Тайӧ ичӧтик тушаа, но ыджыд сьӧлӧма мортсӧ позьӧ паныдавны больничаын, ёрдын, власьт тэчас керкаын, нуръясянінын. Видзӧдан да, пыр кытчӧкӧ тэрмасьӧ. Машинаӧн ветлысьяс сылысь мотора коляскасӧ ордйигӧн чолӧмалӧны тутӧстӧмӧн.
«Аппарель»
Илья Костин квайтӧд во веськӧдлӧ регионын инвалидъяслӧн «Аппарель» общественнӧй котырӧн да зільӧ вӧчны ставсӧ, медым вермытӧм войтырлӧн быдлунъя олӧмас этшаджык вӧлі быдсикас мытшӧд-падмӧгыс. Медым татшӧмъясыслы позис лючки пыравны вузасянінӧ, школаӧ, больничаӧ, мукӧдлаӧ, котырсяньыс сёысь унджыкысь шыӧдчылӧма Сыктывкарса ёрдӧ. И пӧшти быд пӧрйӧ сэні сувтлӧмаӧсь на дор.
—Ыджыд чинаяс пӧвстын ёртъясыс менам абуӧсь. И сідз шусяна блатыд абу жӧ. Ставсӧ зілям вӧчны асьным, — висьталӧ Илья Костин. — Чина морт дорӧ сійӧ либӧ мӧд могӧн шыӧдчигӧн медводз юася, кыдзи да мыйӧн сійӧ вермас отсавны миянлы. Оз кӧ нинӧм сяммы вӧзйыны, сэки нин шыӧдча ёрдӧ. Некодкӧд ог кӧсйы зыксьыны, но ӧд и месянь уна сё морт виччысьӧ отсӧг.
Вермытӧмъяслысь право дорйыны Илья босьтчӧма сы вӧсна, мый ачыс татшӧм да кӧсйӧ лючки овны. Быдмӧма уна челядя семьяын. Кӧкъямыс чоя-вокаысь нёльыс чужӧма инвалидӧн. Илья аслас Николай да Алексей вокъясыскӧд шуӧмаӧсь ӧтув дорйыны ассьыныс да ас коддьӧмыслысь правояс. Мыйла инвалид оз вермы лючки бурдӧдчыны, велӧдчыны? Торйӧн нин сьӧкыд, кор мортыс оз вермы некытчӧ петавны гортсьыс. Ильялы став мытшӧдыс мӧрччӧма аслыс, кор пырӧма велӧдчыны юркарса университетӧ…
Кыдзи нимтыны ассьыныс котырсӧ, абу дыр мӧвпалӧмаӧсь. Аппарель — тайӧ пандус, код отсӧгӧн инвалидлысь, а сідзжӧ кагалысь коляска либӧ нӧшта мыйкӧ кокниа позьӧ быгыльтны-катӧдны ӧти судтасянь мӧдӧ.
Илья лыддьӧ, мый уджыс юр выв тыр на, кӧть и удитӧмаӧсь нин вӧчны унатор. Котырыслӧн абу некутшӧм власьт, но талун налысь корӧмъяссӧ пыдди пуктӧны. Найӧ сяммӧны бергӧдны сэтшӧм удж, мый оз вермыны вӧчны сідз шусяна госструктураяс. Сідз, «Лента» вузасян шӧринлы стрӧйба кыпӧдысьяс уджас босьтчытӧдз на шыӧдчылӧмаӧсь «аппарельсаяс» дорӧ. Вермытӧмъяслысь корӧмъяссӧ тӧд вылын кутӧмӧн проектас пыртӧмаӧсь вежсьӧмъяс: некымынлаысь стенсӧ разьӧмаӧсь да паськӧдӧмаӧсь асмогасянінъяс.
—Ог гӧгӧрво, мыйла тайӧс оз вӧлі позь артыштны проектсӧ дасьтігӧн? — чуймалӧ Илья. — Ӧд во кызь сайын нин вынсьӧдлісны оланпас, код серти стрӧйба лэптігӧн быть колӧ тӧд вылӧ босьтны вермытӧмъяслысь тӧжд-могсӧ. Мыйла и мукӧдторсӧ колӧ пычкыны государстволысь? Ёрд пыр перъям инвалидъяслы санаторий-курортӧ бурдӧдчан путёвкаяс. Судитчим Коми Республикаса больничакӧд вермытӧмъясӧс лючки бурдӧдӧм ради. Ёрд пыр жӧ тшӧктім дзоньтавны юркарса коймӧд номера поликлиника, уна сикас вузасянін, аптека да весиг инвалидъяслӧн(!) республикаса котырлӧн керка дорӧ матыстчан туйяс, лӧсьӧдны пандус, пыранінас отсасьысьӧс коран кнопка. Ставсӧ вӧчисны. Но кор мӧдасны збыльмӧдны вермытӧмлы коланасӧ ёрдлӧн индӧдтӧг?
Ильялӧн зільӧмӧн жӧ Сыктывкарын мӧдӧма ветлыны инвалидъяслы ляпкыд джоджа автобус, лӧсьӧдӧ-маӧсь Киров нима паркын пандус.
Неважӧн сійӧ меститӧма больничаӧ коктӧм инвалид Андрей Ярчукӧс, коді некымын тӧлысь олӧма Эжваын «Фрегат» вузасян шӧринса сод улӧ сувтӧдӧм диван вылын. Кымын сюрс морт муніс тайӧ каднас сэті, но некодлы, буракӧ, сыӧдз мог эз вӧв…
Россияын вынсьӧдӧмаӧсь «Доступная среда» торъя федеральнӧй программа, мед отсавны инвалидъяслы веськавны общественнӧй учреждениеясӧ. Уджтассӧ збыльмӧдӧм вылӧ сьӧмыс воӧ тшӧтш и федеральнӧй бюджетысь. Унатор сы серти вӧчӧма. Но, овлӧ, чинаяс ылӧсас таргайтӧны сьӧмсӧ, оз тӧдны, кыдзи да мый колӧ вӧчнысӧ да. Бара ковмыліс шыӧдчыны ёрдӧ, медым ГОСТ серти выльысь вӧчисны опера да балет театрын, а сідзжӧ «Ренова» шӧринын пандусъяс. Бюджетысь сьӧм весьтӧ вӧчӧмнас инвалидъяс оз вӧлі вермы-ны веськавны мӧд судтаӧ: лэччиг-кайигас налы сьӧкыд вӧлі кутчысьнысӧ да колясканас бергӧдчынысӧ.
—«Особое детство» котырӧн веськӧдлысь Юлия Посевкинакӧд шемӧсӧ воим, кор быдсикас чукӧртчылӧм-аддзысьлӧм дырйи чинаяс морӧсас кучкалӧмӧн ӧтарӧ ошйысисны, мыйта сьӧм видзӧмаӧсь инвалидъяслысь олӧм кокньӧдӧм могысь.
И кор Госсӧветса президиумлӧн ӧти заседание дырйи сёрни пансьӧма, мыйта сьӧм нӧшта колӧ вичмӧдны «Доступная среда» программа збыльмӧдӧм вылӧ, Илья висьталӧма, мый и парламентӧ пыранінын пандуссӧ вӧчӧмаӧсь шогмытӧма. Ухтаысь чина морт ёна жӧ ошйысьӧма вермытӧмъяс вӧсна тӧждӧн, та вӧсна Илья шуӧма волыны тайӧ карас. Йӧзӧс социальнӧя дорйӧм кузя министр Илья Семяшкин кӧсйысьӧма отсавны ветлынысӧ, но…
Юлия Посевкина отсалӧма Ильялы шыӧдчыны Россияса президент дорӧ. И 2017 во помын Костинлы вичмӧма «Правовӧй десант» проект вылӧ грант. Тайӧ сьӧм весьтас сійӧ ветлӧма нин Ухтаӧ, Сосногорскӧ, Удора, Емдін да Княжпогост районъясӧ.
—Ми вӧчим кывкӧртӧд, мый «Доступная среда» вылӧ джынсьыс унджык сьӧмсӧ тайӧ кар-районас видзӧмаӧсь весьшӧрӧ, — висьталӧ Илья. — Кар-районъясын чинаяс шуӧны, ми пӧ ветлім видзӧдлыны, кыдзи ставсӧ вӧчӧма Сыктывкарын, да стӧч сідз жӧ и лӧсьӧдім. Но ӧд и юркарын унджык пандусыс некытчӧ туйтӧм. Та вӧсна и артмӧ, мый тырмытӧмторйыс быдлаын ӧткодь. Бордюр вомӧн, джуджыд да, коляскаӧн вуджны он вермы, пандусъяс либӧ вывті крутӧсь, паськыдӧсь, либӧ, мӧдарӧ, векньыдӧсь да, коляска оз тӧр, порогъяс джуджыдӧсь жӧ, ӧдзӧс вось-тыны он вермы, сьӧкыд да. Ӧткымын учреждениеын инвалидлы сод кузя кайны отсалан механизмъяс заводса тубрасынӧсь на. Став тайӧ тырмытӧмтор йывсьыс ми юӧртам кар-районса администрацияясӧн веськӧд- лысьяслы, республикаса правительствоысь чинаяслы. Талун кежлӧ Комиын 1.095 социальнӧй учреждение. Но коляскаа инвалид ас кежас вермас веськавны сӧмын… 98-ас!
Ильялысь зільӧмсӧ казялӧмаӧсь и мукӧд кар-районын. И звӧнитчӧны, юасьӧны, корӧны отсӧг. Со неважӧн шыӧдчылӧма Кулӧмдінын олысь морт. Зэв пӧ сьӧкыд петавлыны гортысь. Илья эскӧдіс, отсалам пӧ…
—Сыктывкарын йӧзыс шаньӧсь, — юксьӧ мӧвпъяснас Илья. — И вермытӧмъяс, и дзоньвидзаяс миянлы отсасьӧны. Ӧтув уджалам «Рубикон», «Пульс», «Особое детство» общественнӧй котыръяскӧд, а сідзжӧ Интаса инвалидъяскӧд да омӧля ад- дзысьяслӧн ставроссияса обществолӧн республикаса юкӧнкӧд.
Ӧні Илья Костин гижасьӧ Калининград обласьтса общественнӧй котыръясын водзмӧстчысьяскӧд. Вӧлӧмкӧ, сэтчӧс инвалидъяслӧн кызвын тӧжд-майшасьӧмыс Комиын кодь жӧ.
«1780»
Кольӧм во гожӧмнас Илья Костин да Юлия Посевкина лӧсьӧ-дӧмаӧсь «1780» (Усть-Сысольск кар панан во) общественнӧй котыр. Вӧзйӧмаӧсь карса олысьяслы ӧтувтчыны, медым, ӧти-кӧ, бурмӧдны юркарлысь сідз шусяна инфраструктурасӧ, пелькӧдны-мичмӧдны уличаяс, ӧшинь увъяс. Мӧд-кӧ, мед йӧзыс тӧдісны, кытчӧ да мый вылӧ видзсьӧ карса бюджетысь сьӧм. И медбӧрын, видзӧдны, кӧні да кыдзи кыпӧдӧны выль стрӧйбаяс да та дырйи оз-ӧ ковтӧг керавны пуяссӧ.
Налы отсӧг вылӧ воӧмаӧсь карса мукӧд общественнӧй котыръясӧн веськӧдлысьяс, право дорйысьяс да волонтёръяс. Арнас дасьтӧмаӧсь «Усть-Сысольсклӧн ворсан пызанъяс» медводдза проект. Сыктывкарса администрация вичмӧдӧма 78 сюрс шайта грант. Та вылӧ Киров нима паркын лӧсьӧдӧмаӧсь неыджыд шойччанін, кӧні вольсалӧмаӧсь из плитаяс, садитӧмаӧсь туяяс, сувтӧдӧмаӧсь ворсан пызанъяс, а сідзжӧ лабичьяс. Сідз шусяна «Бродилка» ворсӧм думыштӧма Юлия Посевкина. Пызан веркӧсъяссӧ визьйӧдлӧма да быд «позйӧ» гижӧма-серпасалӧма юркарлӧн историякӧд, Коми муысь иннимъяскӧд йитчӧм юалӧмъяс. Моль либӧ изтор отсӧгӧн колӧ пасъявны колана вочакывъяс.
Но, кыдз юӧртісны проектсӧ дасьтысьяс, ӧти лабич кодкӧ нуӧма нин.
Ручейнӧй — миян ӧтувъя оланін
Илья Костин олӧ юркарса Ручейнӧй улича вылын. Некымын во сайын ӧтуввезйын «ВКонтактеын» лӧсьӧдӧма «Ручейная — наш общий дом» группа, шыӧдчӧма орччӧн олысьяс дорӧ, кыдзи да мый позьӧ бурмӧдны тайӧ микрорайонас.
Дзоньталӧмаӧсь нин некымын керка ӧшинь ув, бырӧдӧмаӧсь-идралӧмаӧсь дурка олысьяс вӧсна артмӧм шыбласінъяс, лӧсьӧдӧмаӧсь челядьлы ворсанін, волейболӧн ворсан кык площадка, хоккей кӧрӧбкаӧ нюжӧдӧмаӧсь югыд би. Районас тшӧкыда нуӧдӧны субӧтникъяс, спортын ордйысьӧмъяс, творческӧй конкурсъяс.
Опытнӧй станция керка дорын шуӧмаӧсь пелькӧдны-ловзьӧдны парк, коді ӧні тырӧма раскӧн, лӧп-ёгӧн, шыбласӧн, гӧгӧрыс — сімӧм-киссьӧм гаражъяс. А сэсся сетасны сылы учёнӧй, Коми АССР-ысь видз-му овмӧсса министрӧс вежысь Гавриил Гагиевлысь ним, коді дыр кад зільӧма опытнӧй станцияас да уджёртъясыскӧд лӧсьӧдӧма тайӧ шойччан парксӧ.
Илья Костин шыӧдчӧма Питирим Сорокин нима Сыктывкарса госуниверситетлӧн мӧд курсса студент-дизайнеръяс дорӧ. Найӧ лӧсьӧдӧмаӧсь квайт проект, кодъясӧс сэсся донъялӧмаӧсь микрорайонас олысьяс. Бӧрйӧмаӧсь куимӧс, босьтӧмаӧсь сэтысь медбур мӧвп-вӧзйӧмсӧ да на серти нин дасьтӧмаӧсь выль проект.
Учёнӧйлӧн Надежда нылыс сідзжӧ вылӧ донъялӧма студентъяслысь уджсӧ. Сылы зэв нимкодь, мый паркыслы сетасны батьыслысь ним. Тадзи пӧ ми аттьӧалам опытнӧй станцияын став зільысьсӧ.
Уна вын Илья видзӧма и Ручейнӧй улича пӧлӧн тротуар вӧчӧм могысь.
Бур йӧз, но…
—Аслам мотора коляскаӧн быд лун ветлӧдла Ручейнӧй, Лесопаркӧвӧй да мукӧд улича кузя, — висьталӧ Илья Костин. — И унаысь казявлі, мый гаражъяс сайын ӧзйӧны бипуръяс, кӧні оланінтӧм да уджтӧмалысь войтыр шонтысьӧны, пуӧны аслыныс сёянтор. Корсюрӧ лавкаысь ньӧблі сёян-юан да сетавлі налы. А сэсся тӧдмалі, мый менам бур тӧдсаяс Игорь Сажин да Юлия Посевкина кадысь кадӧ найӧс вердӧны. И шуим тшӧтш босьтчыны таӧ. Тадзи чужис «Сытый гражданин» проект.
Игорь козьналіс миянлы ыджыд пӧрт да термопот.
Кольӧм во январын гӧтыркӧд пусим да медводдзаысь вердім гаражъяс дорын олысьясӧс. Отсасисны Николай Шпаков да Дмитрий Бульдин. Миян котырын ӧні морт дас. Ӧтияс ньӧбалӧны сёян-юан, мӧдъяс пусьӧны, коймӧдъяс нуӧны вӧлӧгасӧ асланыс машинаӧн да вердӧны йӧзсӧ. Нуръясьӧм вылас быд пӧрйӧ видзам 700-1.000 шайт. 20-30 литра кастрюляын пуам греча рок, макарон, содтам анькытш либӧ чечевица, лук да морков, сосиски, яй, тшӧг, кольк. Содтӧд вӧзъям кетчуп, майонез, салат, чеснӧк, нянь, пӧжас да сукар. Няньсӧ сетам сьӧдӧс и еджыдӧс, сы вӧсна мый нуръясьысь пиысь унаӧн висьӧны гыркнас. Бӧрас юктӧдам 25 литра термосысь юмов чайӧн. Та дырйи вӧдитчам пластикысь тасьті-стӧканӧн.
Гожӧмнас, кыдз водзӧ висьталіс Илья, нуръясьны волывлӧ 20-30 морт, тӧвнас — нелямынӧдз. Разӧдчигӧн сьӧрсьыныс пакетын нуӧны кольӧм сёянсӧ. А мӧд вежонас, субӧтаӧ, куим час лунын бара локтӧны пӧсь сёянла Лесозаводсянь, Орбитасянь, Човсянь да Эжвасянь…
—Ставныс бур йӧз. Код юрӧн миян дорӧ оз волыны, — эскӧдӧ Илья. — На лыдын эмӧсь и вӧвлӧм лётчик, и дзескыдінысь петӧма, и вуз помалысь, и спортса мастер, а сідзжӧ программист, пелькӧдчысь да стрӧитель. Быдӧнӧс олӧмас суӧма ускӧттьӧ-неминуча. Татшӧмторйыс вермас лоны миян пиысь унакӧд.
Илья ёртъясыскӧд оз сӧмын верд пикӧ воӧмаясӧс. Найӧ чукӧртӧны кӧм-паськӧм, майтӧг, пинь весалан паста да щӧтка, медикамент. Котыртӧмаӧсь общественнӧй приёмнӧй, кӧні сизим мортлы отсалӧмаӧсь выльысь босьтны паспорт, перйыны пенсия да сідз водзӧ.
—Ӧтчыд татшӧм йӧз пӧвстсьыс казялі тӧдса аньӧс, — висьталӧ Илья. — Овліс сійӧ Ручейнӧй улича вылын, уджавліс ыджыд предприятиеын главнӧй бухгалтерӧн. Но кувсьӧма верӧсыс, сэсся пиыс, и нывбаба сетчӧма юӧмӧ. Риэлтор ылӧд-чӧмӧн вузалӧма сылысь куим вежӧса патерасӧ, и ань кольӧма оланінтӧг. Сёрӧнджык риэлторсӧ пуксьӧдӧмаӧсь дзескыдінӧ, но патерасӧ он нин бергӧд. Ӧні корсям аньыслы юр сюянін.
Илья ёртъясыскӧд панӧма и «Мобильный гражданин» акция. Найӧ чукӧртӧны важ, но уджалысь на зарядкаа телефонъяс да сеталӧны налы, кодъяслы татшӧмыс колӧ, медым звӧнитлыны больничаӧ, социальнӧй учреждениеӧ, рӧдвужыслы, право дорйысьлы.
* * *
Вермытӧмъяслы отсӧг сетӧм кузя Илья Костин тшӧкыда висьтасьӧ ӧтуввезйын «Вконтактеын». И сійӧс тӧдӧны нин, позьӧ шуны, мир пасьталаын. Кольӧм во ноябрь 23 лунӧ Санкт-Петербургса Nautіlus концерт залын сылы сетӧмаӧсь «Премия МИРа-2018» ставроссияса конкурсын вермӧмысь диплом, кубок да козинъяс. Сылысь «Ручейная — наш общий дом», «Сытый гражданин», «1780», да «Доступная среда» проектъяссӧ ӧтуввез пыр ошкӧмаӧсь медунаӧн — 11 сюрс морт. Илья став тайӧ уджсӧ бергӧдӧ коляска вылын да, сійӧс пасйӧмаӧсь конкурсас «Вопреки» нимпасын.
Николай Размыслов.