босьтіс 1,5 лун, нюрын палаткаын узим да бӧрсӧ Приуральскӧйӧдз 5 часӧн и воим…
Анатолий Усачёв.
Кӧрткерӧс р.
Снимокъясыс Анатолий УСАЧЁВЛӦН гортса архивысь.