Тӧдӧмысь, республикаын олысьяс медтшӧкыда шыӧдчылӧны удж, занятосьт да йӧзӧс социальнӧя доръян министерство бордувса учреждениеясӧ. И ассьыным специалистъясӧс пӧ ми туйдам быд морткӧд сьӧлӧмсянь сёрнитны, налысь быд шыӧдчӧм могмӧдны, висьталіс журналистъяскӧд аддзысьлігӧн министерствоӧн веськӧдлысь Екатерина Грибкова.
Кӧсъян кӧ, петан туйсӧ корсян
Сикт-грезд эндан-быран медшӧр помкаыс – удж абутӧм. Абу кӧ удж – йӧзыс мунӧны сиктсьыс, сэні олысьыс, тшӧтш и челядьыс, чинӧ, пӧдласьӧ детсад-школа, клуб-больнича…
–Сиктъясын абу сідз шусяна градообразующӧй предприятиеыс, – висьталіс Екатерина Георгиевна. – Но китӧ лэдзны оз ков, медводз аслыс мортыслы колӧ окотитны уджавны. Коді во джын нин эз аддзы аслыс удж, сідзкӧ, сылӧн кӧсйӧмыс ичӧт. Сиктын кызвыннас удж вылӧ медасьны позьӧ школаӧ, детсадйӧ, бурдӧдчанінӧ, мӧд кывйӧн кӧ, сэтчӧ, кытчӧ босьтӧны сӧмын вуз либӧ техникум-колледж помалӧм мортӧс. А велӧдчытӧмъяслы аслыныс лоӧ корсьны петан туйсӧ, торйӧн кӧ, кодсюрӧ ветлӧны вахтаӧн уджавны. Позьӧ налы и тӧдӧмлунсӧ содтыны, выль профессияӧ велӧдчыны, асшӧр уджӧ босьтчыны.
Буретш асшӧр уджӧ босьтчысьяс да судзсьытӧма олысьяс зільӧны кырымавны соцконтракт. Сы серти сетӧны 350 сюрс шайт. 2024 воын сійӧс босьтӧма нин 1.200 морт.
Предпринимателявны кӧсйысьяс вермасны веськӧдны тайӧ сьӧмсӧ велӧдчӧм, удж котыртӧм вылӧ. Бизнес-плансӧ дасьтыны налы отсаласны уджӧн могмӧдан шӧринын зільысьяс.
Судзсьытӧма олысьяс сідзжӧ окотапырысь вӧдитчӧны соцконтрактӧн. И водзӧсыс сыысь эм, кольӧм во на судзсьытӧма олысь семьяыс республикаын артавсьӧма 12 сюрс, а таво чинӧма 6 сюрсӧдз.
–Дерт, эмӧсь и сэтшӧм йӧз, кодъяс соцконтракт кырмалӧм да сьӧм босьтӧм бӧрын ассьыныс могъяссӧ оз збыльмӧдны. Миян регионын татшӧмыс ӧні 85 морт, на пиысь нелямын ӧтиыс – матӧ джынйыс – кӧсйылісны предпринимателявны, – висьталіс Еатерина Грибкова. – Сьӧмсӧ босьтісны, но висьтасьны, кытчӧ видзисны, оз тэрмасьны. А сьӧмнас вӧдитчӧм бӧрся видзӧдӧны зэв стрӧга. Торкалӧмыс артмӧ ёнджыкасӧ сы вӧсна, мый соцконтракт кырмалысьяс омӧля тӧдӧны законъяс, вот вештанног. Унаӧн оз эскыны и асланыс вынӧ да эновтчӧны водзмӧстчӧмсьыс. Налы тшӧктӧны бӧр бергӧдны сьӧмсӧ, и коді ас вӧлясьыс оз вӧч тайӧс, сылысь ёрд пыр перйӧны.
Регионын кырымалӧм став соцконтрактысь 85 прӧчентыс збыльмӧдсьӧ. Ставыс бур налӧн, кодъяс тӧлкӧн тӧдӧны, кутшӧм уджӧ босьтчӧны да кыдзи кутасны пӧртны олӧмӧ ас водзаныс пуктӧм могъяссӧ. Татшӧм ногӧн соцконтрактыс отсалӧ чинтыны уджтӧмалысьсӧ, а судзсьытӧма олысь семьяяслы – сьӧкыд кадӧ сувтны кок йылас.
Республикаын уджтӧмалысьсӧ быд тӧлысь арталӧны, ӧні татшӧмыс 1.800 морт. А уджаланіныс, кытчӧ найӧ вермасны медасьны, вит пӧв унджык – 10 сюрс гӧгӧр, сы лыдын 2,5 сюрсыс – районъясын. Кокньыдджыка позьӧ аддзыны уджсӧ Сыктывкарын, Ухтаын, Усинскын, сьӧкыд тайӧс вӧчны Изьва, Чилимдін, Луздор, Мылдін, Удора районъясын.
Удж вӧзъян регионса ярмангаяс вылӧ чукӧрмывлӧны унаӧн – и удж вӧзйысьяс, и удж корсьысьяс. Воддзаясыс та мында йӧз пӧвстсьыс ӧдйӧджык аддзӧны налы колана уджалысьясӧс, а мӧдъясыс ӧтилаысь вермӧны тӧдмавны унджык удж йылысь.
Министрлӧн кывъяс серти, республикаын уджалысьыс воысь-во чинӧ, та вӧсна предприятие-организацияясын торъя оз видзӧдны налӧн арлыд вылӧ, босьтӧны и томӧс, и олӧмаӧс.
Отсавны венны мытшӧдс
Олӧмыс ӧти местаын оз сулав, быд лун мыйкӧ да вежсьӧ. Тшӧтш и предприятиеяс реорганизуйтӧны, ӧтлаӧдӧны-торйӧдӧны. Ӧтувтігас кӧ предприятиеын уджалысьыс оз чин, сэки йӧзыслы майшасьны нинӧмысь, водзӧ кутасны зільны.
Сьӧкыдджык мортыслы, выль предприятиеын кӧ оз ков уна уджалысьыс. Сэки, пасйис Екатерина Георгиевна, колӧ отсавны сылы венны падмӧгсӧ.
–Сылы кык тӧлысь мынтӧны удждон, вӧзйӧны вакансияяс, – висьталіс сійӧ. – Оз кӧ лӧсяв ни ӧти вӧзйӧмтор, вермасны нӧшта на куим тӧлысь мынтыны сьӧм. Но босьтны сійӧс лоас сьӧкыд, ӧд колӧ, мед удж вывсьыс чинтӧмалӧн мӧд сикас нажӧтка эз вӧв. Босьтӧны тӧд вылӧ и, сійӧ кӧ ӧтнас вердӧ семьясӧ. Сьӧмсӧ мынтӧ удж вылӧ медалысь, та вӧсна удж кузя инспекторъяс кутшӧмкӧ кывкӧртӧдӧ вотӧдз ставсӧ гӧгӧрбок донъялӧны, мед медалысьыс эз вермы ӧвтыштчыны вештысьӧмсьыс.
Министр пасйис, мый йӧзыслы, казяласны кӧ реорганизация вӧчигӧн оланпас торкалӧм, быть колӧ шыӧдчыны удж инспекцияӧ.
Сідз шусяна предпенсионеръясӧс уджысь мездӧмыс кызвыннас жӧ предприятиеӧн веськӧдлысь сайын, кутшӧма на сійӧ видзӧдлас та вылӧ. Мездісны кӧ уджсьыс, предпенсионерлы позьӧ шыӧдчыны занятосьт шӧринӧ да юавны, кутшӧм удж сылы вермасны вӧзйыны либӧ туйдасны велӧдчыштны да выль профессия босьтны, опытыс ӧд сылӧн ыджыд.
–Оз кӧ аддзы уджсӧ, предпенсионерлы кык во мынтасны уджтӧмалӧмысь пособие – 16.480 шайт. Медым вештісны сійӧс, нывбабаяслы колӧ кызь, мужичӧйяслы – кызь вит вося стаж, – висьталіс Екатерина Грибкова да содтіс: – Но занятосьт служба кутас вӧчны ставсӧ, медым аддзыны предпенсионерыслы удж.
Отсӧгсӧ государствосянь виччысьӧны и нӧбасьысь нывбабаяс. «Демография» нацпроект веськӧдӧма чужысь кагасӧ содтӧм вылӧ. Республикаын дасӧд тӧлысь нин збыльмӧдӧны 25 арӧс тыртӧдзыс кага вайысь аньяслы отсӧг сетан уджтас. Но кывкӧртӧдсӧ водз на вӧчны. Та могысь пӧ кад мед колис, висьталіс Екатерина Грибкова, ӧд коймӧд да унджык кага вайны лӧсьӧдчысь аньяслы сьӧм мынтӧмысь водзӧсыс тыдовтчис некымын во мысти жӧ. Куим во колис да, сӧмын сэки позис сорсьытӧг шуны, мый семьялы регионса 150 сюрс шайта капитал мынтӧмкӧд йитӧдын республикаын уна челядя семьяыс кутіс содны.
–Чужысь кага лыд вылӧ тӧдчӧ унатор: эм-ӧ бать-мамыслӧн удж, оланін, тшӧтш и детсад-школа, бурдӧдчанін гортсяньыс ылын-ӧ, – висьталіс Екатерина Георгиевна. – И сьӧма отсӧгыс тӧдчӧ жӧ. Водзті нӧбасьысь нывбабаяслы мынтылісны тӧлысьнас ӧти сюрс шайт, и унаӧн весиг эз шыӧдчывны сыла. Ӧні налы мынтӧны 10 сюрс шайт, и тайӧ отсӧгсӧ сетны заводитӧмсяньыс сюрсысь унджык ань нин шыӧдчис сыла.
Тыш-косьын доймысьыс уна
Торъя военнӧй операцияын ранитчӧмаяслы да республикаын олысьяслы протез ньӧбны отсалӧ Социальнӧй фонд. Война мунігӧн протез вӧчӧмсӧ виччысьысьыс, дерт, содӧ, и неважӧн на виччысьнысӧ дыркодь колӧма. Но вочасӧн тайӧ падмӧгсӧ бырӧдӧны. Екатерина Грибковалӧн кывъяс серти, Комиын эм протезно-ортопедическӧй предприятие, кӧні вӧчӧны и микропроцессора протезъяс.
–Таво тыш мунанінын ранитчӧм дас квайт морт протезасисны нин, а кызь квайтӧн виччысьӧны на, – висьталіс сійӧ.
Торъя отсӧг колӧ и военнӧй операцияын тышкасьысьяслӧн гӧтыръяслы, найӧ ӧд кольӧмаӧсь гортаныс ӧтнаныс да асьныс нуӧдӧны овмӧссӧ, быдтӧны челядьӧс, зільӧны лоны верӧсныслы крепыд тылӧн.
–Налӧн сьӧлӧмныс висьӧ асланыс да матыссаыслӧн олӧм, дзоньвидзалун, аскиа лун вӧсна. Республикаса быд муниципалитетын эм семьялы да челядьлы отсӧг сетан шӧрин, кӧні воинъяслӧн гӧтыръяскӧд аддзысьлӧны и психологъяс, – тӧдчӧдіс Екатерина Георгиевна.
Сьӧмыс уна колӧ
Вермытӧм челядьӧс реабилитируйтан И.П.Морозов нима шӧринын талун ӧтпырйӧ вермӧны бурдӧдны сӧмын ветымын ныв-зонмӧс. Тайӧ зэв этша. Медым эз ков мӧдӧдны томуловӧс бурдӧдчыны мукӧд регионӧ, Льӧмъюын, кӧні меститчӧ шӧриныс, кӧсйӧны кыпӧдны 150 морт вылӧ артыштӧм содтӧд корпус. Та могысь колӧ 3 миллиард шайт.
–Сьӧмсӧ корсям, ӧд ас водзӧ пуктӧм могсӧ быть колӧ збыльмӧдны, – пасйис Екатерина Грибкова. – Луздор районса Черёмуховкаын олӧма да вермытӧм йӧзлы интернат кыпӧдны колана сьӧмысь – кык сайӧ миллиард шайтысь – 95 прӧчентсӧ шуӧма вичмӧдны федеральнӧй бюджетысь.
Интернатыс ӧні меститчӧ Леткаса кык пу керкаын, ӧти корпус эм и Черёмуховкаын. Сэні содтӧд корпуссӧ индӧма эштӧдны 2028 воӧ. Кыпӧдӧм бӧрас интернатас став олысьсӧ вуджӧдасны Черёмуховкаӧ.
Тӧжд-могыс содӧма
Буретш во сайын, 2023 вося октябрын, удж, занятосьт да йӧзӧс социальнӧя доръян министр Екатерина Грибковаӧс индісны тшӧтш республикаса правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысьӧн. Могыс, кывкутӧмыс содӧма, ӧд колӧ тыр-бура котыртны и социальнӧй юкӧнса мукӧд министерстволысь уджсӧ, медым и найӧ джӧмдавтӧг пӧртісны олӧмӧ на водзын пуктӧм могъяссӧ.
–Ӧні кежлӧ миян медтӧдчана могъясыс – отсавны торъя военнӧй операцияын тышкасьысьяслы, содтыны чужысь кага лыд, колана ног котыртны-нуӧдны Семья во, збыльмӧдны нацпроектъяс, – висьталіс Екатерина Георгиевна. – Татшӧм нырвизьын мӧдам уджавны и водзӧ.
<> Павел Симпелев. Снимокыс ӧтуввезйысь.