Комиын 15 прӧчент олысьыс майшасьӧ бронхиальнӧй астмаӧн. Нёрпалӧны олӧма войтыр, торйӧн нин тшӧгӧм верстьӧ да тшӧтш и челядь. Миян республикаын татшӧм диагнозыс куим сюрс ныв-зонлӧн. Медічӧт висьысьыслы пӧ арӧс на.
Кодлы кӧвъясьӧ тайӧ пӧрӧсыс? Позьӧ-ӧ сыысь мынтӧдчыны? Кор колӧ шыӧдчыны врач дорӧ?
Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Комиын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь главнӧй внештатнӧй пульмонолог, республикаса клиника больничаысь пульмонология юкӧнӧн веськӧдлысь Оксана Андронова.
–Оксана Владимировна, мыйсяма тайӧ пӧрӧс?
–Бронхиальнӧй астма – тайӧ хроническӧй гетерогеннӧй висьӧм. Мӧд ногӧн кӧ, сійӧ ёсьмылӧ кадысь кадӧ, ӧтпырйӧ уна помка понда, и вермас майшӧдлыны мортсӧ ӧти лунсянь тӧлысьӧдз да дырджык.
Тайӧ пӧрӧсыс поздысьӧ тыын. Та дырйи мортсӧ кызӧдӧ, сылы сьӧкыд лолавны, быттьӧ оз тырмы сынӧдыс, морӧсас мыйкӧ киргӧ либӧ шутьлялӧ. Тайӧс кылӧ оз сӧмын врач, но и орччӧн мунысь-ветлысь.
Сідз шусяна «астматик статус» дырйи висьӧмыс сэтшӧма топӧдлӧ, мый мортыс оз вермы ыджыда лолыштны, та пыдди лолалӧ тэрыба да дженьыдика (тахипноэ), тыыс оз уджав, висьысьыс весиг полӧ кувсьӧмысь.
Астмаыс вермас лоны аллергияысь. Татшӧм висьысьсӧ бурдӧдӧ врач-аллерголог, мукӧдсӧ – врач-пульмонолог.
Овлӧ и коймӧд фенотип, кодӧс «садьмӧдӧ» вирус. Шуам, дзолюклы некутшӧм аллергия оз йидж, но кӧвъялас кӧ ОРВИ, пыр и заводитчас астмаыс.
–Астма дырйи мыйысь овлӧ аллергияыс?
–Ӧти мортлы немтор оз йидж, а мӧдлӧн бронхыс унаторйысь векнялӧ. Кодкӧ петӧ шоныдінысь ывлаӧ да нимкодясьӧмӧн апалӧ кӧдзыд сынӧдсӧ, а мӧдӧс пыр и мӧдас кызӧдны. Кодлыкӧ оз лӧсяв табак, лак, гортса бус, пон-кань гӧн, дзоридз да уна мукӧд дук. Нӧбасьысь нывбаба кӧ помся шпуткӧ, чужтӧм на кагукыслӧн вермас лоны астма. Бать-мамыслӧн кӧ тшӧтш вӧлі мый вылӧ кӧ аллергия, тайӧ вермас вуджны и челядьыслы.
Казялӧмаӧсь, бронхиальнӧй астмаӧн ичӧтдырйиыс тшӧкыдджыка нёрпалӧны зонкаяс, а нывъяс – ыджыдджык арлыдӧн.
Бронхиальнӧй астма вермас лоны и вир-яйыдлы лӧсявтӧм сёян-юанысь да атопическӧй дерматитысь (кучик висьӧмысь), а сідзжӧ пневмония да коклюш бӧрын.
Тшӧкыда тайӧ висьӧмыс кӧвъясьӧ дука да буса уджаланінын. Сэки мортсӧ пыр кызӧдӧ удж вылас.
Астма туялысь специалистъяс казялӧмаӧсь тшӧгӧмалысь торъя фенотип. Налысь пӧрӧссӧ сьӧкыдджык бурдӧдны. Ӧти-кӧ, татшӧм висьысьыслы колӧ унджык лекарство-гормон, а мӧд-кӧ, налӧн астмаыс коморбиднӧй, мӧд ногӧн кӧ, ӧтувтчӧма гипертониякӧд да диабеткӧд.
–Мыйла астма дырйи сьӧкыд лолавны?
–Тыад ставыс пыктӧ, артмӧ гиперемия, бронхъяс кызӧны-чорзьӧны. Пытшкас чукӧрмӧ еджыд рӧма сук шыж, кодӧс кызӧгтігад сьӧкыд сьӧлыштны. Бронх костъясыс сэтшӧма векнялӧны, мый сынӧдыс оз вермы веськавны тыад.
–А кыдз гӧгӧрвоны, мый кӧвъялін астма?
–Врачьяс шмонитӧны, колӧ пӧ лоны Шерлок Холмсӧн, медым туявны тайӧ пӧрӧссӧ. Ни ӧти торъя анализ серти оз позь стӧча шуны, мый мортыслӧн бронхиальнӧй астма. Овлӧ, нёрпалысьыслӧн немтор вылӧ абу аллергияыс, спирометрияыс, став проба-анализыс шогмана, но мыйлакӧ кызӧдӧ.
Та вӧсна астмасӧ оз казявны да тшӧкыда пуктӧны мӧд диагноз – хроническӧй бронхит, астма бронхит, обструктивнӧй бронхит либӧ астмаа хроническӧй бронхит.
Астма позьӧ соравны и респиратора инфекциякӧд. Но ёна кӧ кызанныд войнас да асъядор, и тадзи майшасянныд тӧлысьысь дырджык, колӧ петкӧдчыны врачлы.
Бронхиальнӧй астма диагнозсӧ индӧ сӧмын врач. Оз позь бурдӧдчыны аснаукӧн. Тайӧ нӧшта на вермас омӧльтны дзоньвидзалунтӧ.
Врач медводз лӧсьӧдас анамнез. Юасяс, мыйӧн водзті нёрпавліс шыӧдчысьыс, сылӧн рӧдвужыс, гашкӧ, ачыс шпуткӧ чигарка, либӧ гортсаясыс тшынасьӧны. Дерт, и видлалас-видзӧдлас висьысьсӧ.
Та бӧрын врач ыстас сдайтны вир да шыж. Анализыс петкӧдлас, содӧма-ӧ вирас СОЭ да эозинофил, а сідзжӧ мыйта сэні кислородыс. Шыжас тшӧтш вермас лоны уна эозинофил, Куршман спираль, Шарко-Лейден кристалл да нейтральнӧй лейкоцит. Ставыс тайӧ петкӧдлӧ, мый пӧрӧсыс «ёсьмӧма».
Иммунитет боксянь содӧ иммуноглобулин, а Т-супрессорыс, мӧдарӧ, чинӧ.
Висьысьлы ковмас вӧчны аллергодиагностика, рентген, спирометрия да пикфлоуметрия.
Спирометрия дырйи мортыс ыджыда лолыштӧ да пӧльтыштӧ трубкаӧ. Аппаратыс петкӧдлӧ ты ыдждасӧ, да мыйта сынӧд петіс секундаӧн. Тайӧ кык лыдпас сертиыс лӧсьӧдӧны Тиффно индекс. Челядьлы спирометриясӧ вӧчӧны 5-6 арӧссянь.
Астма туялӧны и азот оксид лолалӧмӧн.
–Кыдзи да мыйӧн бурдӧдӧны?
–Астмаысь дзикӧдз мынтӧдчыны оз артмы. Тайӧ хроническӧй висьӧм. Но кокньӧдны сійӧс позьӧ, дась кӧ ачыс нёрпалысьыс. Ӧд дыр кад ковмас специалистлӧн индӧд серти юны лекарство, тшӧкыда ветлыны клиникаӧ да петкӧдчывны врачлы.
Челядьӧс и верстьӧӧс астмаысь медводз бурдӧдӧны лекарствоӧн. Таблеткаыс кӧ отсалӧ, а сытӧг дзоньвидзалуныс омӧльтчӧ, сідзкӧ, диагнознас эз сорсьыны.
Астмаысь юӧны кык сикас лекарство. Ӧтисӧ колӧ ньылавны быд лун дыр кад. А мӧдсӧ – сӧмын кор висьӧмыс ёна топӧдӧ. Тайӧ таблеткаясыс восьтӧны бронхъяссӧ, тыыслы лоӧ кокньыдджык лолавны.
Висьысьлы вӧзйӧны вӧчны и глюкокортикостероида ингаляция.
Ингаляторыс овлӧ кык сикас: бронходилататора (сальбутамола), коді паськӧдӧ лов горш да ты, а сідзжӧ стероида (беклометазона), коді кокньӧдӧ ты ӧдӧм да лолалӧм.
Астмаӧн майшасьысьлы ковмас быд лун вӧдитчыны ингаляторӧн. Торйӧн нин сьӧкыд вӧчны ингаляциясӧ кагуклы. Оз на быдӧн кӧсйы лолавны лекарствоӧн. Та вӧсна вӧдитчӧны спейсера либӧ аэрозоля ингаляторӧн. Та дырйи лекарство руыс кокньыдджыка да ӧдйӧджык веськалӧ тыад. Татшӧм ингаляторсӧ позьӧ аслыд вӧчны пластик сулеяысь.
Ингаляция дорӧ вермасны содтыны лейкотриеновӧй рецептор блокируйтан препарат.
Этша вылӧ колӧ бурдӧдчыны куим тӧлысь. Дзоньвидзалуныд кӧ бурмис, нӧшта на та дыра жӧ колӧ юны сы мында жӧ либӧ врачлӧн индӧд серти этшаджык лекарство.
Овлӧ, висьысьыслы немтор оз отсав, сэки врачыс индӧ юны унджык да некымын сикас лекарство: гормон, системнӧй стероид, вӧчны биология либӧ таргетнӧй терапия. Но мукӧдысьсӧ и асьныс йӧзыс мыжаӧсь, найӧ ӧтдортчӧны вӧзйӧм терапияысь, юӧны этшаджык лекарство либӧ вӧчӧны тайӧс лункосмӧсӧн, а мукӧддырйиыс и дзикӧдз ӧвтыштчӧны.
–И мыйӧ тайӧ вайӧдас?
–Ас кадӧ да лючки кӧ он бурдӧдчы, бронхиальнӧй астмаыс вайӧдас оз сӧмын ты эмфиземаӧдз, но и чорыда мӧрччас сьӧлӧмад, а астма статусӧдз воӧм морт вермас кувсьыны.
–Мый позьӧ вӧчны висьӧмыслы водзсасьӧм могысь?
–Пузчужӧм кагукӧс став пӧрӧссьыс медбура дорйӧ мам йӧлыс. Морӧсас кӧ йӧлыс оз тырмы, дзолюксӧ позьӧ вердны сӧмын врач-педиатрӧн индӧм гипоаллерген сорасӧн. Дерт, оз ков вунӧдны национальнӧй календар серти вӧчны колана прививка, 4-6 тӧлыссянь вердны кагаӧс град выв пуктасысь вӧчӧм вӧлӧгаӧн, неуна песны физкультураӧн да закаливайтны.
Верстьӧлы и челядьлы оз позь тшынасьны табакӧн, вейпӧн да лолавны мукӧд дурмӧдчан сорасӧн. Колӧ видзчысьны респираторнӧй инфекцияысь, а та могысь вӧчны лолалан гимнастика да песны асьтӧ спортӧн.
Вир-яяд мӧрччан производствоын колӧ уджавны респираторасьӧмӧн, ас кадӧ вӧчны флюорография.
Орччӧн олысь матыссаыдлӧн кӧ бронхиальнӧй астма, гортад колӧ тшӧкыдджыка ва ветьӧкӧн чышкавны бус да мыськыны джодж, вольпасяд вольсавны сӧмын синтетикаысь вольпась кӧлуй, пеславны ставсӧ зэв пӧсь ваын, ковмас, оз кӧ нин патерасьыд да керкасьыд, жырсьыс идравны став дзоридз-быдмӧгсӧ, кань-пон, лэбач, а сідзжӧ ковёр да небыд креслӧ-пуклӧс.
Бур, вонас кӧ ӧтчыд висьысьыс вермас ветлыны бурдӧдчыны санаторийӧ.
Талун бронхиальнӧй астма абу нин сэтшӧм повзьӧдчана висьӧм. Медтӧдчана – ас кадӧ сійӧс казявны да бурдӧдчыны. Тайӧ пӧрӧссьыс мынтӧдчӧмаяс повтӧг кыпӧдчӧны гӧра йылӧ, аквалангӧн сунласьӧны саридзӧ да с.в.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.