Предприятие-организацияад талун он нин аддзы кӧрт таса да «Касса» гижӧда ӧшиньтӧ. Удждон да и мукӧд сикас сьӧм, пособие-пенсия банк вуджӧдӧ карта вылӧ. И юасьтӧг-висьтасьтӧг карта-тшӧтсьыд жӧ алимент-штрап либӧ кредит косӧдасны.
Кытчӧ шыӧдчыны да кодлы норасьны, банк либӧ микрофинанс организация кӧ перйис тіянлысь унджык прӧчент? Кытысь позьӧ видзӧдлыны, мыйта да кор вештін нин кредитысь да уна-ӧ колис на мынтынысӧ? Позьӧ-ӧ кредит босьтігӧн ӧвтыштчыны страхуйтчӧмысь да мукӧд сикас гӧгӧрвотӧм услугаысь?
Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзисны миян регионын Россияса Банк отделениеысь экономика юкӧнӧн веськӧдлысьӧс вежысь Виктор Старцев да юридическӧй юкӧнӧн юрнуӧдысь Наталья Юрченко.
–Виктор Владимирович, Россияса Банк зэв сюся видзӧдӧ, кыдзи уджалӧ сьӧм овмӧс. А кыдзи йӧзыс донъялӧны банкъяслысь уджсӧ?
–Медводз, Россияса Банк дорйӧ сьӧм босьтысьӧс, медым ставыс вӧлі кырымалӧм сёрнитчӧм серти, та дырйи мед эз кӧвъявны содтӧд услуга, эз дзебны клиентсьыс колана юӧр, эз ылӧдны да с.в. Мӧдарӧ на, Россияса Банк корӧ, медым йӧзыс эз повны норасьны да индавны тырмытӧмторъяссӧ.
Таво дас ӧти тӧлысьӧн Комиын олысьяссянь воис 1.212 элясьӧм, тайӧ кык прӧчентӧн этшаджык мӧйму серти. Кредит организация кузя татшӧм шыӧдчӧмыс содіс 16 прӧчент, страхуйтчысьяс кузя чиніс 30, а микрофинанс организация кузя – 46 прӧчент.
Медсясӧ йӧзыс норасьӧны банкъяс вылӧ кибермошенникъяскӧд йитӧдын. Таво татшӧм шыӧдчӧмыс содіс кык пӧв.
Унаӧн корӧны бӧр восьтыны ӧтуввезйын банкса «ӧшиньсӧ». Казьтышта, таво июльын содтӧдъяс пыртісны национальнӧй мынтысян тэчас йылысь 2011 вося июнь 27 лунӧ вынсьӧдӧм 161-ӧд номера оланпасӧ. Сы серти шыӧдчысьлысь став операциясӧ «кынтасны», Россияса Банклӧн базаын кӧ сійӧ лыддьыссьӧ мошенникӧн. Тайӧс вӧчӧмаӧсь сы могысь, медым телефон пыр ылӧдчысьяс эз вермыны ӧтуввез пыр босьтны тіян нимсянь кредит, вуджӧдны чӧжӧстӧ мӧд тшӧт либӧ карта вылӧ. Медым бӧр воссисны тіян водзын банкса услугаяс, ковмас аслыныд сэтчӧ ветлыны либӧ шыӧдчыны веськыда Россияса Банкӧ да эскӧдны, мый ті абу ылӧдчысь.
Тайӧ оланпасыс инмӧ и организация-котырлы. Мортыс оз вермы сэтчӧ вуджӧдны сьӧм, сэні кӧ абу ставыс лючки.
Регионса олысьяс тшӧкыда скӧрмӧм сорӧн элясьӧны, некутшӧм кредит пӧ банксьыс эг босьтлӧй, а корӧны вештыны прӧчентъяс, либӧ налӧн тшӧт вылысь кодкӧ гуӧ сьӧм. Медым кыдзкӧ дорйыны чӧжӧстӧ кибермошенникысь, колӧ банккӧд водзвыв сёрнитчыны аслад тшӧтӧн ӧтуввез пыр вӧдитчӧм кузя. Шуам, мортыслы оз позь банкӧ волытӧг ӧтуввез пыр босьтны кредит, урчитны транзакция ыдждасӧ, а сідзжӧ мыйта сьӧм да кутшӧм кадӧ позяс вуджӧдны аслад тшӧт вылысь мӧдӧ. Та могысь колӧ волыны аслад банкӧ да гижны шыӧдчӧм. Та дырйи быд здукӧ позьӧ шыӧдчыны выльысь да вежны урчитӧм сьӧм мындасӧ да сыӧн вӧдитчан кадсӧ.
–А кыдз позьӧ гӧгӧрвоны, кутшӧм банкысь бурджык босьтны кредитсӧ?
–Реклама кывзан, да мыйсӧ сӧмын оз вӧзйыны. Позьӧ шуны, банкъяс воюйтӧны клиентъяс вӧсна. Но колӧ гӧгӧрвоны: сьӧм вичмӧдысьыс асьсӧ дьӧбӧ оз коль. Шуам, ӧти банкын кредитысь прӧчентыс зэв ичӧт, но страхуйтчӧмыс дона, мӧдын прӧчентыс ыджыд, но некутшӧм страхуйтчӧм оз вӧзйыны. Став тайӧ лыдпасыс ылӧсас.
Банккӧд сёрнитчан кабала-документын медводдза лист бокас эм таблица, кӧні зэв гӧгӧрвоана пасйӧма, уна-ӧ сьӧм коранныд, ыджыд-ӧ прӧчентыс да кыдзи сійӧ содӧ, позьӧ-ӧ чӧжӧс дорад содтыны мыйтакӧ шайт либӧ, мӧдарӧ, босьтыштны да сідз водзӧ.
Кредитла верманныд шыӧдчыны некымын банкӧ да ӧткодявны сёрнитчӧмас тайӧ таблицаяссӧ. Вот тайӧ лыдпасъяс сертиыс и позьӧ стӧча тӧдмавны, кутшӧм банкысь бурджык водзӧсавны сьӧм.
–Тӧдсаӧй шыӧдчылӧма некымын банкӧ, но некӧн абу сетӧмаӧсь кредит. И весиг пӧ эз юӧртны, мыйын помкаыс…
–А оланпас серти банкыслы абу и быть юӧртны, мыйла оз сет сьӧмсӧ.
Кредит сетысьыс зэв сюся видзӧдӧ, мыйсяма морт сы дорӧ шыӧдчӧ, босьтліс-ӧ сьӧмсӧ водзджык да кыдзи вештысис, уна-ӧ сьӧм позьӧ сетны да косӧдас-ӧ бӧр.
Медым водзвыв тӧдмавны, чуктас-ӧ тіянлы кредит, да мед эз ков весьшӧрӧ кытшлавны банкъясӧд, медводз аслыд позьӧ тӧдмавны, мый гижӧма тіян кредит историяад да кутшӧм бюроын (БКИ) куйлӧ тайӧ кабалаыс. Та могысь «Госуслуги» портал либӧ банк пыр позьӧ шыӧдчыны кредит история каталогӧ. Шыӧдчанныд кӧ «Госуслугиӧ», личнӧй кабинетад ыстасны кредит история бюро вылӧ ссылка, кӧні йӧзӧдӧма став колана юӧрсӧ.
Кор лоӧ тӧдса, кутшӧм БКИ-ын тіян кредит историяыд, позьӧ аслыд шыӧдчыны сэтчӧ да корны став босьтлӧм сьӧм кузя отчёт. Тайӧс вермас вӧчны и банк, кредит либӧ микрофинанс организация, кодъяскӧд ті водзті кырымавлінныд нин сёрнитчӧм. Кредит кузя юӧрсӧ дон босьттӧг позьӧ тӧдмавны вонас кыкысь, но кабала вылын кӧ – ӧтчыдысь. Вештысьӧмӧн тайӧ юӧрсӧ сетасны кӧть быд лун.
Кредит историяад быд операция кузя юӧрсӧ видзӧны сизим во, некутшӧм торкалӧм-ылӧдчӧм кӧ сы кузя эз вӧв. Таӧдз тайӧ юӧрсӧ оз позь киритны. Он вермы и бурмӧдны сійӧс оланпас торкавтӧг.
Но мыйсюрӧ позьӧ вежны бурланьӧ. Ӧти-кӧ, водзӧ лючки вӧдитчыны кредитъясӧн, ас кадӧ вештысьны на кузя да татшӧм ногӧн сайӧдны воддза тырмытӧмторъяссӧ. Мӧд-кӧ, позяс мыйкӧ вежны, казялінныд кӧ кутшӧмкӧ сорсьӧм.
Сідз, ӧти морт лючки ставсьыс мынтысьӧма, но ӧтчыд банкас абу веськалӧма, вӧлӧма некымын шойччан лун да праздник, а сэсся и уджалысьыс висьмӧма. Мортыд и уджйӧзасьӧма кредит кузяыс. Дерт, бӧрас вештысьӧма, но кредит историясӧ тшыкӧдӧма, кӧть и мыжыс таын сылӧн абу.
–Вермас-ӧ мортыс босьтны некымын кредит, а сэсся банкротасьны?
–Ӧдвакӧ. Кыдз казьтышті, банкъяс зэв сюся донъялӧны мортыслысь кредит историясӧ. Сэні эмӧсь торъя юкӧнъяс да специалистъяс. А ӧні пӧ тайӧ уджсӧ мӧдас вӧчны и искусственнӧй интеллект. Воддза кредит сертиыс кӧ эн на вештысьӧй, мӧдсӧ зэв сьӧкыд нин лоӧ босьтны.
–А позьӧ-ӧ код вылӧ кӧ восьтыны тшӧт, босьтны кредит?
–Дерт, медсясӧ ставсӧ вӧчӧны ас нимсянь.
Но бать-мам тшӧкыда банкын тшӧтсӧ восьтӧны челядьыслы. 14 арӧссянь найӧ вермӧны нин босьтны ӧкмӧм прӧчентъяссӧ, но став сьӧмыс налы вичмас сӧмын 18 арӧс тырӧм бӧрын.
Позьӧ восьтыны тшӧтсӧ и верстьӧ мортлы. Сьӧмсӧ банкас пуктанныд ті, сёрнитчӧмсӧ ті жӧ кырымаланныд, но кор мортыс шыӧдчас банкӧ, ті онӧ нин вермӧй вӧдитчыны тшӧтнас.
Тадзи жӧ и кредитӧн. Торйӧн нин бӧръя кадӧ челядьлы босьтӧны ипотека. Но татшӧм сёрнитчӧмсӧ кырымавтӧдз быдӧнлы колӧ зэв бура мӧвпыштлыны, колӧ-ӧ сьӧмыс, верманныд-ӧ вештысьны. Ӧд сійӧ жӧ ипотека кузяыс ковмас мынтысьны нэм помӧдзыд.
Сэсся кредит босьттӧдзыс колӧ чӧжыштны сьӧм. Олӧмад быдторйыс вермас суны: воштанныд удж, веськаланныд больничаӧ да сідз водзӧ. И медым татшӧм ускӧттьӧ дырйиыс кӧть нин кык-куим тӧлысь верминныд вештыны кредит кузя уджйӧзсӧ.
–Комиын олысьяс ёна уджйӧзасьӧмаӧсь кредит кузя?
–Мукӧд регионысь ми нинӧмӧн ог торъялӧй.
–Наталья Михайловна, а мыйсяма самозапрет эм?
–Локтан вося март 1 лунсянь быд морт «Госуслуги» портал, а локтан вося сентябрь 1 лунсянь и МФЦ пыр вермас «кӧртвомавны» асьсӧ да таӧн дорйыны сьӧмсӧ мошенникъясысь. Татшӧм услуганас вӧдитчӧны нин 2022 восянь, но сідз шусяна самозапретсӧ талун позьӧ вӧчны сӧмын банкӧ волӧмӧн. Та йылысь юӧрсӧ пасйӧны кредит историяад. Эм кӧ татшӧмыс, банк да микрофинанс организация оз вермыны сетны кредитсӧ. Позьӧ урчитны, мый сьӧмсӧ оз сетны либӧ сӧмын ӧтуввез пыр шыӧдчигӧн, либӧ кӧть и банкас волігӧн тшӧтш. Бӧр киритны самозапретсӧ позьӧ кӧть кор, ыстанныд кӧ шыӧдчӧм. Но здукӧн тайӧс вӧчны оз жӧ артмы, ковмас виччысьны, кор юӧрыс воас кредит история бюроӧ.
–А мыйсяма мисселинг йылысь гаравлӧны?
–Комиын олысьяс тшӧкыда казявлӧмаӧсь и мисселинг, кор ӧти сикас услуга пыдди тіянлы сетӧны кырымавны дзик мӧдтор. Шуам, «ыджыд прӧчент-водзӧса вклад» пыдди вӧзйӧны некымын услуга, юристлысь консультация, инвестиция либӧ куим сикас страхуйтчӧм. И мортыс оз гӧгӧрво да повзьыштӧ, ог кӧ пӧ кырымав став тайӧ содтӧд услугасӧ, вермас лоны, и кредитсӧ оз сетны.
Финанс юкӧнын мисселингсӧ лыддьӧны зэв ыджыд тырмытӧмторйӧн, и Россияса Банк сюся видзӧдӧ, медым бырӧдны тайӧ мисьтӧмторсӧ.
Банкса уджалысьлы колӧ юӧртны мортыслы став кырымалӧм услуга йывсьыс, медым бӧрас эз вӧв некутшӧм гӧгӧрвотӧмтор. Тыдовтчас кӧ кутшӧмкӧ торкалӧм, Россияса Банк вермас дугӧдлыны либӧ дзикӧдз киритны сёрнитчӧмсӧ.
Мисселингысь овлӧ мыжа и ачыс сьӧмла шыӧдчысьыс. Сёрнитчӧмсӧ кырымавтӧдз колӧ зэв сюся лыддьыны кабаласӧ. Да, банкса документас уна лист бок, и гижӧма посньыд шыпасӧн. Но некод немтор оз шу, босьтанныд кӧ сёрнитчӧмсӧ гортад да сэні сюся ставсӧ лыддянныд.
Торйӧн колӧ гӧгӧрвоны, мыйсяма организациякӧд кырымаланныд сёрнитчӧмсӧ, кутшӧм кад кежлӧ, прӧчентӧн мыйта сьӧм стӧча чӧжсяс-содас, позяс-ӧ кадысь водз вештысьны да мыйкӧ воштан-ӧ таысь, страхуйтӧ-ӧ сьӧмнытӧ государство да сідз водзӧ.
Быд сёрнитчӧм дорӧ банкыс пысалӧ памятка да нӧшта ставсӧ гӧгӧрвоӧдӧ. Клиентыслы тшӧтш колӧ зэв сюся лыддьыны тайӧ кабаласӧ. Сэні пасйӧма, косӧдас-ӧ сьӧмтӧ страхуйтчан агентство, вермас-ӧ вежсьыны прӧчентыс, кутшӧм помка вӧсна да уна мукӧдтор. Ті кӧ сёрнитчӧмас быд юалӧм весьтӧ пасйинныд «галочка» да уліас кырымасинныд, бӧрас лоӧ зэв сьӧкыд кодӧскӧ эскӧд-ны, мый тіянӧс ылӧдлісны.
Кӧвъялісны кӧ содтӧд либӧ дзик ковтӧм услуга, эм аслыссяма «ыркӧдчан-пальӧдчан» кадколаст. 14 лунӧдз, а мукӧд банкас и тӧлысьӧдз позьӧ киритны сёрнитчӧмсӧ да бӧр босьтны пуктӧм сьӧмтӧ. Та дырйи мортыс ни ӧти ур оз вошты.
Кредитысь ӧтдор быд содтӧд услуга кузя банкыскӧд кырымалӧны содтӧд сёрнитчӧм. Эм страховка, коді тӧдчӧ кредит ыджда вылас, а мукӧдыс немтор оз вежны. Шуам, кредит кӧ сетӧны патера заклад улӧ, страхуйтчӧмысь оз позь ӧвтыштчыны. Татӧг сьӧмыд оз чукты. Но дзоньвидзалун да олӧм страхуйттӧг кредиттӧ сетасны.
Сэсся сьӧмсӧ позьӧ босьтны ӧти банкысь, а страхуйтчыны – мӧдын.
–Государство кыдзи дорйӧ вкладчикӧс?
–Тшӧт вывсьыс сьӧмсӧ страхуйтӧма, но абу ставсӧ. Банкыс кӧ тупкысяс, мортыслы косӧдасны уна вылӧ 1,4 миллион шайт.
–А кыдз вермас артмыны кредит кузя уджйӧзыс, банкас кӧ эн шыӧдчыв?
–Банк тшӧкыда вӧзйӧ аслас клиентлы, кодлы удждонсӧ вуджӧдӧны тайӧ учреждениеса карта вылӧ, кырымавны содтӧд услуга-овердрафт. Тайӧ сэтшӧм жӧ кредит, заём либӧ кредита карта. Шуам, лавкаын ньӧбинныд кызь ӧти сюрс шайта тӧвар, но карта вылад вӧлӧма сӧмын кызь. Он и казявлӧй, банкыс «удждас» тырмытӧм сьӧмсӧ. Сыӧн кутшӧмкӧ кад позьӧ вӧдитчыны, но сизим лун мысти колӧ косӧдны. Он кӧ тайӧс вӧч, мӧдас каттьыны пеня-уджйӧз.
Но бара жӧ, овердрафт вермас артмыны, кыкнанладорыс кӧ сӧгласӧсь. Ті кӧ сюся видзӧданныд, кытчӧ мыйта сьӧм видзинныд, да арталанныд рӧскодтӧ, некутшӧм овердрафт оз ло. Сэсся, гашкӧ, банкыс юӧртліс тіянлы уджйӧз йывсьыс, но ми ӧд ог став СМС-сӧ лыддьӧй…
–Вермас-ӧ банк кредит карта кузя уджйӧз вештӧм могысь пайкны кага пособие?
–Кредит вештӧм могысь банк оз вермы косӧдны социальнӧй пособие-сьӧмсӧ. Но татшӧмыс вермас лоны, банкса карта босьтігас кӧ мортыс сёрнитчӧмсӧ лыддьытӧг быдлаӧ тэчис «галочка» да татшӧм ногӧн сетіс сӧглас вештысьны кредитысь быдсикас тшӧтысь да сьӧмысь.
Тайӧ сьӧмсӧ позьӧ косӧдны, нюжмасьтӧг кӧ шыӧдчанныд банкас. Куим лун мысти нин бӧр бергӧдасны. Но колӧ кутны тӧд вылын, мый кредит кузя уджйӧзыс век жӧ коляс.
–А нинӧмӧн кӧ вештысьны?
–Олӧмыс кӧ топӧдіс, суис кӧ виччысьтӧмтор, да зэв дзескыд лоис сьӧмӧн, квайт тӧлысь кежлӧ позьӧ босьтны кредит каникул. Та дырйи оз ков вештыны кредит кузя уджйӧз-прӧчент, оз каттьы и пеня-штрап.
–Кытчӧ шыӧдчыны, банкын кӧ торкисны клиентлысь правосӧ?
–Таво июль 1 лунӧ вынсьӧдісны оланпас, мый серти Россияса Банк индіс финанс организацияяслы кывкутӧмӧн да 15 лунӧн видлавны йӧзлысь норасьӧм-шыӧдчӧмсӧ да ас кадӧ бырӧдны став тырмытӧмторсӧ. Вермас лоны, компанияыслы ковмас содтӧд юӧр да документ, сэки вочакывйыс воас 25 лун мысти. Тіян норасьӧмысь кӧ ставӧн ӧвтыштчасны, да оз во некутшӧм вочакыв, позьӧ шыӧдчыны Россияса Банкӧ.
Тайӧс позьӧ вӧчны интернет-приёмнӧй пыр. «ЦБ онлайн» мобильнӧй приложениеса чатын позьӧ йитчыны да сёрнитны банкса специалисткӧд.
–Кыдзи содтыны финанс грамотносьтсӧ?
–Весиг велӧдчӧм специалистлы ӧткымын оланпас колӧ некымынысь лыддьыны да вежӧртны.
Медым бурджыка гӧгӧрвоны сьӧмӧн вӧдитчан право да содтыны тӧдӧмлун, позьӧ пыравны «Финанс культура» порталӧ, кӧні зэв гӧгӧрвоана сетӧма уна сикас юалӧм вылӧ вочакывъяс, а сідзжӧ йӧзӧдӧма збыль лоӧмторъяс, да кутшӧм петан туй бӧрйӧмаӧсь йӧзыс.
–Сідзкӧ, висьталӧй гӧгӧрвоана, мыйӧн торъялӧны вклад да депозит?
–Дженьыда кӧ, депозитыс паськыдджык вежӧртаса. Та дырйи мортыс пуктӧ банкӧ сьӧм, дона кабала, зарни, эзысь да мукӧд донатор. А вайинныд кӧ сӧмын сьӧм, тайӧ вклад.
<> Николай Размыслов. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.