Телевизор пыр да ӧтуввезйысь быд лун кылам: ӧтилаысь кутӧмаӧсь кузь киа чинаӧс, мӧдлаысь… И ӧд зепталӧны миллионъясӧн да миллиардъясӧн. А мый нӧ, дас сюрс шайтысь кӧ пайкан ӧти сюрс, пыр и казяласны, а, шуам, витсё миллиардысь кӧ гуан дас кык миллиард шайт, оз и тӧдлыны. Миян республикаын, дерт, этшаджык горшасьӧны.
Коррупциялы паныд тышкасьӧмкӧд йитӧдын 2008 вося декабрь 25 лунӧ вынсьӧдлӧмаӧсь 273-ӧд номера федеральнӧй оланпас («О противодействии коррупции»). Сэні зэв стӧча да гӧгӧрвоана пасйӧма, мый сэтшӧм коррупцияыс. Дженьыда кӧ, чина морт, коді аслас индӧдӧн вермӧ сетны позянлун мыйкӧ котыртны, восьтыны либӧ, мӧдарӧ, дугӧдны, кирит- ны, вӧчӧ тайӧс оланпас торкӧмӧн да кутшӧмкӧ водзӧсысь. Шуам, абу сӧмын аслыс сылы, но и рӧдвужыслы, тӧдсаыслы, уджъёртыслы сьӧм, эмбур, услуга вичмӧдӧмӧн.
Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрниыс вӧлі буретш государственнӧй да муниципальнӧй власьт тэчасъясын коррупциялы паныд водзсасьӧм йылысь.
Коми Республикаын Россияса следственнӧй комитетлӧн следственнӧй управление (СУСК) юкӧнысь старшӧй инспектор Антон Мищенко:
–Медводз пасъя, миян ведомствоысь ӧтдор коррупциялы паныд тышкасьӧны МВД, ФСБ, УФСИН да мукӧд.
Тавося ӧкмыс тӧлысьӧн регионса следственнӧй управлениеӧ воис коррупциякӧд йитчӧм 77 юӧр (мӧйму тайӧ кадколастас вӧлі 46). 47 прӧчент содіс и уголовнӧй делӧыс. Таво панім 59 (мӧйму вӧлі 40). На пиысь нёль делӧӧн Сыктывкарын, Ухтаын, Воркутаын да Княжпогост районын, куимӧн – Сосногорскын да Кулӧмдін районын, кыкӧн – Кӧрткерӧс да Сыктыв районъясын, ӧтиӧс – Интаын.
Ставнас миян ведомство видлаліс 79 уголовнӧй делӧ (мӧйму – 55), 32-сӧ ыстім судӧ (мӧйму – 22). Кӧкъямыс делӧын видлалісны взятка босьтысьясӧс, квайтын – сьӧм асалысьясӧс да растрата вӧчысьясӧс, нёль мыж йитчӧма Уголовнӧй кодексса 286-ӧд статьякӧд (чина морт озырмӧдчӧма удж вылас).
32 делӧсьыс 23-ыс – коррупциякӧд йитчӧм сьӧкыд да торйӧн сьӧкыд мыж, нёльыс – ыджыд да зэв ыджыд ускӧттьӧа.
Уголовнӧй кывкутӧмӧ кыским 37 мортӧс (мӧйму – 28). На пиысь дас вит делӧ кузя мыждісны взятка босьтысьӧс, дасӧс – сьӧмсӧ сетӧмысь.
Мыж вӧчысьяс лыдын МВД-са куим, Росгвардияса ӧти сотрудник, районса вит депутат да муниципалитетӧн веськӧдлысь. Дас куимыс – рядӧвӧй морт, найӧс кывкутӧмӧ кыскӧмаӧсь взятка сетӧмысь.
Коррупциякӧд йитчӧм мыжаяс зепталӧмаӧсь 24 миллион шайт. Следовательяс налысь арестуйтісны 72 миллион шайт дон эмбур. Та мындаыс тырмас и государстволы да йӧзыслы ускӧттьӧсӧ вештыны, и судлӧн индӧд серти содтӧд босьтны штрап, сідз шусяна моральнӧй вред да с.в.
Медсясӧ горш йӧзыд кузь кисӧ сюйӧны национальнӧй уджтасъясӧ, федеральнӧй, республикаса да меставывса программаясӧ, государстволы да муниципалитетъяслы эмбур ньӧбӧм-вайӧм кузя госконтрактъясӧ.
Ме эськӧ эг шу, мый коррупциякӧд йитчӧм мыжыс ёна содӧ. Дерт, лыдпасъясыс мӧйму серти ыджыдджыкӧсь, но тайӧ медсясӧ сы вӧсна, мый ӧти и сійӧ жӧ мортыс вӧчӧма, шуам, вит мыж. Сэсся уна делӧ вуджис кольӧм воысь. Ӧд веркӧсӧ «кыптӧны» сідз шусяна латентнӧй мыжъяс, кодъясӧс вӧчлӧмаӧсь кык-куим во сайын на.
Коми Республикаса прокуратураысь коррупциялы паныд водзсасян юкӧнысь прокурор Марина Васильева:
–Тавося ӧкмыс тӧлысьӧн коррупциякӧд йитчӧм мыж вӧчӧмысь кутӧмаӧсь 113 мортӧс (мӧйму тайӧ кадколастас вӧлі 111). На пиысь коймӧд пайыс, стӧчджыка кӧ, 45-ӧн ыштӧмаӧсь сьӧм вылӧ. Взятка босьтысьясӧс медся уна эрдӧдӧмаӧсь вӧр овмӧсын, дзоньвидзалун видзан учреждениеын, а сідзжӧ госзакупка вӧчигӧн да бюджетысь сьӧмӧн вӧдитчигӧн. Дармӧвӧй сьӧм радейтысьяс зепталӧмаӧсь 10 миллион шайт.
Сідз, Ухтаын бур делянка вичмӧдӧмысь лесникыс 8 предпринимательлысь пычкӧма 5,2 миллион шайт.
Чиналы кутшӧмкӧ «услугаысь» талун козьналӧны шӧркодя 348 сюрс шайт. Дерт, тайӧ шӧркодь лыдпас. Ӧтилы вӧзйӧны сюрс шайт, а кутшӧмкӧ чина корас нин кык миллионысь унджык.
Оланпас серти кутшӧмсюрӧ чиналы оз позь восьтыны тшӧт, видзны сьӧм да мукӧд донатор суйӧрсайса банкын, а сідзжӧ нажӧвитчӧм могысь пуктыны сьӧмсӧ кутшӧмкӧ делӧӧ либӧ предприятие уджӧ… Таво республикаса кык муниципалитетӧн веськӧдлысь торкӧмаӧсь тайӧ оланпассӧ. Ӧти чинаыс ньӧбӧма Нидерландыса инвестиция фондлысь дона кабалаяс, а мӧдыслӧн верӧсыс вӧдитчӧма Казахстанысь организация акцияясӧн.
Уна сикас власьт тшупӧда чинаяс вӧчӧмаӧсь 205 мыж. Торйӧн нин тшӧкыда ылӧдчӧны чӧжӧс да эмбур йылысь декларация дасьтігӧн да торкалӧны Россияса КоАП. 134 морт «вунӧдӧма» пасйыны нажӧтка-рӧскодсӧ, ассьыс либӧ рӧдвужыслысь патера, машина, му участок, дача да мукӧд эмбур. Сідз, ӧти районысь меставывса власьт тэчасысь чина абу пасйӧма декларацияас зэв дона машина. Сёрӧнджык тыдовтчӧма, мый мортыс нӧшта на босьтӧма взятка.
Оланпас сизимдасысь торкӧмаӧсь сідз шусяна «конфликт интересовын». Кор гозъя, налӧн челядь, рӧдвужыс да весиг тӧдсаясыс талун уджалӧны ӧти учреждение-организацияын, колӧ видзӧдны, медым найӧ ӧтув эз вӧдитчыны сьӧмӧн. Веськӧдлысьлӧн гӧтырыс кӧ – главнӧй бухгалтер, предпиятие зептысь сьӧмыс вермас веськавны мӧдлаӧ. Медым татшӧм «конфликтыс» эз ло, предприятие-организацияын котыртӧмаӧсь коррупциялы паныд водзсасян комиссияяс, кӧні быд боксянь донъялӧны удж вылӧ пырысьӧс да вӧчӧны кывкӧртӧд, кутшӧм должносьт сылы позьӧ вӧзйыны.
Овлӧ, госвласьт тэчасын зільысь торкӧ оланпас да гӧгӧрвоӧ, мый таысь вермасны кыскыны кывкутӧмӧ. Медым сайӧдчыны таысь, чинаыд «ас кӧсйӧм серти» мунӧ удж вывсьыс. Та дырйи панӧм прӧверкасӧ дугӧдӧны.
Оланпасӧ выль вежсьӧм-содтӧд пыртӧм бӧрын тайӧс вӧчны лоас сьӧкыд. Мӧймусянь прокуратура делӧсӧ видлалӧм бӧрын вермӧ шыӧдчыны ёрдӧ да корны, медым мортсӧ мездісны удж вывсьыс эз «ас кӧсйӧм серти», а «дӧвериесӧ воштӧмкӧд йитӧдын». Трудӧвӧй книжкаад татшӧм пасйӧдӧн сьӧкыд лоас инасьны сьӧма уджаланінӧ.
Таво миян сотрудникъяс такӧд йитӧдын куимысь шыӧдчылісны судӧ. МВД-са вӧвлӧм сотрудниклы трудӧвӧй книжкаас вӧчисны пасйӧдсӧ.
Дерт, позьӧ и «воштыны» татшӧм гижӧда книжкатӧ, но та йылысь пасйӧд коляс «дӧверие воштӧмаяслӧн» реестрын. Тайӧ юӧрыс сэні ӧшалӧ вит во. 2018 воын сэні вӧлі 300 гӧгӧр ов-ним, талун – 4.600. «Дӧвериесӧ воштӧм» чина, дерт, вермас инасьны мӧдлаӧ, но уджӧн могмӧдысьыс мӧдас тӧдны, мыйсяма мортӧс босьтӧ ас дорас.
Оланпас серти коррупцияысь уголовнӧй кывкутӧмӧ кыскӧны и сьӧм босьтысьсӧ, и сетысьсӧ. Взяткаыс кӧ ӧти миллион шайтӧдз, сутшкасьысь сутуга сайын ковмас коллявны куим во. Нӧшта на перъясны босьтӧм сьӧмсьыс дас пӧв ыджыдджык штрап. А горшасис кӧ мортыс миллионысь унджык дон, тайӧ нин, кыдз шуласны, «особо крупный размер». Таысь пуксьӧдасны 15 во кежлӧ. Перъясны взятка ыдждасьыс 30 пӧв унджык сьӧм.
Комиын мыж вештӧм бӧрся видзӧдан управлениеысь (УФСИН) коррупциялы паныд водзсасян юкӧнысь старшӧй инспектор Иван Турьев:
–Ведомствоын нуӧдам профилактика удж, медым явитны кузь киаясӧс. «Дӧвериесӧ воштӧм» кык сотрудникӧс таво вӧтлім удж вывсьыс. Ӧтиыс чӧжӧс да эмбур йылысь декларацияас «вунӧдӧма» пасйыны кутшӧмсюрӧ эмбур, мӧдыс и дзикӧдз ӧвтыштчӧма татшӧм висьтасьӧмсьыс.
Кор миян ведомствоӧ инасьӧ выль уджалысь, либӧ кодкӧ вуджӧ мӧд должносьтӧ, быдӧнӧс донъялӧны полиграфӧн. Мукӧдысьсӧ тыдовтчӧ, мый мортыс вермас вӧчны коррупциякӧд йитчӧм мыж.
Комиын мыж вештӧм бӧрся видзӧдан управлениеысь (УФСИН) безопасносьт юкӧнысь старшӧй оперуполномоченнӧй Аслан Набиев:
–Тавося ӧкмыс тӧлысьӧн ыстім туявны 21 делӧ. На пиысь куим мыж вӧчисны колонияын уджалысь сотрудникъяс, дассӧ – вӧвлӧм нин погона йӧз, а нёльсӧ – дзескыдінын пукалысьяс.
Миян ведомствоын зэв стрӧга донъялӧны став вынсьӧдӧм документсӧ, оз-ӧ торкавсьы коррупциялы паныд водзсасьӧм йылысь оланпасыс. Торйӧн сюся видзӧдам учреждениеяс да коммерция тэчасъяскӧд ньӧбасьӧм-вузасьӧм бӧрся.
Овлӧ, мыж вештысь вӧзйӧ погона мортлы мыйтакӧ сьӧм, медым сійӧ пыртас сутшкасьысь сутуга сайӧ телефон либӧ ошкас пукалысьсӧ, сетас аттьӧалана кабала. Тайӧ пӧ колӧ, медым мыж вештысьлы кокньӧдісны олӧмсӧ, да регыд мысти позис вуджны колония-поселениеӧ.
Куим сотрудник абу сяммӧмаӧсь ӧтдортчыны да торкӧмаӧсь оланпас, сюрс шайтъясыд, тыдалӧ, пӧртмалӧмаӧсь синсӧ. А нёльӧдлы вӧзйӧмаӧсь взятка, но сійӧ та йылысь юӧртӧма кытчӧ колӧ, и кор мыжаыс вуджӧдӧма сылы сьӧмсӧ, сійӧс кутӧмаӧсь киӧдыс. Дерт, та бӧрын мыйтакӧ кад спецназса куим сотрудник видзӧдӧмаӧсь, медым некод эз уськӧдчы сы вылӧ.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.