Ывлаын ыркыд нин, лэбалӧны «еджыд гутъяс». Шоныд гожӧм да сэтшӧм жӧ ар бӧрын вир-яйлы абу кокньыд велавны войвыв поводдя дорас. Со кодсюрӧӧс и кызӧдӧ-несйӧдлӧ, нырсьыс виялӧ, кыптӧ температура. Кӧнсюрӧ школаяс нин пӧдлалісны, уна велӧдчысь висьмӧма да.
Кыдзи видзчысьны гриппысь? Дорйӧ-ӧ сыысь вакцина, да кор колӧ уколасьны?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Коми Республикаса олысьяслысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь внештатнӧй главнӧй эпидемиолог, СПИД-лы да мукӧд кӧвъясян висьӧмлы паныд водзсасян да профилактика нуӧдан республикаса шӧринысь главнӧй врачӧс вежысь Нина Овчинникова.
—Нина Александровна, кодлы медводз колӧ уколасьны гриппысь?
—Прививка вӧчан национальнӧй календар серти сентябрь 1 лунсянь республикаын пансис вакцинация. Главнӧй государственнӧй санитарнӧй врачлӧн сизимӧд номера индӧдын таво грипплы паныд уколавны урчитӧма 60 прӧчент олысьсӧ, стӧчджыка кӧ, 435.860 мортӧс, на лыдын 102.200 челядь.
Таысь ӧтдор колӧ уколавны сідз шусяна риск котырысь 75 прӧчентсӧ. На лыдӧ пырӧны квайт тӧлысся кагасянь став челядьыс, садяслиӧ ветлысь дзолюкъяс, школаын, колледж-лицейын, ссузын-вузын велӧдчысьяс да велӧдысьяс, йӧзӧс социальнӧй да мукӧд услугаӧн могмӧдан, коммунальнӧй юкӧнын, транспортын зільысьяс, вахтаӧн уджалысьяс, муниципалитетса служащӧйяс, нӧбасьысь нывбабаяс, армияӧ мунысьяс, военнӧйяс да мукӧд ведомствоысь погона сотрудникъяс, 60 арӧсысь олӧмаджыкъяс, сьӧлӧм-сӧнӧн, тыӧн, диабетӧн да мукӧд пӧрӧсӧн хроническӧя висьысьяс. Медицинаын 80 прӧчент уджалысьыс уколасяс, а инфекция больничаын зільысьясысь — 90 прӧчентыс.
Индӧдас гаралӧма и порсь да гортса пӧтка видзысьӧс, гырысь холдингын зільысьӧс да тшӧтш ичӧтик ас овмӧс кутысьӧс, а сідзжӧ зоопаркын уджалысьӧс.
—Мыйла буретш порсь да пӧтка видзысьясӧс?
—Аслас гриппӧн висьӧ став пемӧсыс: кань, пон, весиг дзодзувлысь казялӧмаӧсь. Но насянь пӧрӧсыс оз вермы некодлы вуджны, на костын эм аслыссяма «потшӧс». Морт вермӧ кӧвъявны гриппсӧ сӧмын порссянь либӧ пӧтка-лэбачсянь.
Буретш налӧн вир-яйын артмӧ сідз шусяна мутация, вирусыс вежласьӧ.
Кольӧм нэм заводитчигӧн А(H1N1) грипп пандемия мӧдаръюгыдас нуис мирӧвӧй войнаын усьӧма серти ёна унджык войтырӧс. Тайӧ пӧрӧссӧ шуисны испанкаӧн. 2009 воын тайӧ жӧ гриппнас йӧзыс висисны зэв сьӧкыда. Уна муниципалитетын пӧдлалісны школаяс, эз пасйыны выльвося гаж, сад-яслиын эз нуӧдны утренникъяс.
Бӧръя кадӧ миянӧ воис H3N2 штамм. Сійӧ вужъясьӧ оз тыад, а сӧнъясад. Найӧ рыжмӧны, та вӧсна пневмония дырйи тыад веськалӧ вир. Вежон кык либӧ тӧлысь мысти кучкӧ инсульт, инфаркт, мортыс вермас кувсьыны либӧ нэм помӧдзыс коляс инвалидӧн.
Воддза воын порсь гриппысь республикаын кувсис нёль морт. Медсясӧ тайӧ 60-70 арӧса, уна сикас хроническӧй висьӧмӧн нёрпалысьяс. И некод на пиысь абу уколасьӧма грипплы паныд. Гӧгӧрвоана, найӧс виис эз сӧмын грипп, сылӧн вирусыс ёсьтіс мукӧд пӧрӧссӧ.
Мӧйму Комиын гриппысь кувсис 12 арӧса ныв, врач дорӧ сёрӧн шыӧдчӧма да.
Республикаӧ каляяс вайлісны H5N1 штамм. Пӧрӧс вӧснаыс ыджыд ускӧттьӧ вӧлі чипан видзан предприятие-овмӧслы. Тайӧ вирусыс вермӧ вуджны мортлы, некутшӧм «потшӧс» сійӧс оз кут. Джын висьмӧмаыс вермӧ кувсьыны.
Та вӧсна и шуӧма уколавны порсь да пӧтка видзысьясӧс.
—Кыдзи нӧшта кӧвъясьӧ гриппыс?
—Вируссӧ разӧдӧ висьысь. Республикаӧ пӧрӧссӧ вайӧны и орчча регионъясысь. Нёрпалысьыс несъялӧ-кызӧ, сьӧласьӧ. Вирусыс радейтӧ кӧдзыд поводдя да кӧвъясьӧ буретш киад. Ӧдзӧс вуг, автобус вороп, банкомат кнопка. Кытчӧ сӧмын лунтырнад он инмӧдчыв! А сэсся вируса няйт киӧн инмӧдчам ныр-вомӧ, гыжйыштам син дор…
Коронавирус пандемия дырйи лыда морт нёрпаліс гриппнад. Сы вӧсна мый сэки олӧмыс велӧдіс тшӧкыдджыка мыськыны ки. Но талун, тыдалӧ, вунӧдны мӧдім коронавирус йывсьыд. Маска ог новлӧй, кинымӧс ог мыськӧй, ныр чышкӧд ог вежлалӧй, несъялам ог ки кусыньӧ, а кабырӧ…
—А кыдз гӧгӧрвоны, мый мортыс гриппуйтӧ?
—Быдӧнлы тӧдса грипп, прӧстуда, ОРВИ да ОРЗ. Мыйӧн найӧ торъялӧны? Тайӧ респираторнӧй инфекцияясыс йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдыскӧд. Но висянногыс да бурдӧдчӧмыс торъялӧ.
ОРВИ, грипп да прӧстуда — ставыс тайӧ ОРЗ. Мортыс кызӧ, несъялӧ, нырыс тырӧма, горшыс да юрыс доймӧ-висьӧ, кыптӧ температура.
«Прӧстуда» кывнас врачьяс оз вӧдитчыны, но тайӧ кокньыд ОРВИ.
А да В гриппӧн висьӧны сьӧкыда, а С-ыс кокньыд прӧстуда кодь.
Сьӧкыд стӧча висьтавны, кор мортыс висьмис ОРВИ-ӧн. Но позьӧ стӧча висьтавны, кор заводитчис грипп. Шуам, вит час рытын температураыс чеччыштіс 38 градусысь вылӧджык. Морт-сӧ кынтӧ, висьӧ юрыс, доймӧ син бугыльыс, ки-коксӧ «чегъялӧ».
—И кыдзи дорйысьны?
—Гриппысь медся бура дорйӧ вакцина. 2009 воын сійӧ ёна чинтіс висьысьсӧ, и этшаӧн кувсисны.
Федеральнӧй сьӧм весьтӧ Комиӧ вайисны нин челядьлы 91.740 вакцина. 55.966 кагукӧс (54,8 прӧчент) уколалім нин. Вакцинаыс поликлиникаясын тырмымӧн на.
Тайӧ зэв бур лекарство, сэні абу некутшӧм консервант, ловъя либӧ виӧм вирус, прививкасьыс некод на эз висьмыв.
Гӧгӧрвоана, бать-мамлысь юасьтӧг кагалы прививкасӧ некод оз вӧч. Дзолюклӧн, ныв-зонлӧн дзоньвидзалун вӧсна кывкутӧ медводз верстьӧ. Уколасьтӧдзыс кагуксӧ видзӧдлас врач-педиатр.
Госконтракт серти верстьӧӧс уколалӧм могысь регионӧ ваясны 270.620 вакцина. 128.320 доза воӧма нин. Ставсӧ урчитӧма уколавны 333.660 мортӧс. Талун кежлӧ прививка вӧчӧма 104.378 мужичӧй да нывбаба.
Таысь ӧтдор, республикаса сьӧмкуд весьтӧ урчитӧма ньӧбны 51 сюрс вакцина. Тырмас ставлы.
Та мында жӧ мортӧс шуӧма уколавны предприятие-организация тшӧт весьтӧ.
—Йӧзыс окотапырысь уколасьӧны?
—Талун кежлӧ республикаын прививкасӧ вӧчис 31,3 прӧчент олысьыс. Та мындаыд зэв этша. Оз тэрмасьны Чилимдін районын (20,4 прӧчент), Интаын – кызь, а Емдін районын – сӧмын 17!
Коми Республикаса правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь Екатерина Грибкова письмӧӧн шыӧдчис предприятие-организацияӧн юрнуӧдысьяс дінӧ, медым ӧддзӧдісны вакцинациясӧ, тшӧтш и ас да страхуйтчан компания тшӧт весьтӧ.
Сійӧс кылӧмаӧсь сӧмын Воркутаса да Ухтаса предприятие-организацияӧн веськӧдлысьяс.
Мукӧдыс, тыдалӧ, оз гӧгӧрвоны, мый вакцинаыс лекарство серти ёна донтӧмджык. Сэсся мортыс уджалӧм пыдди некымын лун бурдӧдчас, и таысь ковмас мынтыны сылы больничнӧй.
Миян мобильнӧй бригада вермас ветлыны предприятиеас да уколавны сэтчӧс зільысьяссӧ.
Прививка вӧчӧм могысь врачьяс ветлӧны велӧдчан учреждениеясӧ да торъя йӧз дорӧ гортас. Уколасян пунктъяс восьталам ыджыд гаж-ярманга дырйи каръясын да юрсиктъясын.
Позьӧ волыны и поликлиникаӧ. Уколасьӧм бӧрын мортыслы час джын колӧ пукыштны, медым ставыс вӧлі лючки. Сутки оз позь кынмӧдчыны либӧ, мӧдарӧ, корӧсясьны жар пывсянын.
—Кыдзи вакцинаыс дорйӧ мортсӧ да дыр-ӧ сійӧ вына?
—Уколасьӧм бӧрас вир-яяд 9-12 лун мысти артмӧм антителӧяс во гӧгӧр сэсся доръясны тіянӧс быдсикас вируссьыс.
Оз ков чайтны, мый уколасьӧм бӧрын он висьмы. Вирус-инфекциятӧ быдлаысь верман кӧвъявны. Но вакцинаыс кокньӧдӧ висьӧмсӧ. Уколасьӧм морт оз во куланвыйӧдз.
160 сюрсысь унджык мортлы вӧчим нин прививкасӧ, да некод на эз норасьлы. Да, лун-мӧд мысти овлӧ неыджыд температура, неуна висьыштӧ юрыд. Тайӧ и бур. Сідзкӧ, вакцинаыс уджалӧ. Мӧдарӧ, майшасьны колӧ, прививка бӧрас кӧ вир-яйыд немтор эз казяв.
Ньӧтчыд на эг казявлӧй, медым уколасьӧмысь кагаыс висьмис. Мӧдарӧ, вакцинаыс дорйӧ дзолюкӧс. И оз ков сыысь повны. Нӧбасьысь нывбаба кӧ уколасяс гриппысь, чужӧм дзолюкыслы квайт тӧлысь оз вермы кӧвъясьны тайӧ висьӧмыс.
Оз ков вунӧдны и дзоньвидза оласног йылысь. Лючки да тырмымӧн узьны, бура сёйны, песны асьтӧ физкультураӧн, ветлыны вӧрӧ да вадорӧ. Иммунитеттӧ арнас позьӧ ёнмӧдны и град выв пуктасӧн да вотӧсӧн. Турипув, пув, сэтӧр-ӧмидз. Кутшӧм сӧмын витаминӧн миянӧс оз козьнавны быдмӧгъяс!
Кадысь кадӧ гортад, удж вылад, велӧдчанінад колӧ восьтывны ӧшинь да тӧлӧдны вежӧссӧ, тшӧкыдджыка мыськыны джодж да чышкыны бус.
Вакцинаыс вына во. Кольӧм нэмын вӧлі нёль гырысь пандемия. Сідзкӧ, быд 25 во мысти вирусыс ёна вежсьӧ. Неыджыд мутация артмӧ быд во. И вермас лоны, кольӧмвося вакцинаыс оз йидж выль вирусыслы.
Та вӧсна Россия Федерацияса грипп институт сюся видзӧдӧ став вежсьӧм бӧрсяыс да сэсся вӧзйӧ шогмана вакцина.
—Быдӧнлы-ӧ позьӧ вӧчны грипплы паныд уколсӧ?
—Вакцинасӧ вӧчӧны чипан кольк белокӧн. Сійӧ кӧ мортыслы оз лӧсяв, уколасьны оз позь.
—Кор лоас сёр нин вӧчны прививкасӧ?
—Медбур вӧлі вӧчны сентябрын. Но и ӧні абу на сёр, гриппыс миянӧдз эз на во да. Декабрь 1 лунӧдз колӧ уколасьны, та бӧрын тайӧс вӧчны весьшӧрӧ нин.
—Коронавирусысь вӧлі вӧзйӧны дорйысьны чеснӧк, имбирь, лимон, пакула да сьӧд пелысь от-сӧгӧн. Отсалӧны-ӧ найӧ гриппысь?
—Ми йӧзсӧ бурдӧдам клиника индӧдъяс серти. Чеснӧк, имбирь да пакула йылысь сэні немтор абу казьтыштӧма. Но, чайта, сулӧдӧм пакулаысь, сэтӧр, пелысь, турипув морсысь эм пӧльзаыс. Дерт, он кӧ нёрпалӧй мус-вӧркнад…
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокыс авторлӧн.