Уна-уна во сайын Пулхо-Ики пӧль чери кыйигӧн берегысь, овтӧминын, казялӧма сизим ниа пу. Регыд гортсаясыслы и юӧртӧма: овмӧдча пӧ ниаяс дорас. Тӧдсаясыс сералӧмаӧсь: дзикӧдз пӧ пӧрысьыд выжывалӧ. Но некодӧс ханты пӧль абу кывзӧма, чукӧртӧма пыжас эмбур-олассӧ, босьтӧма кыкнан понсӧ да вуджӧма Ун Ас (Ыджыд Об). Сувтӧма Выл-Посл кырӧм-протока берегӧ ниаяс дорас да шуӧма буретш сэтчӧ кыпӧдны чомсӧ.
Воысь-во пуясыс быдмӧмаӧсь-крепаммӧмаӧсь. Кор Пулхо-Ики видзӧдӧма на вылӧ, век казьтылӧма ассьыс сизим нывсӧ, кодъяс важӧн нин кувсьылӧмаӧсь сьӧкыд висьӧмысь.
Тайӧ ниаяссяньыс и заводитчӧма Ямалса Лабытнанги кар, кӧнi помасьӧ войвыв кӧрт туй. Ӧнi сизим пусьыс кольӧма сӧмын куим, и на гӧгӧр меститчӧ «Коми-деревня» этнокомплекс. Кыдзи артмис, мый ханты овмӧдчӧмин лоис комиӧн?
1880 вося августын Лабытнангиӧ волӧма Италияса этнограф Стэфано Соммье, кодӧс вочаалӧма зырана семья (Ямалын комияссӧ шуӧны зыранаӧн. – И.Т.). Комияскӧд аддзысьлӧм йылысь туялысь гижӧма аслас «Лето в Сибири» небӧгын. А сёрӧнджык буретш Архангельск обласьтысь локтӧм комияс стрӧитӧмаӧсь тан медводдза керкаяссӧ, таӧдз йӧзыс олӧмаӧсь юртаясын. Медводдза роч войвывса керкасӧ тані кыпӧдӧмаӧсь 1902 воын. Артмӧ, карыс пансьӧма коми грездсяньыс.
Вӧляникӧн стрӧйбаясыс важмӧмаӧсь. XX нэм помланьыс йӧзсӧ овмӧдӧмаӧсь карса патераясӧ, да грездыс кушмӧма. Уна семьяа вӧвлӧм шуда керкаясыс дзикӧдз киссьӧмаӧсь.
–Грездыс син водзын кулiс. Ой, мисьтӧм вӧлi, а тайӧ ӧд кар «чужӧмыс»: Салехардсянь Лабытнангиӧ мунан карса тайӧ юкӧнӧдыс, – висьталiс татчӧс олысь, музейын вӧвлӧм уджалысь Фаина Чупрова. – Быд документын, передачаын, ас му туялан занятие дырйи юргис, мый Лабытнанги заводитчӧма Коми-деревнясянь… А кӧнi тайӧ деревняыс? Киссьӧма. Та вӧсна пыр вӧлi окота нэммӧдны тайӧ инсӧ, вӧчны парк, мед йӧзыс вермисны ветлавны, шойччыны, ю вылас видзӧдны. Музейын уджалiгӧн на важ олысьяскӧд пырӧдчылiм быдсикас проектӧ, но вочакывйыс пыр вӧлi ӧти – сьӧмыс пӧ абу. Зэв рад, мый бӧръя воясӧ ставыс артмис: вӧлi дасьтӧма проект, код серти и кыпӧдiсны этнокомплекссӧ.
«Коми-деревня» шӧринсӧ восьтiсны кольӧм во Лабытнангилы 155 во тырӧмкӧд йитӧдын. Этнопарксӧ аслас борд улӧ босьтiс карса ас му туялан музей. Ӧнi 5 гектарын меститчӧны ворсан да шойччан площадкаяс, чум, сцена, ки помысь вӧчасян мастерскӧй, галерея, коми керка… Танi нуӧдӧны экскурсияяс, карса да кытшса фестиваль-гажъяс. Тшӧкыда волывлӧны и туристъяс.
–А ми Ухтаысьӧсь. Лабытнангиӧ могӧн локтiм. И сэтшӧма шензим, кор тӧдмалiм, мый «Коми-деревня» эм! И тан комияс! Мися, быть колӧ пыравны, – серамсорӧн висьтасис шӧринса гӧсьт. – Сӧмын тай зэв жӧ тӧла тан.
И збыль, вадорса этнокомплексын тӧлыд яра шутьлялӧ. Но код тӧдас, гашкӧ, тайӧ Пулхо-Ики мыйкӧ мойдӧ куим ниаыслы…
______
*Коми-деревня нимсӧ быдлаын гижӧны визьтор пыр, сы вӧсна мый тадзи иннимсӧ урчитӧмаӧсь архивъясын.
<> Ирина Терентьева. Снимокъясыс «Коми-деревня» этношӧринысь.