Россияса президент шуис, мый колӧ вӧчны ставсӧ, медым 2030 воын йӧзыс лючки олісны этша вылӧ 78 арӧсӧдз.
Талун Комиын йӧзыс олӧны шӧркодя 70 арӧсӧдз (мужичӧйяс 64-ӧдз, нывбабаяс – 76-ӧдз). Тайӧ Россияын серти куим воӧн этшаджык. Та вӧсна и пӧрысь нывбабаыс миян республикаын арлыда мужичӧйсьыс 2,5 пӧв унджык, мужикуловыс та дырасӧ оз ов да. Медпӧрысьӧн позьӧ шуны Мылдін, Койгорт да Сыктыв районъяс. Сэні комын прӧчент олысьыслы ылӧсас 60 арӧсысь унджык.
Специалистъяс вайӧдӧны татшӧм лыдпасъяс: 50-70 прӧчент дзоньвидзалуныс – мортлӧн оласног сайын, 10-20%-сӧ миянлы «козьналӧны» мам-бать, сы мында жӧ – вӧр-ва да сынӧд сайын. И сӧмын 8-12 прӧчентсӧ вермас содтыны медицина. А сідзкӧ, унатор ас саяным. Кӧсъян кӧ овны дыр да лючки, ов!
Регионса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын та йылысь висьталіс Коми Республикаын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь внештатнӧй гериатр, республикаса ветеранъяслӧн госпитальысь главнӧй врачӧс вежысь Наталья Дубова:
–Тшӧкыда ветлывла гериатръяслӧн ставроссияса конгресс-чукӧртчӧм вылӧ. Бӧръяысьсӧ татшӧмыс вӧлі таво майын. СНГ-са странаясысь, суйӧр сайысь воліс уна специалист, кодъяс тӧждысьӧны пӧрысь йӧз вӧсна, нюжӧдӧны налысь лючки олӧмсӧ.
Мир пасьталаын содӧ 80 арӧсаыс. Медся уна пӧрысьыс Японияын. Та вӧсна сэні зэв ёна сӧвмӧ гериатрия. Тайӧ уджас пырӧдчӧны и Израильын, но таво война вӧсна сэтчӧс специалистъяс эз волыны конгресс вылас.
Геронтолог, травматолог, офтальмолог, эндокринолог, ортопед да уна мукӧд специалист во-зын сёрнитіс Россияын йӧзлысь дзоньвидзалун видзӧм кузя министр Михаил Мурашко. Сійӧ торйӧн пасйис диспансеризация коланлунсӧ. Талун унджык висьӧмсьыс позьӧ мынтӧдчыны, весиг ВИЧ-ысь бурдӧдчыны. Но зэв тӧдчана ас кадӧ казявны пӧрӧссӧ.
Олӧмаяс тшӧкыда усьӧны-доймӧны, чегӧны ки-коксӧ. Врачьяс казялӧмаӧсь, кадж дзир чегӧм бӧрын пӧрысь морт олӧ сӧмын во-мӧд. Лёк пыкӧс, инфаркт да сюв висьӧмысь серти кадж дзир чегӧмысь кувсьысьыс ёна унджык. Сэсся доймӧм бӧрын унаӧн нэм помсӧ коллялӧны гортаныс, некодкӧд оз аддзысьлыны, оз ёртасьны. Рӧдвужыслы да матыссаясыслы оз позь кольны татшӧм висьысьсӧ ӧтнассӧ.
Пасъя, Ярославль обласьтын чегӧм кадж дзирсӧ дон босьттӧг вежӧны весиг 90 арӧсаяслы. Кык-куим лун мысти пӧ висьысьыс беддьӧн ветлӧдлӧ нин. Татшӧм эндопротезсӧ вежӧны и Воркутаын да Эжваын.
Казьтыштам, гериатрия – тайӧ олӧма да пӧрысь йӧзлы дыр кад медико-социально-психологическӧй отсӧг сетӧм. Врач-гериатр бурдӧдӧ найӧс, кодъяс хроническӧй висьӧм помысь вермасны лоны инвалидӧн, кор мортыс оз нин вермы видзӧдны ас бӧрсяыс. Татшӧм специалистлӧн медшӧр могыс – нюжӧдны пӧрысь йӧзлысь олӧмсӧ.
Но могыс абу сӧмын дыр ӧлӧмын. Зэв тӧдчана та дырйи лоны дзоньвидзаӧн, ас вежӧраӧн да сяммыны асьтӧ дӧзьӧритны.
Та могысь республикаын «Демография» национальнӧй проект вылӧ подуласьӧмӧн збыльмӧдсьӧ «Старшее поколение» программа. Локтан вося январын сійӧс выльысь вынсьӧдасны, воддзаыслӧн кадыс помасьӧ да.
Талун гериатр кабинетъяс эмӧсь Воркута, Усинск да Печора каръясын. Миян госпитальын уджалӧ жӧ гериатрия шӧрин. 2026 вося январӧдз татшӧм специалистыс лоас быд поликлиникаын, быд бурдӧдчан учреждениеын, кӧні 400-ысь унджык висьысь (кардиошӧрин, республикаса больнича).
Миянӧс ёна майшӧдлӧны и ӧтка йӧз. Тайӧ торйӧн нин тӧдчана мужичӧйлы. Ӧтка нывбаба вермӧ на ёртасьны пӧдругаясыскӧд, помтӧг накӧд сёрнитӧ, юксьӧ тӧжд-могнас. А мужичӧйлы та боксянь ёна сьӧкыдджык. Татшӧмсӧ оз позь кольны ас кежсьыс. Пӧрысь йӧзлысь олӧмсӧ ёна кокньӧдӧны «эзысь волонтёръяс».
Конгресс дырйиыс висьталісны, кызь вося туясьӧм пӧ петкӧдлӧма, мый олӧма мортлы медся ёна отсалӧ… сьылӧм-йӧктӧм. И збыльысь ӧд, видзӧдан йӧктысьяслысь конкурссӧ да сьӧлӧмыд нимкодясьӧ. Весиг олӧма гозъя швыркъялӧны томъяс моз. Йӧктігӧн мортыслӧн уджалӧ юр вемыслӧн кыкнанладорыс да став сӧнӧрыс.
Быд муниципалитетын колӧ восьтавны олӧма йӧзлы клуб-кружок, кӧні найӧ вермисны эськӧ ёртасьны. Сэні позьӧ вӧчасьны сёйысь, серпасасьны, вурсьыны, велӧдны кывбуръяс, ворсны шашки-шахматӧн да, дерт, сьывны-йӧктыны.
Мылдін районса Омра посёлокын шемӧсми. Сэтчӧс олысьяс, том и пӧрысь, гижсьӧмаӧсь библиотекаӧ, лыддьысьӧны, ӧтув гажӧдчӧны, сьылӧны да йӧктӧны.
Уналаын олӧмаяс ӧтувтчӧмаӧсь да туялӧны чужан муыслысь историясӧ, гижӧны да йӧзӧдӧны торъя йӧз, семья-котыр, пӧль-пӧч йылысь небӧгъяс.
Неважӧн мойвиис волыны ветеран котыръяслӧн пленум вылӧ. Сэні сёрнитісны тшӧтш и пенсионеръяслӧн лючки олӧм-вылӧм йылысь. Чуймӧдіс водзмӧстчӧмныс. Ми пӧ гӧгӧрвоам, мый медицина оз быд пӧрйӧ отсав. Та вӧсна олӧма йӧз бурдӧдчӧны и асьныс. Ӧти патераын весиг лӧсьӧдӧмаӧсь санаторий, судзӧдӧмаӧсь кутшӧмсюрӧ оборудование. Фельдшерныс велӧдӧма наӧн вӧдитчыны. Ӧні ветеранъяс асьныс вӧчӧны ӧта-мӧдыслы массаж, бурдӧдчӧны турун-быдмӧгӧн да сідз водзӧ.
Ставыс тайӧ висьталӧ сы йылысь, мый мортыс кӧ кӧсйӧ лючки овны, сійӧ оз лэдзчысь. Ыджыд арлыд – абу на помка нёрпавны.
Деменцияӧдз да мукӧд пӧрӧсӧдз вайӧдӧны тшӧгӧм, сідз шусяна депрессия, гиподинамия, этша велӧдчӧм да куритчӧм. Ставыс тайӧ миян сайын жӧ.
Медым дыр да лючки овны, колӧ мера тӧдӧмӧн сёйны-юны да кутчысьны бур оласногӧ. 150 минут надзӧник либӧ кык пӧв регыдджык, но зэв зіля, колӧ песны асьтӧ физкультураӧн да спортӧн. Но та пыдди позьӧ луннас вӧчны дас сюрс гӧгӧр воськов. Сьылӧм-йӧктӧмысь ӧтдор позьӧ котравны компасӧн, ветлӧдлыны скандинав ног, пырӧдчыны мукӧд спорт сикасӧ.
Сола сёян радейтысьяс усясны шогӧ, сы вӧсна мый луннас став вӧлӧгасӧ артыштӧмӧн позьӧ сёйны сӧмын вит грамм сов (чай юан паньӧ чукйӧн тӧрӧ 7 грамм). Курыд зелля радейтысьяслы нинӧмысь жӧ нимкодясьны. Кӧсъян кӧ дыр да лючки овны, позьӧ и юыштны: мужичӧйлы – 168, а нывбабалы 84 грамм… вежон чӧжӧн! А шпуткӧм-куритчӧм йылысь немтор и казьтывны.
Медым юр вемыд уджаліс, колӧ песны асьтӧ стӧч наукаӧн, кысьӧм-вурсьӧмӧн, пусьӧм-пражитчӧмӧн да сьылӧм-йӧктӧмӧн. Отсалӧны бурмӧдны вежӧртӧ кроссворд, ребус да сканворд.
Этшаджык колӧ дзоргыны телевизорӧ да видзӧдны сериалъяс. Бурджык лыддьысьны. Ӧтуввезйын вӧзйӧны быдсикас онлайн-курссӧ дон босьттӧг, велӧдасны и кысьыны-вурсьыны, и пусьыны-пражитчыны, и суйӧрсайса кывйӧн сёрнитны. Та дырйи тӧдчана юрнад уджавны.
Кыдз позьӧ тшӧкыдджыка колӧ номсасьны град выв пуктасӧн, фруктыӧн, чериӧн да оливки выйӧн. Торйӧн кӧ, быд лун сёйны этша вылӧ 600 грамм фрукты да град выв пуктас, Воддзасӧ миянлы позьӧ вежны вӧрса вотӧсӧн, тшӧтш и кынтӧмнас. Бура лӧсялӧ олӧмалы ряженка, вылльӧв, айран да рысь.
Этшаджык колӧ сёйны сідз шусяна трансжир, тшынӧдӧм яй, сов да сакар. Дерт, и лючки узьны войнас 7-8 час. Этшаджык колӧ и майшасьны. Сідз шусяна стресс понда мортыслӧн тшӧтш торксьӧ унмыс да кӧвъясьӧ деменция.
Пуксис жар поводдя. Олӧма йӧзысь кодсюрӧ «гуляйтӧ» балкон вылас. Но и ывлаӧ петалӧм йылысь оз ков вунӧдны. Бурджык тайӧс вӧчны асывнас да рытланьыс, кор шондіыс оз сэтшӧма пӧж. Юрад колӧ пасьтавны чышъян-кӧсынка либӧ кокньыд шляпа-кепка. И керка-патератӧ тшӧкыдджыка ыркӧдны. Медбур, сэні кӧ 24 градусысь ыркыдджык.
Но ывлаӧ петігӧн колӧ жӧ видзчысьны усьӧм-джӧмдӧмысь. Бур, орччӧн кӧ кодкӧ лоас да отсалас лэччыны-кайны содйӧдыс.
Колӧ тырмымӧн юны ва, морс, компот, но оз ков юанторсӧ видзны холодильникын да юммӧдны сакарӧн. Бура веськӧдӧ горштӧ сэтӧр коръя да исань туруна (мятаа) тшай, лимона ва.
Ме эськӧ ӧлӧді лавкаысь газа юмов юанторйысь. Ӧні уличаяс вылын сулалӧны ырӧш бӧчкаяс. Нинӧм бурыс татшӧм юанторсьыс абу жӧ. Код тӧдас кыдзи найӧс мыськӧны-дезинфицируйтӧны. Бурджык ырӧшсӧ пуны аслыд. Лавкаысь ньӧбӧм сок колӧ кизьӧртны ваӧн.
* * *
Евстолия пӧчӧй оліс 91 арӧсӧдз. Пыр вӧлі шуӧ: он кӧ пӧ вод, он и кувсьы. Сувтса кулӧматӧ ӧд он аддзы! Бӧръя здукӧдзыс ачыс пес пыртліс. Кӧть и кильчӧ вылас вель уна вӧлі запта, а, видзӧдан да, бара мунӧ пес чипаслань, гоз-мӧд плака босьтӧ вӧлі да бӧр надзӧник тапиктӧ…
<> Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокыс авторлӧн.