Республикаса кар-районын збыльмӧдӧны «Инфраструктура для жизни» нацпроект да регионса программаяс. На серти кыпӧдӧны спортплощадкаяс, вӧчӧны челядьлы ворсанін, мичмӧдӧны-бурмӧдӧны сквер-парк да с.в.
Таво урчитӧмаӧсь вӧчны 174 татшӧм шойччанін. Такӧд йитӧдын республикаса юралысь весиг шуӧма «Коми холдинг» котыр бердын восьтыны ичӧт архитектура предприятие, кӧні мӧдасны вӧчны скамья-пуклӧс, урна, ывлаын дзоридз быдтан дозъяс да уна мукӧдтор. Ростислав Гольдштейн серти, ставыс пӧ лоас ӧти сяма, зумыд да синмыдлы нимкодясяна.
Но ӧтияс кӧ мичмӧдӧны кар-сиктнымӧс, мӧдъяслӧн, вандалъяслӧн, киныс лудӧ мыйкӧ жугӧдны-пузувтны.
Буретш та йылысь сёрни вӧлі республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын.
Сыктывкарса «Орбита» микрорайонын пытшкӧс делӧяс министерствоысь полицияса участкӧвӧй уполномоченнӧй отделӧн да тыр арлыдтӧмаяслӧн делӧяс кузя подразделениеӧн (УУП да ПДН) веськӧдлысь Игнат Дъбенски:
–Медводз гӧгӧрвоӧда, мый сэтшӧм вандализмыс. Татшӧм мыж вӧчысьыс тӧдӧмӧн жугӧдӧ-тшыкӧдӧ йӧзлысь либӧ общественнӧй эмбур, памятник, стрӧйба, транспорт, культура боксянь тӧд-чанатор. Медся тшӧкыда жуглӧны, краскаӧн гижйӧдлӧны паркын скамья-пуклӧс, керка стен, потшӧс, автобус да сылысь сувтланін, памятник-скульптура, шойнаса гу выв плита-крест, клумба, подъездысь ӧшинь-ӧдзӧс, челядь ворсанінысь чом-качай да с.в.
2022 воын республикаын вӧчӧмаӧсь вандализмкӧд йитчӧм 55 мыж, 2023-ӧдын – 33. Кывкутӧмӧ кыскӧмаӧсь 19 мортӧс. Мӧйму вӧлӧма 49 татшӧм мыж. Сыктывкарын да Ухтаын панӧмаӧсь 11 делӧ. Кывкутӧмӧ кыскӧмаӧсь ӧкмыс мортӧс. Нёльӧс пуксьӧдӧмаӧсь дзескыдінӧ, куимӧс уджӧдӧмаӧсь государство вылӧ (вӧчӧмаӧсь общественнӧй удж), а ӧти пукалӧма гортас, уналаӧ абу позьӧма мунны да. Нӧшта ӧти морт мынтӧма 10 сюрс шайт штрап. Ӧкмыс делӧ кузя кыкнанладорыс миритчӧмаӧсь. Ӧтиӧс дугӧдӧмаӧсь, мыжаыс кувсьӧма да. Нӧшта ӧтиӧс пӧдлалӧмаӧсь, кадыс пӧ уна кольӧма.
Таво вӧлӧма вандализмкӧд йитчӧм 27 мыж. Медсясӧ Сыктывкар, Воркута да Усинск каръясын. «Вандализм» статья кузя юркарын панӧмаӧсь 34 уголовнӧй делӧ. 16-сӧ туялӧмаӧсь нин.
Тыр арлыдтӧмаяс таво юркарын вӧчӧмаӧсь вит мыж. «Макси» вузасян шӧринын ӧти жугӧдӧма стеклӧ ӧдзӧс, Дырнӧс уличаса 40-ӧд номера керкаын биасьлӧмаӧсь домофонӧ, а Ур паркын жуг-лӧмаӧсь эмбур.
Памятник-мемориал вылӧ таво некод абу кыпӧдлӧма кисӧ.
Некодӧс абу кыскӧмаӧсь кывкутӧмӧ и юӧра вандализмысь. Тайӧ мыж дырйиыс тӧдӧмӧн ылӧдчӧны, онлайн-энциклопедияын, шуам, «Википедияын», вежӧны юӧр-гижӧдсӧ. Та дырйи вежӧм статьяыс кодӧскӧ увтыртӧ-лёкӧдӧ.
Россия Федерацияса Уголовнӧй кодексын вандализм йылысь висьтавсьӧ 214-ӧд статьяын. Сы серти мыжасӧ кыскасны кывкутӧмӧ 14 арӧссянь.
Ускӧттьӧыс кӧ абу ыджыд, перъясны уна вылӧ 40 сюрс шайт штрап. Сьӧкыдджык мыжысь ковмас уджавны государство вылӧ 360 час либӧ во, вермасны арестуйтны куим тӧлысь кежлӧ. А мыжсӧ кӧ вӧчисны котырӧн да кодӧскӧ увтыртӧмӧн, куим во кежлӧ пуксьӧдасны сутшкасьысь сутуга сайӧ. Таысь ӧтдор ковмас вештысьны лёк вӧчӧмсьыс.
Мыжаыслы кӧ абу на 14 арӧс, юркарын сійӧс йӧршитласны тыр арлыдтӧм мыж вӧчысьяслӧн шӧринӧ. А ускӧттьӧсьыс вештысясны бать-мамыс.
Та вӧсна верстьӧлы колӧ сюсьджыка видзӧдны челядь бӧрсяыс, кӧні найӧ коллялӧны прӧст кадсӧ, кодкӧд ёртасьӧны, кутшӧм дум-кӧсйӧм бергалӧ юраныс, оз-ӧ сетчыны лёкӧ.
Матысмӧ Выль во. Степан изэрдын сувтӧдісны нин коз, мичмӧдӧны улича-парк. Уналаын лӧсьӧдӧма видеокамера. Патрульно-постӧвӧй службаса сотрудникъяс мӧдасны тшӧкыдджыка кытшлавны татшӧминъясті, медым некод немтор эз жугӧд.
Мӧйму татшӧм мыжсӧ некод эз вӧч. Сӧмын хулиганитӧмысь ӧти том мортӧс кыскисны кывкутӧмӧ. Снимайтчӧм могысь аслас машинаӧн сійӧ пырӧма юркарса бассейн водзын сулалысь чача-шарӧ.
Сыктывкарса администрацияысь жилкомхоз управлениеса службаӧн веськӧдлысь Кристина Чугаева:
–Миян управлениеын уджалысьяс кутӧны син улас уна йӧзаин-шойччанінъяссӧ. Казялам кӧ, мый кӧнкӧ мыйкӧ жугӧдӧмаӧсь, гижам акт да ыстам право доръян тэчасӧ.
Дерт, бурногӧн кӧ, колӧ ӧшӧдны унджык видеокамера, но та вылӧ сьӧмыс оз тырмы. Таво содтӧд сӧмын куимӧс лӧсьӧдам: Виктор Цой стен, Орбитаын Малышев уличаса 13-ӧд номера керка да тайӧ жӧ микрорайонас скейт-парк дорын.
Карса кудйысь уна сьӧм видзам дзоньтасьӧм могысь. Кутшӧмсюрӧ сідз шусяна арт-объект вӧчис ас вылас зільысь мастер, тайӧ дона кипом удж. Сэсся жугӧдӧмасӧ вежӧм да ньӧбӧм могысь колӧ нуӧдны конкурс-аукцион, корсьны пӧдрада котыр, дасьтыны колана кабала-документ. Та вылӧ уна колӧ кадыс, ӧдйӧ мыйкӧ вежны оз артмы.
Медся ыджыд ускӧттьӧ вандалъяс вӧчисны Яблӧг аллеяын. Сэні жугӧдісны скамья, ковмис вежны кӧкъямыс лампа да мукӧдтор. А таво гожӧмнас гуисны латуньысь вӧчӧм «зарни» шар-яблӧгъяс. Бур, мый 22 арӧса гажа юра мыж вӧчысьыс веськаліс видеокамера син улӧ. Мойдын моз яблӧгӧн томмӧдчӧм пыдди сылы ковмас кывкутны вандализмысь.
Алкогольысь делирий, либӧ метаалкоголь психоз нӧшта нимтӧны «еджыд горячкаӧн» да «белочкаӧн».
Тыдалӧ, буретш «белочка» тойлӧма лёкас 16-18 арӧса вит велӧдчысьӧс Ур паркын. Гажа юрӧн найӧ жугӧдӧмаӧсь скамья, кӧкъямыс электрощит, куим урна да керка-чом сяма кормушка. Ускӧттьӧыс 293.906 шайт дон. Мыжаяссӧ вандализмысь кыскӧмаӧсь уголовнӧй кывкутӧмӧ, а бать-мамсӧ – Россия Федерацияса КоАП-лӧн 5.35-ӧд статья серти челядь бӧрсяыс лёка видзӧдӧмысь административнӧйӧ.
Таво январын ӧкмысӧд классын велӧдчысь чужйӧма «Июнь» вузасян шӧрин стенӧ да жугӧдӧма керамогранитысь кык плитка. Мыж вӧчӧмсьыс корӧма прӧща, а мамыс ускӧттьӧсьыс мынтӧма 4.071 шайт 48 ур.
Апрельын Эжваын тыр арлыдтӧм куим вандал краскаӧн «мичмӧдӧмаӧсь»-гижйӧдлӧмаӧсь поезд виччысян вевт ув. Видеокамера пыр найӧс туялӧмаӧсь. Ускӧттьӧсӧ вештӧмаӧсь бать-мамыс.
Июльын Выльтыдорын кӧсйӧмаӧсь восьтыны выль спортплощадка, но таӧдз на вандалъяс жугӧдӧмаӧсь некымын тренажёр, гусялӧмаӧсь кабель, панера, гайка-болт да мукӧд кӧрта кӧлуй.
Августын том вандалъяс жугӧдӧмаӧсь скамьяяс да урна юркарса Стрӧитель паркын.
Сентябрь-ноябрын пасьнитӧмаӧсь автобус сувтланінын стеклӧсӧ: кыкысь Лесозаводын да ӧтчыдысь «Детский мир» дорын. Ӧти стеклӧыс 38,5 сюрс шайта. Мыжаяслысь перйӧмаӧсь миллион джын шайт штрап.
Воддза воясӧ Сыктывкарын да Микуньын кодъяскӧ косявлӧмаӧсь-вундалӧмаӧсь да резӧмаӧсь краскаӧн бӧрйысьӧм водзвывса дона баннеръяс. Мыжаясыс таӧн, тыдалӧ, кӧсйисны петкӧдлыны кандидат дорас ассьыныс «муслунсӧ».
Но кодлы эз во сьӧлӧм вылас Агния Плотниковалӧн граффитиыс? 2022 воын на Орбита микрорайонын гараж стенӧ сійӧ серпасалӧма Россияса салдатӧс, ветеранӧс да гулюӧс вердысь кагаӧс. Та бӧрын сылысь серпасъяссӧ кыкысь нин тшыкӧдлісны.
Казяланныд кӧ, мый кодкӧ жуглӧ-тшыкӧдӧ государстволысь ли йӧзлысь эмбур, колӧ звӧнитны МВД-лӧн дежурнӧй часьтӧ 102 либӧ ӧтувъя дежурнӧй-диспетчер службаӧ 112 номера телефон пыр.
* * *
«Вандал» кывйыс артмӧма vandali важ германеч племя нимысь. 455 воын найӧ пасьвартӧмаӧсь Рим, воӧдчӧмаӧсь Войвыв Африкаӧдз. Мый абу вермӧмаӧсь сьӧрсьыныс нуны, жуглӧмаӧсь-сотӧмаӧсь.
Сэксянь лёк мортӧс, коді жуглӧ культура боксянь дона стрӧйба-памятник, шуӧны вандалӧн.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.