Уна во колис Айму вӧсна Ыджыд тышын Вермӧмсянь. Ставсӧ нин быттьӧ висьталӧма, но мыйлакӧ пыр на ёнтӧ сьӧлӧм, и пыр на кутшӧмкӧ да вӧвлӧмторъяс, быттьӧ ылыс-ылыс гымлӧн шыяс, йӧлӧгаӧн воалӧны сійӧ кадсяньыс. Мед и абу сэні война биыс, но эм сьӧлӧмӧ пыдӧдз йиджанторйыс…
Тайӧ висьтсӧ гижлі во вит сайын. Эг йӧзӧдлы.
–Бара, тыдалӧ, гаражас юны кольччис, – ывлаӧ шогпырысь видзӧдіг ас кежас сьӧкыда мӧвпыштіс Валя, – кадыс сизим час нин. Мый вӧчны сэсся этайӧ мортыскӧд, ог тӧд? Гашкӧ, збыльысь нывъяс дорӧ кутшӧмкӧ кад кежлӧ ветлыны? Мед сэки видзӧдлас, кутшӧм сійӧ ӧтка олӧмыс.
А ӧд кутшӧм бур вӧлі ставыс. Нелямын вит во тырас таво ӧтлаын олӧмыслы. Быттьӧ ӧти лун колис. Кык нылӧс быдтісны, слабог, некодысь абу лёкӧсь, и дедӧн-бабӧн шуысьыс нин вит. Гӧгӧр шань: дӧм и двӧр, быдлаын дзим-дзурк.
Мишалӧн юӧм модаыс эз вӧв. Ставыс заводитчис инькаыслӧн кувсьӧм бӧрын. Авдотья Ивановна, сиктса ногӧн кӧ – Ванька Агӧй, рам да шань вӧлі. Валялы мамӧн лоис. Сійӧс, детдомын быдмысьӧс, верӧсыслӧн мамыс ас нылӧс моз примитіс, ӧти лёк кыв эз шулы. Гозъялӧн нывъясыс бабныс ки вылын и быдмисны. Шогӧ, йӧз тӧдмӧн, ӧтчыд и усьліс, кор пиыслы совхоз куим жыръя патера сетіс, да гозъя сэтчӧ шуисны петны. Медводз мамнысӧ эськӧ ыдждӧдісны-корисны накӧд патераас ӧтлаын овмӧдчыны, но сійӧ шуис, мый ас гортсьыс некытчӧ оз мун, да тӧдлытӧг содтіс: «Воас, а ме тані абу. Мый сэки лоас?»
Пиыс тайӧ кывъяс бӧрас заводитліс юасьны, коді пӧ воас, но мамыс йӧй улӧ лэдзчысис да, сёрниыс сідзи и помасис.
Патерасӧ сетісны совхозлӧн шӧр усадьбаысь. Мамыс сідзи и оліс ӧтнас ас гортас, гежӧдика волывліс на ордӧ, а вот Миш зэв тшӧкыда ветліс, мотоцикл вылӧ пуксяс да и вартас мамыс дорӧ.
Зэв зэлыд вӧлі на костын йитӧдыс. Ванька Агӧй писӧ быдтіс ӧтнас. Миш чурка вӧлі, а сиктад батьтӧм челядьтӧ шуисны мамыслӧн нимӧн. Сідзи и Мишлы быдмигас Агӧй Миш ним сирасис, но кор сійӧ зон пӧраас пырис, кор асьсӧ уджын и мукӧдторйын бурӧн петкӧдліс, кыдзкӧ ачыс и вошис чурка нимыс, и Мишӧс ыдждӧдлыны кутісны Палычӧн либӧ ов сертиыс Каневӧн.
Улич вылын рӧмдіс…
–Гашкӧ, мыйкӧ лои? Тадзи Миш некор эз вӧчлы: кӧть кутшӧм код – гортӧ пыр локтӧ.
Валя пасьталіс курткасӧ, сюйис кокас гын сапӧгсӧ да мӧдӧдчис гаражлань.
–Слабог, тані би рӧч тыдалыштӧ. Но, час, петкӧдла ме сылы гаж, – думыштіс Валя да кут-чысис ӧдзӧс вугйӧ.
Миш пукаліс пызан сайын, юрсӧ ки вылас пуктӧмӧн. Валялысь пырӧмсӧ эз и кыв. Нывбаба матыстчис верӧсыс дорӧ да малыштіс сійӧс юрӧдыс:
–Мишук, тэ нӧ мый, татчӧ кӧдзыдінас шуин узьмӧдчыны? Гортӧ мунам.
Миш лэптіс юрсӧ, видзӧдліс гӧтырыс вылӧ кос, гырд синнас да шуис:
–Мыйла локтін? Ме кӧсъя ӧтнам кольччыны. Мун.
–Некытчӧ ме ог мун, кытчӧдз ог тӧдмав, мый тэ сьӧлӧм пытшкад видзан, кутшӧм сьӧкыд пыкан. Ми кор тэкӧд ӧтлаасим, мый тэ меным шуин? Тыдалӧ, вунӧдін, сідзкӧ, ме тэныд висьтала, Мишук.
–Оз ков нинӧм висьтавны, эг вунӧд ме нинӧм. Тӧдны кӧсъян? На, лыддьы. Батьӧсянь письмӧясыс. Меным мӧдӧдлӧма, – кыскис питшӧгсьыс вурун шӧртӧн кӧрталӧм вижӧдӧм нин важся конвертъяс да мыччис Валялы. – Ог гӧгӧрво, мыйла мам некор меным сы йылысь эз висьтавлы. Меным сэтшӧм ёна коліс бать, мед и абу ловъя. Тӧдан, кутшӧм сьӧкыд, кор тэнӧ чурка-палкаӧн нимтӧны. Да мый тэ гӧгӧрвоан!
–Миша, ме дас арӧсӧн бать-мамтӧг коли, тэ, буракӧ, вунӧдін, кӧні ме быдми?.. Гӧгӧрвоа тэнӧ бура. Мамтӧ тэ эн лысьт мыжавны. Сы кодь бурыс свет вылас некод эз вӧв. Эз кӧ висьтав тэныд бать йывсьыд, сідзкӧ, сідзи и коліс. Сійӧ, тыдалӧ, поліс тэнӧ дойдны, – шуис Валя да топӧдіс верӧсыслысь юрсӧ ас бердас.
Миш ыджыд синваӧн кутіс бӧрдны.
–Бӧрд, бӧрд, донаӧй, кокньыдджык лоас. Ме отсала тэныд, абу ӧд ӧтнад. Нывъяснымӧс корам аски, ӧтлаын батьыдлысь письмӧяссӧ лыддям.
–Валюк, тэ тӧдан, ме чужтӧм на вӧлӧма, а сійӧ гижӧма нин: «Менам муса пиӧй, тэ чужтӧм на, а ме гижа нин тэныд письмӧ. Гижа, кыдзи ме тэнӧ радейта. Ме стӧча тӧда, мый менам чужас пи, и сы кузя менам олӧмӧй оз помассьы. Гашкӧ, ми тэкӧд некор ог аддзысьӧй, но тэ тӧд, мый тэнад эм бать – Павел Кырнышев. Ме зэв ёна радейта тэнсьыд мамтӧ. Прӧща кора, муса пи, и тэнсьыд тшӧтш, мый эг вермы лоны мамыдлы верӧсӧн, а тэныд йӧз тӧдмӧн – батьӧн. Проклятӧй войнаыс сорис. Эг удит ставсӧ кыдз колӧ вӧчны. Радейтӧмӧн тэнӧ, тэнад бать Павел Кырнышев. Сюрс ӧкмыссё нелямын витӧд во. Будапешт кар».
–Ой, Мишук, помнитан ставсӧ, мый письмӧас гижӧма? Коньӧрӧй тэ менам. Вай гортӧ мунам. Тӧдан, а мамыдлӧн эм тіян сиктын нывъёрт, Трипан Маш. Помнитан сійӧс? Сы дорӧ ветлам, аски жӧ, асъявыв.
Мӧд асывнас гозъя водзсьыс-водз сӧлісны машинаас да гӧгыльтісны орчча сиктӧ. Трипан Маш быттьӧ виччысьӧма найӧс, вӧччӧмӧн пукаліс пызан сайын.
–Воинныд жӧ ӧд. Дзонь во колис, а ті он локтӧй и он локтӧй. Тӧда, ставсӧ тӧда. Ме ӧд полі, мый кула, а висьтавтӧм лоас ставыс. Мый нӧ ме мамыдлы, Миша, висьтала, кор мӧдаръюгыдас тэсам*? Но, слабог, удиті. Меным ӧд уна арӧс нин – талун да аски, гашкӧ, коли овны.
Но, кывзы, сідзкӧ. Письмӧясыс стенын ӧшалысь рӧмпӧштан мышкас. Сибӧдӧма пластырӧн.
–Аддзим, Маша тьӧт. Лыддим письмӧяссӧ, кодъясӧс батьӧй меным гижлӧма. Мыйла меным мамӧ некор да нинӧм эз висьтавлы на йылысь?
–А мамыд ачыс абу тӧдлӧма письмӧяс йывсьыс. Сійӧ пыр гижӧма батьыдлы, но вочакывйыс абу и волӧма. Кувтӧдзыс сы дорӧ волас Семен Диналӧн внучкаыс да ваяс письмӧ чукӧрсӧ мамыдлы.
–Кыдзи нӧ Семен Динаыслы батьӧлӧн письмӧясыс веськалӧмаӧсь? Да и сійӧ важӧн нин кулі, Дина тьӧткаыс.
–Важӧнкодь нин кулі, збыльысь. Но во сайын внучкаыс сылӧн гортас ремонт заводитас да и аддзас дзебӧм письмӧ чукӧрсӧ. Мамыдлы ваяс. Динаыс, вӧлӧм, батьтӧ радейтӧма да сы понда мамыдлысь письмӧяссӧ абу мӧдӧдлӧма фронт вылас, а батьыдлысь – мамыдлы абу сетлывлӧма. Сійӧ пӧштаркаӧн, гашкӧ, во нелямын уджаліс. Вот ӧд, кутшӧм грекӧн мӧдаръюгыдас муніс «сарапана поштаыд».
Мамыд сійӧ рытас ме дорӧ и воис, нюмъялӧ. Висьтасьны кутіс. Шуис, Мишӧс пӧ семьянас субӧта кежлӧ кора, ставсӧ налы висьтала и петкӧдла. Ёна радліс, мый фронт вылас мамтӧ ас вылас гижӧдӧма батьыд да тшӧтш сёян-юан карточка ыстывлӧма. Кырнышевыс ӧд офицер вӧлі.
Мӧд асывнас тэ эськӧ и аддзин мамтӧ, но ловйӧн эн нин су. Вот ӧд кыдз олӧмыд бергӧдас, думӧн он думайт. Проклятӧй война. Сідзи мамыд нэмсӧ и оліс гуся дӧваӧн.
Но мунӧй сэсся, мудзи ме мыйкӧ…
Кык лун мысти кывсис, мый Маша баб кувсьӧма. И сылӧн медбӧръя кывъясыс вӧлӧмаӧсь: «Удиті, слабог».
Галина ИВКУЧЕВА.
* тэсны – паныдасьны