Морт нёрпалӧ уна помка вӧсна. Доймӧ, кӧвъялӧ, либӧ бать-мамыс «козьналӧны» вуджан висьӧм. Но тшӧкыда сійӧ ачыс мыжа, позьӧ шуны, дурк оласногнас кӧвъялӧ лёк пӧрӧссӧ: юсьӧ, наркотикӧн дурмӧдчӧ, тойӧссьӧ да с.в.
Гырк да сюв ёсь инфекция (ОКИ) кӧвъясьӧ медсясӧ шоныд кадӧ. Татшӧмыс зэв уна: гыркса биа висьӧм (брюшнӧй тиф), холера, мыт (дизентерия), паратиф, гастроэнтерит да с.в.
Кыдзи видзчысьны тайӧ пӧрӧсъяссьыс? Позьӧ-ӧ наысь мынтӧдчыны да мый вӧчны та могысь?
Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын сёрниыс вӧлі буретш та йылысь.
Комиын Роспотребнадзор управ-лениеысь эпидемиология юкӧнӧн веськӧдлысь Марина Петухова:
–Тавося вит тӧлысьӧн республикаын сюв висян инфекцияыс содіс 44 прӧчент (мӧйму вӧлі 40). Врачьяс дорӧ шыӧдчылӧма рушкунас 2,4 сюрс нёрпалысь. Чайта, татшӧм висьысьыс нӧшта на унджык, ӧд унаӧн аснаукнас бурдӧдчӧны.
Россияын серти Комиын татшӧм висьысьыс унджык, но, чайта, помкаыс медводз сыын, мый миян докторъяс кывкутысьӧсьджык да став шыӧдчӧмсӧ пасйӧны.
Инфекцияыс кӧвъясьӧ бактерия, вирус, грибок, паразит да мукӧд патогена микроорганизм пыр.
Став бактерия-вирусыс гыркйӧ веськалӧ, няйт киӧн кӧ босьтам мыськытӧм яблӧг-банан да сюям вомӧ, а сідзжӧ юам кӧ шогмытӧм ва. Кага чужӧмсяньыс нин чача да мукӧдтор кыскӧ вомас. Ми ог сӧмын вунӧдӧй мыськыны вӧлӧганымӧс, но и ог колана выйӧдз пуӧй-пражитӧй, шуам, чери-яй, и тадзисӧ паразитыс оз кув.
Ва пыр инфекцияыс важӧн нин эз кӧвъясьлы. А коркӧ Сыктывдін районса Выльгортын шогмытӧм ва понда гыркнас висьмыліс ӧтпырйӧ 100 сайӧ морт.
Став тайӧ инфекцияыс висьӧдӧ ӧткодя. Сідз, сальмонеллёз кӧвъясьӧ Salmonella бактерияӧн. Мортыслӧн температураыс кыптӧ 38-39°C-ӧдз, сійӧ восӧ, гыркыс доймӧ, сітыс вир сора кизьӧр нюйт кодь.
Мытысь (дизентерияысь) «мыжа» Shigella бактерия. Температура тшӧтш кайӧ 39-40°C-ӧдз, рушку быттьӧ оръялӧ, суткинас кызьысь кымын лоӧ пуксьывны асмогасянінӧ.
Дзик жӧ тадзи майшасьӧ мортыс эшерихиоз, ротавируса да стафилококка инфекцияяс дырйи.
Гашкӧ, поводдя вежсьӧм вӧсна ӧні унаӧн мӧдісны нёрпавны норовирус инфекцияӧн, коді кӧвъясьӧ Норуолк вирусӧн. Сійӧс нӧшта нимтӧны тӧвся восӧмӧн. Тайӧ пӧрӧсыс висьӧдӧ воддзаясыс моз жӧ да вермас вайӧдны гастроэнтеритӧдз. Водзті вирус ёнджыка паськавліс тӧвнас, а гожӧмнас ыджыдаліс бактерия.
Став тайӧ пӧрӧссьыс доръяс гигиена. Коронавирус велӧдіс миянӧс колана ног мыськыны ки. Ӧні унаӧн гырддзасяньыс чунь помӧдзыс дыр ниртӧны майтӧгӧн кисӧ. Тайӧс колӧ вӧчны ывлаысь воӧм, асмогасянінысь петӧм бӧрын, пусьыны-пӧжасьны босьтчигӧн да пызан сайӧ пуксьытӧдз. Сёян дасьтыны бурджык ӧтчыд вӧдитчан перчаткиӧн. Став вӧлӧгасӧ колӧ бура мыськыны, град выв пуктас да фрукты киськавны пӧсь пузян ваӧн. Сёян дасьтігӧн уль да пуӧм дась вӧлӧга колӧ вундавны торъя пӧвъяс вылын, кыдзи вӧчӧны школасадса да общепитса нуръясянінын. Тадзи жӧ сёян-юансӧ колӧ видзны холодильникын. Оз позь ӧти джаджйӧ орччӧн пуктыны уль яй да торт.
Кранысь ва чайникӧ кисьттӧдз колӧ здук-мӧд ортсӧ лэдзны, но и та бӧрын пузьӧдтӧг сійӧс юны оз жӧ позь. Бурджык ньӧбны бутыля ва.
Тшӧкыдджыка идрасьӧй гортад, кухняын, олан да узьлан жыръясын, асмогасянінын джодж мыськӧй дезинфицируйтан сорасӧн. Татшӧмӧн жӧ мыськӧй тасьті-пань. Та дырйи оз позь ставсӧ мыськыны ӧти губкаӧн да ветьӧкӧн, тшӧкыдджыка найӧс вежлалӧй.
Но, дерт, медбура ставсьыс видзас вакцина. Талун позьӧ уколасьны мытысь (дизентерияысь), холераысь, гыркса биа висьӧмысь (брюшнӧй тифысь), А гепатитысь да мукӧдторйысь. Быд во ротавируса инфекцияысь вӧчӧны укол 2-5 арӧса 700 дзолюклы.
Гыркса биа висьӧм (брюшнӧй тиф) Комиын важӧн нин эз вӧв, но сійӧс вермасны вайны лунвыв регионъясысь да суйӧр сайысь мигрантъяс да шойччысьяс. Торйӧн нин ӧні, гожӧмнас.
Сэтысь жӧ вайӧны энтеровирус инфекция, Коксаки, ECHO вирус да полиовирус. Найӧс позьӧ казявны вомын дой да кучикад кисьталӧм серти.
Гырк-сювйын ёсь инфекция бурдӧдӧны регидратацияӧн (висьысьсӧ юктӧдӧны уна ваӧн да сетӧны электролит), диетаӧн, антибиотикӧн да вируслы паныд препаратӧн.
Гыркнас висьысь кагаӧс оз позь нуӧдны школа-садйӧ. И нёрпалысь верстьӧлы оз позь мунны удж вылас, торйӧн нин зільӧ кӧ сёян-юанӧн вузасянінын, общепитын, ва качайтан да канализация предприятиеын. Пыр жӧ колӧ шыӧдчыны врач дорӧ.
Республикаса инфекция больничаысь диагностика юкӧнӧн веськӧдлысь, врач-инфекционист Сергей Казаковцев:
–Миян учреждениеӧ шыӧдчысьяс пиысь гырк-сювйын ёсь инфекция мӧд местаын, медунаӧн майшасьӧны респиратор висьӧмъясӧн. Ме эськӧ эг шу, мый нёрпалысьыс воысь-во ёна содӧ. Босьтам кӧ бӧръя 10-15 восӧ, казялам, мый став пӧрӧсыс гыа ва кодь: ӧти воӧ содӧ, мӧдӧ – чинӧ. Тайӧ и гӧгӧрвоана, вирус генотипыс вежласьӧ, ӧти воӧ унджыклы вӧчӧны вакцинасӧ, мӧдӧ – этша-джыклы, сэсся и социальнӧй оласногным бурмылӧ и омӧльтчылӧ –помкаыс уна.
Гырк инфекция медся тшӧкыда кӧвъясьӧ арӧса висьлӧс кагалы, кодлы вӧчлісны кутшӧмкӧ операция, либӧ сійӧ чужӧмсяньыс эз нёняв мам йӧвсӧ, а сідзжӧ диабетӧн да мукӧд пӧрӧсӧн нёрпалысь, слаб иммунитета верстьӧлы да олӧмалы.
Кыдз пасйисны нин, гырк-сювйын ёсь инфекция дырйи кыптӧ температура, кынӧм доймӧ-орӧдӧ, мортсӧ восӧдӧ, да быд здукӧ сійӧ котӧртӧ асмогасянінӧ. Энтеровирус инфекция дырйи кисьталӧ вом пытшкӧсӧ, кок да ки пыдӧсӧ.
И та дырйи мортыс кӧть мыйта юас васӧ, вир-яйӧдз сійӧ оз во, бӧр петӧ вомӧдыс либӧ асмогасянінын. А видлӧй уна ваӧн юктӧдны висьмӧм дзолюкӧс.
Но став тайӧ висьӧмсьыс стационарын позьӧ 1-3 лунӧн мынтӧдчыны, ас кадӧ кӧ шыӧдчанныд врач дорӧ.
Гырк инфекцияясысь медся чорыда висьӧдӧ холера. Комиын важӧн нин эг казявлӧй тайӧ пӧрӧссӧ, кыдзи и гыркса биа висьӧм (брюшнӧй тиф). Но та вылӧ видзӧдтӧг вонас ӧтчыд, а мукӧдысьсӧ и кыкысь нуӧдам учение. Та дырйи велӧдчам, мый колӧ вӧчны миянлы, а сідзжӧ министерство-ведомствоса специалистъяслы, казялісны кӧ, шуам, аэропортын холераӧн висьысьӧс.
Ставлы колӧ лоны дасьӧн. Ӧд июль-августын суйӧр сайысь, шоныд саридз дорысь мӧдасны бӧр воавны гортаныс шойччысьяс, верстьӧ и челядь. Кодсюрӧӧс веськыда самолётсяньыс либӧ поезд вагонсянь вайӧны миян больничаӧ. И на пиысь кодъяскӧ веськалӧны весиг реанимацияӧ.
Гырк да сюв инфекциясӧ оз весьшӧрӧ нимтыны путешественник висьӧмӧн. Ылі туйӧ петтӧдз быть колӧ тӧдмавны, кутшӧм пӧрӧс вермас кӧвъясьны шойччанінас.
Асыв-Лунвыв Азияса странаясӧ мӧдӧдчысьясӧс ӧлӧді эськӧ ю-тыын купайтчӧмысь. Да и Войвылын оз ков сунавны тыӧ. Сулалан ваас шоныд поводдяӧ быдсикас гаг-инфекцияыс рӧдмӧ.
Ог гӧгӧрво, кор бать-мам босьтӧны сьӧрсьыныс ылі туйӧ вит тӧлысся кагаӧс. Татшӧм арлыдаыслы пыр и кӧвъясяс кутшӧмкӧ инфекция. Шойччӧм пыдди, вермас лоны, ковмас куйлыны кагаыскӧд больничаын. Сэсся мукӧд странаын миян гырклы оз став сёян-юаныс лӧсяв, а окота сійӧс и тайӧс видлыны.
Ме эськӧ вӧзйи быдӧнлы ылі странаӧ мунігас сьӧрсьыныс босьтны гидратация порошок. Сійӧс пуктӧны ваӧ став лёксӧ бырӧдӧм могысь. Артмӧ неуна сола кӧра минералка.
Унаӧн шемӧсмӧны, кор юала, мыськӧны-ӧ лавкаысь ньӧбӧм консерв банка да йӧв пакетсӧ.
Миян пиысь унджыкыс гортас мыськӧны сӧмын град выв пуктас да фрукты. А ӧд сійӧ жӧ йӧв пакетсӧ да банкасӧ код тӧдас коді тэчӧ ящикӧ, вайӧ лавкаӧ, сэні бара жӧ киӧн ректӧ. Сэсся джаджсьыс унаӧн босьтлӧны киас да бӧр пуктӧны. Кымын ки пыр мунӧ ньӧбӧмторйыс холодильникад веськавтӧдз!
Комиын содӧ и сальмонеллёзӧн нёрпалысь. Тайӧ инфекцияыс медсясӧ чипан яйын, та вӧсна сійӧс колӧ дыр да лючки пуны-пражитны. Бура колӧ мыськыны и чипан кольк, кышас тшӧтш быдсикас вирус-бактерия вермас лоны.
Та вӧсна вӧзъя мыськыны ставсӧ, мый позьӧ мыськавны.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.