Кык вонас ӧтчыд финн-йӧгра гижысьяс чукӧртчылӧны асланыс конгресс вылӧ. Сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн нуӧдлӧны сійӧс Россияын, Финляндияын, Венгрияын, Эстонияын. Тавося август 21-25 лунъясӧ конгрессыс вӧлі Румынияса Клуж-Напока карын.
Мыйла Румынияын? Да сы вӧсна, мый сэтчӧс Трансильванияын олӧ венгръяслӧн ыджыд котыр-диаспора. Да и сёрнитісны тайӧ чукӧртчылӧм вылас финн-йӧгра войтырлӧн диаспораясса литература йылысь.
Комилӧн диаспораыс зэв жӧ паськыд. Найӧ олӧны и Урал сайын, и Ненеч кытшын, и Кола кӧджын. Та йылысь конгресс дырйи висьталіс республикаса гижысь котырӧн юрнуӧдысь Елена Козлова:
–Яренск уездса писцӧвӧй да переписнӧй книгаяс листалігӧн весиг шензи, мыйта коми морт мунлӧма Сибырӧ. Мукӧд лист бокас 17-20 мортӧдз пасйӧма: «…братья Фадейко да Бориско сошли в Сибирь; Лёвка Ильин сын сшёл в Сибирь; Зиновка Яковлев сын с детьми, с Ларькою да с Максимком сошли в Сибирь; Петрунька да Ивашко Прокофьевы дети сошли в Сибирь; Мишка Костентино сын с сыном с Тимошкою, его же сын Гаврилко сшёл в Сибирь; Лучка Гаврилов сын сшёл в Сибирь; Максимко Алексеев, сын Попов с сыном Сенькою, а Сенька 10 лет, а братья ево Ивашко да Сенька Алексеевы дети сошли в Сибирь…». XVI нэм помсянь, Сибырса ханство бырӧм бӧрын, коми йӧз петкӧдлісны Из сайӧ мунысь роч отрядъяслы туй, уна карлы подув пуктысьяс лыдын вӧліны.
Сибыр пасьтала Якутияӧдз, Чукоткаӧдз коми-зыряна кольӧмаӧсь ас йывсьыс паметь места нимъясын, овъясын.
–Уна нэм колис, и ӧдвакӧ позис надейтчыны, мый Из сайын олысь комияс видзисны ассьыныс кывсӧ, – водзӧ висьталіс конгресс вылӧ чукӧртчӧмаяслы Елена Козлова. – Но со Альберт Ванеев казьтывліс, армияын пӧ ӧтлаын служитлі Алтайысь зонкӧд, коді бура сёрнитіс комиӧн. А во нелямын сайын От гӧраса Сюлатуй грездысь том морт армиясьыс локтӧма гӧтыраӧн нин. Гӧтырыс вӧлӧма Сибырса Верхотурьинск карысь да тшӧтш жӧ тӧдӧма коми кывсӧ.
А XIX нэм помын кӧръясыслы йирсянін корсьӧм да пемӧсъяссӧ висьӧмысь видзӧм могысь изьваса комияс мунлӧмаӧсь Кола кӧджӧ. Комияс олӧны и Тюмень обласьтса лунвылын.
–Во кызь сайын ме вӧлі Ялуторовскӧй районын. Сэтчӧс нёль сиктын комияс олӧны, – висьталіс гижысь ёртъясыслы Елена Козлова. – Вужъяснас кызвыннас Сыктыв районысь. Комиӧн сёрнитісны, а асьнысӧ шуисны зырянъясӧн. Медыджыд ошкӧмыс насянь вӧлі: «А тэ ина зырянка!».
Мукӧд регионын олысь комияс оз сӧмын сёрнитны, но и гижӧны комиӧн. Лукерия Валей да Иван Истомин йылысь конгресс дырйи висьтасисны Алёна Ельцова да Нина Обрезкова.
Лукерия Александровна Валей чужлӧма Большеземельскӧй тундраын, олӧ Нарьян-Марын, гижӧ ненеч, коми да роч кывъяс вылын. Сійӧ шулӧма, кадыс пӧ вежӧ йӧзсӧ, и ми кӧ ог тӧдмӧдӧй ассьыным челядьӧс бур да югыд йылысь кывъясӧн, сідзкӧ, ми ог на ставсӧ вӧчӧй тайӧ му вылас.
Иван Григорьевич Истомин, Ямал-Ненеч кытшысь Шурышкар районса Мужи сиктын коми чери кыйысьлӧн семьяын чужлӧм морт, куим арӧсаӧн висьмӧма, коктӧммӧма. Дядьыс вӧчӧма сылы кӧстыль, и детинка-ёртъясыс кутӧмаӧсь нимтыны сійӧс Ванька-встанькаӧн. Уна во мысти нин Иван Григорьевич шулӧма, ме пӧ и збыльысь Ванька-встанька кодь: сулала – ог усь, а уся кӧ – пыр жӧ чечча. Та йылысь сійӧ гижӧма «Живун» да «Встань-трава» романъясын. Гижӧма комиӧн, а сэсся вуджӧдӧма роч вылӧ. Но и рочас йӧзыслысь прӧзвищеяссӧ комиӧн кольӧма.
–Прӧзвище отсӧгӧн авторыс петкӧдлӧ сиктса олысьяссӧ, налысь морттуйсӧ. Прӧзвищеыс лоӧ и важ коми культуралӧн аслыссяма пасӧн, – висьталіс Нина Обрезкова. – Кор ме сёрниті та йылысь конгресс вылас, хант гижысь Еремей Айпин юаліс, а коліс-ӧ пӧ рочӧдігас коми прӧзвищеяссӧ кольны, ӧд лыддьысьысьыс джӧмдавны кутас? Неыджыд вен весиг лоліс: ӧтияс шуисны, коліс пӧ, а мӧдъяс – эз пӧ ков.
* * *
Финн-йӧгра гижысьяслӧн тавося конгрессыс дас витӧд нин вӧлі. А медводдзаысь чукӧртчылӧмаӧсь 1989 воын Йошкар-Олаын. Сыктывкарын 1998 воын нуӧдӧмаӧсь витӧд конгрессӧ. Локтан аддзысьлӧмыс кык во мысти, тӧдӧмысь, лоас сето войтыр ордын, кодъяс олӧны Россияын да Эстонияын, и гижысьяс воласны кыкнан странаас. А нӧшта кык во мысти конгрессӧ виччысьӧны Кудымкарын.
Павел Симпелев.