Сентябрын Сыктывдін прӧщайтчис районын Айму вӧсна Ыджыд тышса бӧръя ветеран Иван Васильевич Ладановкӧд. Сылӧн война би пыр мунан туй йывсьыс тшӧкыда гижлісны, а со челядьдырсӧ да том кадсӧ пӧшти некӧн эз казьтывны. Тӧдса сӧмын, мый чужӧма сійӧ Парчегын.
Иван Васильевичлӧн быдмӧм-сӧвмӧм йылысь висьталіс сылӧн дядьӧн шуысьыс, Зеленечын олысь Галина Павловна Петрунёва (нывдырйиыс Ладанова). Аньлысь казьтылӧмсӧ вайӧдам сы нимсянь.
Пӧльлӧн олан туй
Василий Дорофеевич Ладанов чужӧма 1891 воын Парчег грездын. Сар армияын служитӧма кавалерияын. Первой мирӧвӧй война кадӧ революция дырйи сылӧн полкыс сетчӧма гӧрдъяслань. Та бӧрын пӧльӧй, сэки политрук нин вӧлӧма, велӧдӧма гӧрдармеечьясӧс военнӧй делӧӧ. Сійӧс пыдди пуктӧмаӧсь, но ачыс век кӧсйӧма бергӧдчыны гортас. Медбӧрын тайӧ воськовсӧ вӧчны ышӧдӧма Крымын Михаил вокыскӧд аддзысьлӧм-сёрниыс.
Чужанінас воӧм мысьт Василий Дорофеевич гӧтрасьӧма армияӧдзыс на коралӧм ныв вылӧ. Евдокия Ивановна Пальшина вӧлӧма жӧниксьыс 8 арӧсӧн томджык да олӧма Парчегын жӧ. Медводдза кагаыс — Иван — том гозъялӧн чужӧма 1923 воын. И буретш сылы вичмис быдсикас лоӧмторйӧн озыр олӧм, коді помасис 102 арӧсӧн.
1925-ӧдын чужӧма Александр, коді тшӧтш дорйис Айму Великӧй Отечественнӧй война дырйи да пуктіс юрсӧ Карелияын 1944 воӧ.
Саша бӧрти куим во мысти чужис Павел, менам батьӧй. Сэсся Анастасия, а вит мысти, 1937-ӧдын — Николай.
Сійӧ кадас уна мукӧд семья моз жӧ Ладановъяс вӧдитӧмаӧсь ас овмӧс. Сӧмын тай кулачитӧм улӧ веськалӧмаӧсь, гортсьыс ставсӧ петкӧдӧмаӧсь-нуӧмаӧсь-мырддьӧмаӧсь. Бӧрыннас эськӧ сэсся сетӧмаӧсь позянлун ньӧбавны ассьыныс эмбур-кӧлуйсӧ.
Та вылӧ видзӧдтӧг пӧльӧй сідз абу и пырӧма колхозад, вӧчалӧма йӧзыслы гын сапӧг. Бур кӧмтӧ окотапырысь ньӧбавлӧмаӧсь, сикт-грездсаяс шыӧдчылӧмаӧсь Слӧбӧдасянь (ӧнія Эжва) Часӧдз. И кыдзи овлӧ коми сиктад, Дӧрӧш Вась пӧльӧс содтӧд кутӧмаӧсь шуны Валеги вӧчысьӧн.
Менам батьӧ Павел Васильевич вайӧдӧма гӧтырсӧ бать-мам керкаас. Сэні ме и быдми, та вӧсна вежӧрӧ тшупӧма гындысянногыс.
Пӧльлӧн вӧлі и аслас традиция. Быд гожӧм сійӧ чукӧстліс гортас Парчегысь боевӧй тӧварышъяссӧ, Первой мирӧвӧй война вылӧ ветлӧмаясӧс. Мужичӧйяс пызан сайын сэсся казьтывлісны важсӧ.
Син водзын серпас: найӧ сёйӧны шаньга да гумлалӧны лагунысь сур. Пӧльӧлӧн аслыспӧлӧслуныс вӧлі и сыын, мый сёйис сійӧ фронт вылысь вайӧм аслас паньӧн да юис сӧмын аслас кружкаысь.
Евдокия Ивановна пӧчӧй уджаліс чери кыян артельын. Вын-эбӧснас весиг мужичӧйяслы эз сетчы. Пыж тыр чери кыяс вӧлі да Эжва кузя карӧдз пелысасьӧмӧн катас, кӧні и вузалас кый-дӧссӧ. А гортас сійӧс виччысисны вит челядь да ыджыд овмӧс.
Иванлӧн челядьдыр
Менам дядьӧй вӧлі мамыслы зумыд мыджӧдӧн и чери кыян, и горт овмӧсса мукӧд уджын. Верстьӧ мортӧн нин томдырсӧ казьтылігӧн Иван Васильевич висьтавліс, Айму вӧсна Ыджыд тышӧдз пӧ юын чериыс вӧлі зэв уна. А олӧма войтыр тунавлӧмаӧсь, абу бур водзын пӧ тайӧ, сьӧ-кыд кад пуксяс. Та вӧсна лишаланасӧ косьтылӧмаӧсь-заптысьӧмаӧсь.
Чой-вок пӧвстсьыс медся ыджыд Иван зільӧма быдторйын отсавны бать-мамыслы. Парчег гӧгӧрысь сыӧн вотӧм тшак-тусьсӧ косьтылӧмаӧсь. Вӧр-ва дорӧ муслуныс эз кус и война бӧрас: бать-мам дорас волігӧн век вичмӧдліс кад вотны чӧд, пув, аньпель-рыжик. Вӧліны сылӧн и грезд гӧгӧрын радейтанаинъяс, торйӧн кӧ, тшӧкыда ветлывліс Парчега-Кӧччойяга костын Весьтас туйӧд. Буретш сэні миян рӧд быдтылӧма нянь.
Иванлӧн сям-кужанлуныс петкӧдчӧма и велӧдчӧмын. Парчегын начальнӧй школа бур оценкаясӧн помалӧм мысьт водзӧ велӧдчӧма Зеленечсаын. Сійӧ зэв мичаа гижис: семьяын ӧнӧдз видзам фронтӧвиксянь письмӧяссӧ. Бура велӧдчӧмсьыс сэки челядьӧс ошкисны-козьнавлісны дӧра, мед бать-мам вермисны вурны школьниклы паськӧм. Тайӧ вӧлі и семьялы отсӧг, и ныв-зонмӧс ышӧдіс бура велӧдчыны.
Семилетка помалӧм бӧрын Иван мунӧма Сыктывкарӧ водзӧ босьтны тӧдӧмлун. Сэк жӧ грездса зонкалы абу удайтчӧма босьтны бур профессиясӧ: анкетаас, вӧлӧм, пасйӧма, мый бать-мамсӧ кулачитӧма, да и батьыс сэк век на единоличникалӧма. Карса матӧ став велӧдчанінсӧ кытшовтӧма, но быдлаын ӧткажитӧмаӧсь, да сӧмын кооперативнӧй техникумӧ босьтӧмаӧсь.
Семья паметьын
Ваня дядьӧс ставӧн казьтылам бурӧн. Сійӧ кужис шмонитны-серавны да век отсасис чой-вокыслы. Война би пыр мунӧм морт нэм помӧдзыс эз эскы Енлы, вӧлі збыльысь сӧветскӧй гражданинӧн. Курыдторйыд сылы вӧлі веськодь, буретш тайӧ пӧ видзис менӧ фронт вылын ловйӧн.
Гӧтрасьӧм бӧрас Парчегӧ тшӧкыда волывлыны эз артмы, но мыйӧн вермис, пыр отсасьліс рӧдвужыслы. Война бӧрын оліс Выльгортын да сьӧлӧмсяньыс вӧчліс компартияӧн индӧм-урчитӧм быд удж. Аддзыліс кад и песны вир-яйсӧ спортӧн. Радейтіс котравны лызьӧн, быд асыв вӧчліс зарядка. Матыссаыслӧн чужан лунъяс кежлӧ дасьтывліс дона-бур козинъяс. Сідз, Иван Васильевичлӧн зільӧмӧн семьяын лои медводдза телевизор — грездса войтырлы дзик нин шен-зьӧданатор.
Топыда ёртасис Анастасия чойыскӧд, коді тшӧтш оліс кузь нэм да эновтіс таладоръюгыдсӧ Ваня дядьысь муртса водзджык. Найӧ тшӧкыда звӧнитчылісны ӧта-мӧдыскӧд, ышӧдлісны-такӧдлісны ёрта-ёртсӧ.
Миянлы ставнымлы Ваня дядьным — збыльысь ыджыд Морт да Герой: веськыд, уджач, кывкутысь, Коми мулӧн бур пи…
Сыктывдін районын бӧръя фронтӧвик, Сталинград бердын тыш-косьӧ пырӧдчысь Иван Васильевич Ладановӧс вӧлі пасйӧма Отечественнӧй войнаса I степеня орденӧн, «За боевые заслуги», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941–1945 гг.», Жуков да юбилея медальясӧн.
Коми АССР-са народнӧй овмӧсын заслуженнӧй уджалысь, Выльгорт сиктса да Сыктывдін районса почёта олысь.
<> Галина Петрунёвалысь казьтылӧмсӧ гижис Ольга Калмыкова.
Снимокъясыс Галина Петрунёвалӧн гортса архивысь.