2016 вося май 1 лунӧ Россияын вынсьӧдісны 119-ӧд номера оланпас, код вылӧ подуласьӧмӧн дасьтӧм «Ылі Асыввывса гектар» программа серти странаын быд олысьлы Приморье да Хабаровск крайясын, Еврей автономия, Амур, Якутия, Магадан да Сахалин обласьтъясын, а сідзжӧ Камчаткаын да Чукоткаын позьӧ мынтысьтӧг босьтны гектар му.
2020 воын тайӧ уджтасыс шымыртӧма Бурятия да Забайкалье, а нӧшта во мысти – Арктика. Муторсӧ вермисны вичмӧдыштны Карелия да Коми Республикаясын, Красноярск крайса да Архангельск обласьтса войвыв районъясын, а сідзжӧ Мурманск обласьтын, Ненеч да Ямал-Ненеч автономия кытшъясын.
Унаӧн-ӧ миян республикаын окотитӧны босьтны войвылын кӧдзыд мусӧ да мый могысь? Кыдзи тайӧс вӧчны, кутшӧм кабала дасьтыны?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Коми Республикаын эмбурӧн да муӧн вӧдитчан комитетӧн веськӧдлысьӧс вежысь Елена Хандешина.
–Елена Михайловна, мый могысь дасьтісны «Арктикаса гектар» программасӧ?
–Тайӧ уджтасыс, ӧти-кӧ, кокньӧдӧ босьтны мутор. Мӧд-кӧ, оз сет эндыны мувиддзыслы. И, коймӧд-кӧ, отсалӧ овмӧдны-сӧвмӧдны Войвывнымӧс.
–Миян республикаын кытысь позьӧ босьтны мусӧ?
–Коми Республикаын 2021 вося июль 19 лунӧ вынсьӧдӧм 72-ӧд номера оланпас серти миян регионын тайӧ программа улас вичмӧдлісны 2.902,48 гектар – 59 участок. Воркута бердын – 585,08 гектар – 11, Интаын – 37,07 гектар – 22, Усинскын – 134,09 гектар – 14 да Чилимдін районын – 2.146,3 гектар – 12 участок.
Но йӧзлӧн корӧм серти тайӧ оланпасас некымынысь пыртлісны вежсьӧмъяс, на серти содтӧд торйӧдісны 2.015 гектар. Но Интаын да Чилимдінын корӧмаӧсь урчитӧмысь унджык – 47,07 гектар – 25 да 2.148,95 гектар – 12 участок.
Мӧйму июнь 30 лунӧ регионса Госсӧвет 50-ӧд номера оланпасӧн нӧшта на содтіс урчитӧм угоддьӧсӧ. Сідз, Чилимдін районса Бык-1 грезд дорын нёль пыдди шуӧмаӧсь вичмӧдны сизим, Инта бердын куимлаын содтӧмаӧсь дас, а Воркутаын – 2,05 гектар.
2022-2024 воясӧ содтӧд-вежсьӧм пыртӧм бӧрын ставсӧ вичмӧдӧмаӧсь 4.036 гектар – 65 участок. Воркута бердын – 1.708 гектар – 13, Интаын – 47 гектар – 25. Усинскын воддза серти лоӧма кык гектарӧн этшаджык, но участокыс кольӧма 14, Чилимдін районын воддза мында жӧ – 2.147 гектар – 12 участок.
Программа сертиыс участоксӧ позьӧ босьтны карсянь, сэні кӧ олӧ 50 сюрсысь унджык морт, дас километр сайысь. Карас кӧ 300 сюрсысь унджык олысь, муторсӧ сетасны кызь километр сайысь. Комиын Арктикаса каръясысь сӧмын Воркутаын 50 сюрсысь муртса унджык олысь. Гӧгӧрвоана, и участоксӧ сеталӧны карсяньыс ёна матынджыклаысь.
Тайӧс вӧчӧны и сы могысь, медым выльлаӧ овмӧдчысь кокньыдджыка вермис нюжӧдны аслыс би, ва да туй.
–Кодлы позьӧ пырӧдчыны программаас?
–2022 вося февраль 1 лунӧдз мусӧ вичмӧдлісны сӧмын республикаса лыддьӧдлӧм кар-районса олысьяслы. Но сэсся программаас пыртісны вежсьӧмъяс, и талун участокысла вермасны шыӧдчыны Комиын, Россияын олысьяс да весиг суйӧр сайысь ас кӧсйӧм серти воӧмаяс.
–Мортыс вермӧ корны сӧмын ӧти гектар?
–Да, Россия Федерацияса гражданинлы сетӧны ӧти гектар. Позьӧ босьтны этшаджык, но урчитӧм мындаысь унджык оз сетны.
Предприятие котыртӧм могысь позьӧ ӧтувтчыны некымын мортлы. Сэки, шуам, дас вылӧ вичмӧдасны дас гектар. Но таысь унджыксӧ оз жӧ сетны.
–Мусӧ нэм кежлӧ позьӧ босьтны?
–Арктикаса гектар сетӧны вит во кежлӧ. Нёль воӧн-джынйӧн кӧ мортыс лючки вӧдитчис мунас, шуам, керка-карта кыпӧдіс, овмӧс лӧсьӧдіс, участоксӧ дон вештытӧг вермас асавны либӧ уна во кежлӧ кӧртымавны.
–Мый сэні позьӧ вӧчны?
–Он кӧ торкав 119-ФЗ номера оланпас, мый кӧсъян, сійӧс и позьӧ вӧчны. Вичмӧдӧм му вылас позьӧ лэптыны олан керка, лӧсьӧдны ас овмӧс, быдтыны град выв пуктас, бурдӧдчан турун, рӧдмӧдны чери, восьтыны культура, туризм, бурдӧдчан, шойччан учреждение либӧ спортплощадка. Сідз, Усинскын татшӧм участоксӧ босьтӧмаӧсь пейнтболӧн ворсны.
Участоксӧ босьтӧм бӧрын позьӧ кык во на мӧвпавны, мый сэні котыртны-вӧчны.
«Арктикаса гектар» программа збыльмӧдысьяс вӧзйисны «Войвыв кыа» уджтас. Сы серти Комиын шуӧма сӧвмӧдны туризм. Такӧд йитӧдын ми вӧзйим республикаса участокъяс йылысь 72-ӧд номера оланпасӧ содтӧдъяс. Регионса эмбурӧн да муӧн вӧдитчан комитетлы, культура да экономика сӧвмӧдан министерствояслы, туризм агентстволы да меставывса администрацияяслы колӧ ӧтув мӧвпыштлыны, мый позьӧ котыртны тайӧ уджтас сертиыс Арктикаса муясын.
Но татшӧминас поводдяыс туристъяслы ёна оз лӧсяв, да и абу на быдлаӧ бур туйыс. Та вӧсна шыӧдчим Россияса правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь Юрий Трутнев дорӧ, коді кывкутӧ Ылі Асыввывса да Арктикаса гектаръяс вӧсна, медым 119-ӧд номера оланпас улас веськалісны и 2021 вося ноябрь 16 лунӧ вынсьӧдӧм 1946-ӧд номера постановлениеын казьтыштӧм Ылі Войвыв да сыкӧд ӧткодялӧм районъяс.
2025 во кежлӧ федеральнӧй Росреестр вичмӧдіс нин тайӧ муяс вылас картография нуӧдӧм могысь сьӧм. Таӧдз ми ас тшӧт весьтӧ бергӧдім нин татшӧм уджсӧ Изьва, Удора да Чилимдін районъясын. Чайтам, 2026 воын «Арктикаса гектар» программаыс талунъя нёль районысь ӧтдор шымыртас и республикаса лунвывджык районъяс.
–А кутшӧм му оз сетны?
–178-ФЗ номера федеральнӧй оланпаслӧн 28-ӧд статья серти участоксӧ оз вичмӧдны сідз шусяна санитарно-защитнӧй зонаысь, ю-ты бокысь, а сідзжӧ сэтысь, кӧні коркӧ паськавлӧма ку-тшӧмкӧ висьӧм. Оз сетны мусӧ и мупытшкӧсса озырлун перъянінысь, мортлӧн, организация-котырлӧн йӧрысь, а сідзжӧ изэрд, улича, туй, ЛЭП, биару-мусир труба, парк, сквер, сад, пляж, ёг-шыблас полигон улысь да вывті ылысь. Оз чуктӧдны и история да культура боксянь тӧдчанаинъяс.
Республикаса минприродылӧн корӧм серти дорйисны и вӧр да тундра заказникъяс. Арктика зонаӧ веськалӧны Чилимдінса, Печораса да Усинскса лесничествояс. Вӧр кодексысь 25-ӧд статья серти сэні оз позь кыпӧдны некутшӧм стрӧйба, но позьӧ сӧвмӧдны туризм, чукӧртны тшак-вотӧс, бурдӧдчан да мукӧд быдмӧг.
–Унаӧн нин босьтісны мусӧ?
–Комиын Арктикаса гектар корис 127 морт. Насянь воис 103 шыӧдчӧм. Кыдз пасйи, кодсюрӧ ӧтувтчӧмӧн босьтӧны мусӧ. Татшӧмыс 11 шыӧдчӧм. Торъя йӧзкӧд кырымалӧма 43 сёрнитчӧм (Воркутаын – 5, Чилимдінын – 7, Усинскын – 21 да Интаын – 10).
–Ставныс Коми Республикаын олысьяс?
–Миян регионса олысьясысь ӧтдор участокъяссӧ корӧны Москваын, Санкт-Петербургын, Башкортостанын, Ставрополь, Перым, Краснодар, Хабаровск крайясын, Москва, Воронеж, Рязань, Липецк обласьтъясын да Ханты-Манси автономия кытшын олысьяс.
–Кытчӧ позьӧ шыӧдчыны муысла, да кутшӧм кабала-документ та могысь колӧ?
–Ӧти-кӧ, гектарсӧ позьӧ бӧрйыны странаса кадастр карта сайтысь. Сэні эм «Земля для стройки», а матысса кадӧ лоас и «Земля для туризма» «ӧшинь». Став участоксӧ пасйӧма чутӧн. Сьӧлӧм вылад воӧмасӧ кӧ личкыштанныд, картасьыс сійӧ вошас, да некод нин тіянысь ӧтдор оз вермы босьтны.
Мӧд-кӧ, позьӧ шыӧдчыны «Госуслуги» портал пыр НаДальнийВосток.рф сайтӧ. Кабаласӧ позьӧ пыртны и администрацияӧ, МФЦ-ӧ либӧ ыстыны пошта пыр. «Арктикаса гектар» программа йылысь став юӧрыс эм ӧтуввезйын меставывса власьт тэчасъяслӧн, регионса эмбурӧн да муӧн вӧдитчан комитетлӧн сайтъясын.
«Госуслуги» пыр шыӧдчигӧн тырмымӧн индыны, кутшӧм му участок кӧсъянныд босьтны. Программаыс ачыс дасьтас колана кабала-документ, ыстас юӧрсӧ кадастр вӧчысьяслы, администрацияӧ да колана ведомствоӧ.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.