Гора гӧлӧса, нюмбана, тэрыб восьласа – татшӧмыд быдӧнӧс вермас ышӧдны да ыззьӧдны. Тадзи думышті, кор корреспондентъяскӧд орчча жырйӧ «овмӧдчис» выль суседка. Тайӧ вӧлі 2002 воын. Сэки Выльгортса музыкальнӧй школа стрӧйбаын меститчис Сыктывдін районса «Наша жизнь» газетлӧн редакция да республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧй, кодӧн веськӧдліс Галина Ивановна Ватаманова, Выльгортса мӧдӧд номера школаын коми кыв да литература велӧдысь.
Школаын Галина Ивановна оз нин уджав, а Общественнӧй приёмнӧйӧн веськӧдлӧ 18 во. Журналистъяс тшӧкыда аддзысьлӧны сыкӧд, ӧтув разьӧны уна сикас гӧрӧд-мытшӧд да, дерт, сэсся юӧртӧны та йылысь «Наша жизнь» газетын.
Но та пӧрйӧ сёрниным пансис эз удж-мог йылысь. Июль 21 лунӧ тайӧ писькӧс да шань нывбабаыс пасйис юбилей.
Ми бӧръям, миянӧс бӧрйӧны
Чужӧма-быдмӧма Галина Ватаманова (нывдырйиыс Некрасова) Сыктыв районса Визиндорын. Кебраса школаын кӧкъямысӧд класс помалӧм бӧрын пырӧма велӧдчыны сэкъя Сыктывкарса медводдза номера педучилищеӧ. Кӧсйӧма велӧдны посни класса зонпосниӧс.
–Сэки бать-мам лӧсьӧдчисны вуджны овны Выльгортӧ, кыпӧдісны сэні керка, – висьталӧ Галина Ивановна. – Аттестат босьтӧм бӧрын ме кылі нин ачымӧс верстьӧ мортӧн да мӧдӧдчи педучилищеӧ. Да и эз вӧв окота велӧдчыны мӧд школаын. А нывъёртӧй буретш кӧсйис лоны велӧдысьӧн, ме шуи мунны сыкӧд.
Галиналӧн аттестатын вӧлӧмаӧсь сӧмын «витъяс» да, весиг экзаменсӧ абу сдайтӧдӧмаӧсь. Сідз шусяна собеседование бӧрын примитӧмаӧсь училищеӧ.
–Математикаысь решиті гоз-мӧд пример, роч гижӧдысь аддзи сорсьӧмъяс – и ставыс! Босьтісны, – сералігтыр висьталӧ Галина Ивановна. –Но кор батьӧй тӧдмаліс та йылысь, дӧзмис. Сійӧ эз кӧсйы лэдзны менӧ гортысь. Муніс училищеӧ да бӧр босьтіс документъясӧс. Велӧдчан пӧ Выльгортса школаын.
Ковмӧма кывзысьны. Водзӧ тӧдӧмлунсӧ босьтӧма Выльгортын. А 10 класс помалӧм бӧрын пырӧма велӧдчыны Сыктывкарса госуниверситетӧ.
Кӧть первойсӧ и абу кӧсйӧма велӧдчыны Выльгортын, но буретш тайӧ велӧдчаніныскӧд йитчӧма сылӧн олӧмыс. Ань ӧнӧдз шоныд кывйӧн казьтылӧ коми кыв велӧдысьсӧ, Вера Ивановна Осиповаӧс:
–Вера Ивановна локтіс миян классӧ бӧръя велӧдчан воӧ. Том, мича, сэтшӧм мусаник. Буретш сійӧ пестіс менам сьӧлӧмын коми кыв да литература дорӧ ыджыд муслун. Меным кажитчисны сылӧн урокъясыс, велӧданногыс. Вера Ивановна котыртлывліс коми гижысьяскӧд аддзысьлӧмъяс.
Галина Ивановналӧн паметьысь некор оз вушйыны тайӧ «ловъя» аддзысьлӧмъясыс. Сійӧ радейтӧ та йылысь казьтывны. Шуам, петкӧдліс Геннадий Фёдоровлысь «Востым» небӧг, кодӧс авторыс кырымалӧма Галя Некрасовалы бурсиӧмӧн.
Удж-олӧмас туйвизьсӧ бӧрйӧмын эм пайыс и нималана профессор Евгений Игушевлӧн.
–Сыктывкарса университетын история да филология факультетын вӧлі воссьӧма коми юкӧн. А ми тӧдсаяскӧд комиӧн варовитім. Евгений Александрович матыстчис ме дорӧ да вӧзйис: «Тэ сэтшӧм бура комиӧн сёрнитан, бӧрйы коми кыв», – казьтылӧ Галина Ивановна.
И со тайӧ сёрни бӧрас вит во мысти, 1983 воын, Выльгортса школаӧ воӧма том специалист – Галина Ивановна. Медводз коми кывйысь чассӧ этша сетӧмаӧсь. Том велӧдысь содтӧд зільӧма продлёнкаын, велӧдӧма роч кыв да история. А сэсся коми кыв велӧдысьыс мӧдӧдчӧма декретӧ, да Галина Ивановна вежӧма сійӧс. Челядьлы сылӧн урокъясыс сьӧлӧм вылас жӧ воӧмаӧсь. Вӧвлӧм велӧдчысьясыс ӧнӧдз казьтылӧны найӧс.
–Быд ногыс велӧді, – нюмсорӧн висьталӧ ань. – Быдса уджтас вӧлі мӧвпышта-лӧсьӧда. Шуам, велӧдам быдмӧгъяс – мунам экскурсияӧн. Вӧлӧга нимъяс велӧдігӧн урок дырйи весиг чай юлім. Кыдзи лоӧ комиӧн морсыс? Пувва. Мый кӧра? Шома, юмов. Тадзи и велӧдім выль кывъяс. И сьывлім, и йӧктывлім урок дырйиыс.
Дерт, сэсся Выльгортса школаысь ныв-зон татшӧм енбиа велӧдысьыдлӧн веськӧдлӧм улын петлісны вермысьясӧн коми кыв да чужан му туялӧм кузя и районса, и республикаса олимпиадаясын.
1990 воӧдз Галина Ватаманова велӧдӧма ныв-зонмӧс коми кывйӧ ӧтувъя национальнӧй программа серти, а сэсся 2010 воӧдз – кыдз государственнӧй.
Лысва кузя кӧмтӧг
Республикаса школаясын челядьлы комиысь тӧдӧмлунсӧ государственнӧйысь моз сетны босьтчӧмсянь медся сьӧкыд вӧлӧма педагогъяслы. Велӧдчан небӧгыс абу, программаыс абу жӧ. Но, кыдз шуласны, сьӧкыдлуныд ӧтувтӧ. Ӧтувтчӧмаӧсь и коми кыв велӧдысьяс.
–Миян вӧлі Юрий Алексеевич Спиридоновкӧд аддзысьлӧм, кӧні сёрнитім буретш государственнӧй кывъяс йылысь, – казьтылӧ Галина Ивановна. – 1992 воын республикаын вынсьӧдісны государственнӧй кывъяс йылысь оланпас. Сы серти коми кыв велӧдысьяслы мынтісны удждон дорӧ содтӧд, ошкисны налысь быд водзмӧстчӧм.
Енбиа педагогӧс медъёна майшӧдлӧма, мый выль велӧдчан программа серти небӧгъясыс абуӧсь. И 2000 воын Мария Плосковакӧд дасьтӧмаӧсь да йӧзӧдӧмаӧсь 5-ӧд класса велӧдчысьяслы медводдза учебник – «Лысва». Во мысти Галина Ватаманова йӧзӧдӧма учебник дорӧ методическӧй пособие. Сэсся бара ӧтув дасьтӧмаӧсь 6-ӧд класса велӧдчысьяслы «Зарань». Но медтӧдчана уджнас шуӧ «Коми Республикаса школаясын 5-9 класса велӧдчысьяслы коми кыв кыдз государственнӧй» программа дасьтӧм.
–Тайӧ уджтассӧ дасьтім Жанна Генриховна Сизевакӧд да Елена Николаевна Ярошенкокӧд ӧтув. Накӧд жӧ ӧтлаын вӧчим и 5-9 класса томуловлы учебникъяс, – водзӧ висьталӧ Галина Ивановна. – Учебникъяссӧ дасьтігӧн ми мыджсим Россияса мукӧд регионъясын велӧдысьяслӧн уджъяс вылӧ да весиг туялім суйӧрсайсалысь. Меным нимкодь, мый пукті ассьым пай коми кыв велӧдӧмӧ. Ӧні том педагогъяслы эм мый вылӧ подуласьны выль уджтасъяс лӧсьӧдігӧн.
Выль водзмӧстчӧм
Коми Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын зільны босьтчӧма 2002 вося мартын. Галина Ивановналы бара ковмӧма котыртны тайӧ службалысь уджаланногсӧ. Зільны школаын да тшӧтш и бергӧдны общественнӧй уджтӧ абу кокньыд. Позьӧ шуны, мортыс шӧри орӧдчӧ. И 2010 воын Галина Ватаманова мунӧма школаысь, став вынсӧ сетӧ службаыслы.
–Тайӧ дзик выль сикас нок: «веськыд йитӧдъяс», аддзысьлӧмъяс, район пасьтала ветлӧдлӧм, – висьталӧ Общественнӧй приёмнӧйӧн веськӧдлысь. – Вобыдӧн пырӧдчи уджас, тӧдмаси депутатъяскӧд, предприятие-организацияӧн веськӧдлысьяскӧд. Быд сиктын корси водзмӧстчысь йӧзӧс. Насянь и тӧдмала сикт-грездса выльторъяссӧ.
Кивыв лои и сійӧ, мый «Наша жизнь» газет редакциякӧд вӧлім суседъясӧн. Ӧд миян могным ӧткодь: юӧртны, гӧгӧрвоӧдны. И, дерт жӧ, отсавны сыктывдінсалы разьны мытшӧд-гӧрӧд. Ӧтув уджалам и Пенсия фондкӧд, йӧзлы социальнӧй отсӧг сетан да уджӧн могмӧдан шӧринъяскӧд, сикт-посёлокса администрацияӧн веськӧдлысьяскӧд, районса чинакӧд.
Кор йӧзыс матӧ воасны, сэки и шыӧдчӧны Общественнӧй приёмнӧйӧ. А менам мог – налы отсавны. Со и звӧнитча, гӧгӧрвоӧда, кора…
Йӧзыс медъёна элясьӧны ЖКХ услугаӧн омӧля могмӧдӧм да шогмытӧм туйяс вылӧ. Либӧ жӧ оз вермыны инавны кагасӧ детсадйӧ; оланіныс шогмытӧм, а выльӧ оз вуджӧдны; кӧсйӧны стрӧитчыны, да мусӧ оз вичмӧдны… Кыдз шуласны, быдӧнлӧн аслас шог.
–Шуам, шогмытӧм туй вӧсна ас вылас уджалысь оз кӧсйы вайны сиктӧ сёян-юан, висьысь дорӧ оз вермы воӧдчыны тэрыб отсӧг сетан машина, пошта машина оз жӧ письт, – лыддьӧдлӧ Галина Ивановна. – Но век жӧ и бурыс эм. Кыпӧдӧны ӧнія кадся корӧмъяслы лӧсялана выль детсад-школа, восьталӧны спортплощадкаяс, челядьлы ворсанінъяс. А тайӧ петкӧдлӧ, мый чинаяс кылісны йӧзӧс, и нимкодь сыысь, мый менам таын пайыс эм жӧ.
«Куш дозсӧ бӧр вай!»
Кыдзи пасйылі нин, Галина Ивановна чужлӧма-быдмылӧма сиктын. Дерт, ичӧтсяньыс сійӧ велалӧма уджавны град йӧрын. Ӧні бать-мам керка йӧрас мыйсӧ сӧмын оз быдты!
–Со менам тані морков, лук, укроп-петрушка, а сідзжӧ тыква, дыня – быдсяма дикӧвинкаыс, – визула серӧктігмоз лыддьӧдлӧ. – Кустарникыс уна жӧ. Кольӧм во некымын ведра слива воті. Быдмӧ ӧмидз, сэтӧр, груша, яблоня… Гожӧмбыд компот-варенньӧ пуа, арнас пуа, солася да маринуйтча. Ог шу, мый татӧг эськӧ тшыгъялім. Нимкодь сыысь, мый быдмӧ. Сэсся рӧдвужӧс да ёртъясӧс номсӧдла. Но стрӧжита: «Куш дозсӧ бӧр вай!».
Веськыда кӧ шуны, миян «Наша жизнь» газет редакцияын зільысьяс Галина Ивановналы куш дозтӧ уджйӧзаӧсь жӧ. Ӧд миянӧс йитӧ оз сӧмын удж-мог, тшӧтш и ёртасьӧмным. Да и Галина Ивановналӧн верӧсыс – газетса вӧвлӧм шӧр редактор Юрий Степанович Рогов – чӧсмӧдлӧ миянӧс коми кӧчанӧн.
–А вӧрсӧ кыдзи радейта! – шуӧ Галина Ивановна. – Ыджыд мам на велӧдліс быд пулы копрасьны. Сэки вӧрсьыд куш киӧн некор он лок. Мый кӧть и ном вердыштан. Сы пыдди чуманыд лоӧ чӧд-пув-тшакӧн тыр…
Шмонитны радейтысь енбиа ань 1983 восянь нин петкӧдчӧ и Выльгортса народнӧй театрын, кодӧн веськӧдлӧ Валентина Николаевна Леканова.
–Ноксям, – визув ёль моз гылыда серӧктӧ артистка. – Таво Май 9 лун кежлӧ дасьтім Лидия Логиновалӧн пьеса серти спектакль. Жаль сӧмын, пандемия вӧсна петкӧдлыны эг вермӧй.
А, сідзкӧ, премьераыс водзын на.
Людмила МИХАЙЛОВА.