Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын сёрниыс вӧлі государственнӧй да муниципальнӧй власьт тэчасъясын коррупциялы паныд водзсасьӧм йылысь. Бӧръя кадӧ тайӧ мисьтӧмтор йывсьыс мӧдім сёрнитны сідз жӧ, кыдз казьтылам арся поводдя да насмука кӧвъясьӧм.
Телевизор пыр быд лун кылам: ӧтилаысь кутӧмаӧсь кузь киа чинаӧс, мӧдлаысь. И ӧд шайтсӧ, овлӧ, зепталӧны оз нин миллионъясӧн, а миллиардъясӧн.
Со кольӧм вежонӧ Россияса Генпрокуратура юӧртіс, мый «Южурал-золото Группа компаний» котырӧн вӧвлӧм веськӧдлысь Константин Струков вуджӧдӧма суйӧр сайӧ… 160 миллиард шайт! Тайӧ сьӧм вылас Черногорияын, Турцияын, Сербияын да Швейцарияын ньӧбӧма некымын вилла, яхта, гостиница да мукӧд дона эмбур. Ставсӧ гижӧдӧма рӧдвуж вылас.
Кыдз тадзи артмӧ? Дас сюрс шайтысь кӧ пайкан ӧти сюрс, пыр и тшапкасны да мыждасны, а кор сё миллиардысь гуан витсӧ, некод оз и казяв?
А кутшӧм вытьныс наян йӧзыслӧн миян республикаын? Кӧні медъёна поздысьӧма коррупцияыс?
Коми Республикаын Россияса следственнӧй комитетлӧн следственнӧй управлениеысь (СУСК) отделӧн веськӧдлысьӧс вежысь Ислам Темукуев:
–Коррупция мыжыс, кыдзи и мукӧд сикасыс, республикаын чинӧ. Сідз, мӧйму миян ведомствоӧ воис такӧд йитӧдын 77 юӧр, а таво – 36. Кабала-документсӧ ыстім ёрдӧ. Мӧйму кӧ вӧлі панӧма 59 уголовнӧй делӧ, таво – 27. На кузя вӧчӧмаӧсь 33 мыж, на лыдысь 25-ыс – сьӧкыд да торйӧн сьӧкыд.
Кузь киа да горш йӧзыд быдлаын эмӧсь. Но медсясӧ коррупциятӧ позьӧ казявны каръясысь.
Оланпас серти коррупцияысь уголовнӧй кывкутӧмӧ кыскӧны сьӧм босьтысьсӧ и сетысьсӧ. Но бӧръяыс кӧ ачыс та йылысь юӧртас право доръян тэчасӧ да нӧшта на отсалас туявны мыж вӧчӧмсӧ, сійӧс мездасны кывкутӧмысь.
Овлӧ, мортсӧ тӧдӧмӧн воштӧны пикӧ, быд ногыс повзьӧдлӧны, медым сійӧ кодлыкӧ пызан йӧрас вайис сьӧм. Взятка сетӧм йывсьыс кӧ сійӧ некодлы оз юӧрт, но тайӧс эрдӧдасны, панасны уголовнӧй делӧ.
Комиын Россияса МВД-ысь экономикаын безопасносьт да коррупциялы паныд тыш кузя старшӧй оперуполномоченнӧй Дмитрий Токмаков:
–Коррупциялы паныд тышын ыджыд тӧдчанлун босьтӧ профилактика, коррупцияыслысь помка да сыысь ускӧттьӧ туялӧм да бырӧдӧм, а сідзжӧ мыжсӧ эрдӧдӧм.
Предприятие-организацияӧ волігӧн висьтавлам, мыйӧн торъялӧ гортсаыдлы, гӧтыр-челядьыдлы, ёртыдлы козиныс уджвывса веськӧдлысьӧс кутшӧмкӧ донаторйӧн аттьӧалӧмысь. Удж вылын Выль во да мукӧд праздник дырйи сетӧм козинсӧ колӧ пасйыны торъя документӧ. Овлӧ, бюджет организациясӧ контракт серти быдторйӧн могмӧдӧ кутшӧмкӧ котыр. И сэтчӧс веськӧдлысьлы кӧ козьналасны донатор, тані нин колӧ зэв сюся видзӧдны, абу-ӧ тайӧ коррупция. Татшӧм ногӧн «аттьӧалӧмысь» вермасны кыскыны административнӧй да весиг уголовнӧй кывкутӧмӧ.
Коррупция боксянь оланпас воысь-во торкалӧны ӧти и сійӧ жӧ ногӧн. Сідз, ӧткымын организация-котырын эмӧсь сӧмын кабала вылын «уджалысьяс», мукӧддырйиыс на пиысь кодсюрӧ абу нин ловъяӧсь. Овлӧ, нинӧм абусьыс содтӧны удждон да премия. Дерт, та дырйи ӧтияс сетӧны, а мӧдъяс босьтӧны взятка. Ылӧдчӧмӧн кырымалӧны и государственнӧй да муниципальнӧй контракт-сёрнитчӧм.
Оз кольччыны и вӧрын уджалысьяс. Лесник оланпас торкалӧмӧн вичмӧдӧ делянка, горш да наян войтыр керасьӧны да нуӧны вӧрсӧ. Дерт, татшӧм пӧрӧдчӧм вылӧ син куньӧмысь лесникӧс «аттьӧалӧны» сьӧмӧн. Татшӧмсӧ Койгорт районын кыским уголовнӧй кывкутӧмӧ. Мӧйму татшӧм ногӧн вӧр вичмӧдӧмысь кывкутӧмӧ кыским и Сыктывкарысь да Ухтаысь лесникъясӧс.
Лунвывса кар-районын кӧ унджык мыжыс йитчӧма парма-ягкӧд, войвылын коррупцияыс поз-дысьӧма жилищно-коммунальнӧй овмӧсын.
Коррупция йылысь миянлы юӧртлӧны нимсӧ йӧзӧдтӧг. На кузя вочакывсӧ ог сетӧй, но туялам жӧ. Тшӧкыда тыдовтчӧ, мый некутшӧм коррупция сэні абу. Сюся видзӧдам и ӧтуввез бӧрся. Соц-сетьысь унаысь казявлам коррупция йылысь юӧр.
Коми Республикаса прокуратураысь коррупциялы паныд тышкасян юкӧнысь прокурор Марина Васильева:
–Коррупциялы паныд водзсасьӧмкӧд йитӧдын 2008 вося декабрь 25 лунӧ вынсьӧдлӧмаӧсь 273-ӧд номера федеральнӧй оланпас («О противодействии коррупции»). Сэні стӧча да гӧгӧрвоана пасйӧма, мый сэтшӧм коррупцияыс. Дженьыда кӧ, чина морт, коді аслас индӧдӧн вермӧ сетны позянлун мыйкӧ котыртны, восьтыны либӧ, мӧдарӧ, дугӧдны, киритны, вӧчӧ тайӧс оланпас торкӧмӧн да кутшӧмкӧ водзӧсысь. Шуам, абу сӧмын аслыс сылы, но и рӧдвужыслы, тӧдсаыслы, уджъёртыслы сьӧм, эмбур, услуга вичмӧдӧмӧн.
Взятка ыдждаыс воысь-во чинӧ. Кутшӧмкӧ «услугаысь» талун козьналӧны шӧркодя 107 сюрс шайт (мӧйму 153, а 2019 воын – 817 сюрс). Дерт, тайӧ шӧркодь лыдпас. Шуам, машина руль сайын пукалысь вермас вӧзйыны ГИБДД-са сотрудниклы 500 либӧ 5 сюрс шайт, медым сійӧ эз казяв туй выв правилӧ торкӧмсӧ.
Уголовнӧй делӧясыс медсясӧ йитчӧмаӧсь тӧдӧмлун сетӧмкӧд, вӧр овмӧскӧд, дзоньвидзалун видзӧмкӧд да ЖКХ-кӧд.
Сідз, ӧні туялам Сосногорскса техникумын велӧдысьлысь мыжсӧ. Экзамен бура сдайтӧмысь студентъяс сетӧмаӧсь сылы взятка – 20 сюрс шайт.
Овлӧ, госвласьт тэчасын зільысь торкӧ оланпас да гӧгӧрвоӧ, мый таысь вермасны кыскыны кывкутӧмӧ. Медым сайӧдчыны таысь, водзті чинаыд «ас кӧсйӧм серти» мунліс удж вывсьыс. Та дырйи панӧм прӧверкасӧ дугӧдлісны.
Кык во сайын оланпасӧ выль вежсьӧм-содтӧд пыртӧм бӧрын тайӧс вӧчны лоис сьӧкыд. Прокуратура делӧсӧ видлалӧм бӧрын шыӧдчӧ ёрдӧ да корӧ мортсӧ мездыны удж вывсьыс оз «ас кӧсйӧм сертиыс», а «дӧвериесӧ воштӧмысь». Трудӧвӧй книжкаад татшӧм пасйӧдӧн сьӧкыд инасьны сьӧма уджаланінӧ.
Таво нин суд видлаліс да «дӧвериесӧ воштӧмысь» мездіс удж вывсьыс нёль мортӧс.
Воысь-во медся уна тырмытӧмтор да Россияса КоАП торкалӧм ми аддзам чинаяслӧн чӧжӧс да эмбур йылысь декларацияясысь. Найӧ тшӧкыда «вунӧдӧны» пасйыны ассьыныс либӧ рӧдвужыслысь патера, машина, му участок, дача да с.в. Кор прӧверка дырйи корам юӧртны, кутшӧм сьӧм вылӧ мортыс ньӧбис дона эмбурсӧ, сійӧ оз вермы гӧгӧрвоӧдны…
Прокуратураса прӧверкаяс петкӧдлӧны, мый оланпаскӧд йитӧдын уна торкӧм сідз шусяна конфликт интересовын. Шуам, верӧсыс – предприятие-котырӧн веськӧдлысь, гӧтырыс – главнӧй бухгалтер, сэні жӧ зільӧны и верстьӧ челядьыс либӧ рӧдвужыс.
Медым татшӧм «конфликтыс» эз ло, предприятие-организацияясын котыртӧмаӧсь коррупциялы паныд водзсасян комиссияяс, кӧні быд боксянь видлалӧны удж вылӧ пырысьӧс да вӧчӧны кыв-кӧртӧд, кутшӧм должносьт сылы позьӧ вӧзйыны.
Комиын мыж вештӧм бӧрся видзӧдан управлениеысь (УФСИН) коррупциялы паныд тышка-сян юкӧнысь старшӧй инспектор Иван Турьев:
–Ведомствоын нуӧдам профилактика удж, медым явитны кузь киаясӧс. Чӧжӧс да эмбур йылысь декларация дасьтігӧн, овлӧ, торкалӧны Россияса КоАП. Кодсюрӧ «вунӧдӧны» пасйыны ассьыныс либӧ рӧдвужыслысь патера, машина, му участок, дача да с.в.
«Дӧвериесӧ воштӧм» ӧти сотрудникӧс таво вӧтлім удж вывсьыс. Чӧжӧс да эмбур йылысь декларацияас сійӧ «вунӧдӧма» пасйыны тыр арлыдтӧм кагасӧ.
Кор миян ведомствоӧ инасьӧ выль уджалысь, либӧ кодкӧ вуджӧ мӧд должносьтӧ, быдӧнӧс донъялӧны полиграфӧн. Мукӧдысьсӧ тыдовтчӧ, мый мортыс вермас вӧчны коррупция мыж. Сотрудникъяслы петкӧдлам татшӧм мыж вӧчысьяс йылысь видеофильмъяс, юӧртам, мыйысь кыдзи мыждасны.
Овлӧ, сутшкасьысь сутуга сайын пукалысь вӧзйӧ погона мортлы мыйтакӧ сьӧм, медым сійӧ пыртіс телефон либӧ ошкис пукалысьсӧ, сетіс аттьӧалана кабала. Тайӧ пӧ колӧ, медым мыж вештысьлы кокньӧдісны олӧмсӧ, да регыд позис вуджны колония-поселениеӧ.
Россияса Уголовнӧй кодексысь 291-ӧд статья серти таво Комиын мыж вештысьлы содтісны дзескыдінын пукалан кадсӧ сотрудниклы вӧзйӧм взяткаысь.
* * *
Тіянлы кӧ кодкӧ вӧзйӧ взятка, та йылысь пыр жӧ колӧ юӧртны. Мӧдарӧ, вермасны асьтӧ мыждыны.
Кодлыкӧ кӧ мыйкӧ тӧдса кузь киа йылысь, позьӧ шыӧдчыны следственнӧй управлениеӧ, прокуратураӧ, звӧнитны МВД-са дежурнӧй часьтӧ 8(8212) 28-23-03, «дӧверие телефон» 8(8212) 28-26-46 либӧ УЭБиПК-ӧ 8(8212) 28-12-80 номер пыр.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.