Изьваын «Искренний сервис в индустрии гостеприимства» семинар вылӧ воліс Луздор, Кӧрткерӧс, Княжпогост, Чилимдін, Кулӧмдін районъясысь, Сыктывкарысь да Воркутаысь 50 морт. Вӧліны, дерт жӧ, и изьвасаяс.
Мый колӧ тӧдны туризмӧ босьтчысьлы? Мыйсянь заводитны? Кыдзи да мыйӧн ышӧдны ветлысь-мунысьӧс волыны буретш тіян сиктӧ, овмӧсӧ?
Тайӧ да уна мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис туризм, культура да креативнӧй индустрия сӧвмӧдӧм кузя «Матрёшка» автономнӧй некоммерческӧй организацияӧн веськӧдлысь, сиктса туризмӧ пырӧдчысьяслы да социальнӧй уджтас лӧсьӧдысьяслы отсасьысь эксперт, велӧдчан программаяс дасьтысь Елена Суслина.
Ӧтув босьтчӧмӧн водзӧсыс лоас
Семинар дырйи сёрнисӧ паніс Изьва районын видз-му овмӧс юкӧнӧн веськӧдлысь, «Изьватас» регионкостса общественнӧй ӧтмунӧмӧн (МОД) юрнуӧдысь Ирина Королева. Коми Республикаса видз-му овмӧс министерствоысь компетенция шӧринысь специалистъясӧс сійӧ аттьӧаліс эз сӧмын агротуризм кузя чукӧртчылӧмсӧ котыртӧмысь, но и Изьваӧ Воронежысь нималана специалистӧс вайӧдӧмысь.
А районса администрацияӧн юралысь Игорь Норкин быттьӧкӧ водзвыв тӧдіс, мыйӧ туйдас Елена Сергеевна:
–Эг нин ӧтчыдысь кыпӧдлӧй сиктса туризм йылысь сёрни. Районын уна писькӧс да водзмӧстчысь войтырыс, кодъяс вермӧны мыйӧнкӧ ошйысьны ветлысь-мунысь водзын, но ӧтувъя делӧыс мыйлакӧ оз артмы. Кута лача, тайӧ семинарыс велӧдас районын туризмӧ пырӧдчысьясӧс, ӧтувтас найӧс да отсалас котыртны выль сикас бизнес. Тайӧ сетас позянлун лӧсьӧдны выль уджалан местаяс, озырмӧдыштны сикт-районса бюджет да тшӧтш и асьнысӧ предпринимательяссӧ. Во-мӧд мысти мӧдам виччысьны талунъя семинарсяньыс водзӧс.
Керка пыдди… кос туруна сарай
Кыдз висьталіс Елена Суслина, сиктса туризмӧ босьтчысьлы медводз колӧ тӧдмасьны оланпасъясӧн. Унджыкыс йитчӧма экономика министерствокӧд.
–Медводз колӧ тӧдны туризм йылысь оланпас. Бур, уджтасныд кӧ веськалас инвестиция реестрӧ. Сэки тіянлы мӧдас отсасьны регион. Но медым веськавны реестрас, медвойдӧр тіянсянь колӧ сьӧм. Ог тӧд, уна-ӧ Комиын, а Башкирияын, шуам, тырмымӧн дас сюрс шайт, Воронежын – сё миллион нин.
Оз позь уджавны сідз шусяна руд зонаын. Регионса власьтлы колӧ петкӧдлыны, уна-ӧ турист воліс тіян овмӧсӧ. Кымын унджык, сымын бур. Ӧд татшӧм ногӧн регионӧ, сиктӧ воӧ содтӧд сьӧм. А сідзкӧ, и государствосянь мӧдасны вичмӧдны унджык грант. Та вӧсна власьт тэчаскӧд колӧ ёртасьны. Тіян могъясныд ӧткодьӧсь. Колӧ унджык вӧчны йӧв-яй, град выв пуктас, содтыны турист лыд да с.в.
Комилы туризм сӧвмӧдӧм могысь вичмӧдӧмаӧсь нёль миллион шайт, а Ставропольлы – некымын сё миллион! Шуанныд, сэні пӧ ӧд Кавказ, бурдӧдчан минеральнӧй ва да уна мукӧдтор. А мыйысь Челябинск обласьтлы сетӧмаӧсь 190 миллион? Сэні шоныд саридзыд абу жӧ, поводдяыс да вӧр-ваыс Комиын кодь жӧ. Делӧыс сыын, мый ӧти регионын зільӧны сӧвмӧдны туризмсӧ, а мӧдын пукалӧны кыккирудз да мыйкӧ виччысьӧны.
Эм нӧшта сиктса туризм йылысь оланпас. Водзті сэні гаравсис сӧмын видз-му овмӧс прӧдукция вӧчысь, кооператив йылысь. Ӧні сэтчӧ кӧсйӧны содтыны сиктса музейын зільысьӧс, уна йӧза гаж котыртысьӧс да мукӧдӧс.
Му кодексын гижӧма, мый видз-му овмӧс му вылын туристъяслы керка кыпӧдны оз позь. Тайӧ инмӧ быдӧнлы, и некутшӧм содтӧд-вежсьӧм такӧд йитӧдын матысса кадӧ оз ло. Да, наукакӧд йитчӧм турист вермас сувтӧдны татшӧм му вылас палатка, но бетонысь мудӧда да сваяа капитальнӧй стрӧйба кыпӧдны оз позь.
Крестьянин-фермерлӧн кӧ эм, шуам, дас гектар му, кутшӧмкӧ пельӧсын сійӧ вермас кыпӧдны аслас семьялы уна вылӧ куим судтаа 500 квадрата метр пасьта керка. Но межуйтны-торйӧдны керка увсьыс мусӧ оз позь. Крестьянин-фермер овмӧсыс кӧ кутшӧмкӧ помка вӧсна пӧдласяс, тайӧ керкасӧ ковмас разьны.
Ӧти фермер юӧртіс, туристъяслы керка дорын пӧ кодйи пруд. Экология да вӧр-ва озырлун министерствоысь специалистъяс пыр и крукасисны, мупытшса озырлун вӧсна кывкутан тэчаскӧд пӧ эм сёрнитчӧм? А кытысь пӧ васӧ босьтін? Скважина пӧ писькӧді. А ва вылас кырымалӧма кабала-документ? Ог тӧд, кыдзи, коньӧрыд, мынтӧдчис.
Тіян овмӧсӧ кӧ локтісны шойччысьяс, да найӧ купайтчӧны орчча юын, пӧжсьӧны пляж вылын, пыжӧн да катамаранӧн петалӧны ва вылӧ, Ва кодекс серти та могысь колӧ кырымавны сёрнитчӧм. Дерт, позьӧ ю дорас сувтӧдны «Пляжыс шогмытӧм, купайтчыны оз позь!» пасйӧда сюръя. Сэки тіян дорӧ некод оз крукась. Йӧзыс пӧ асьныс ас вӧляысь сэтчӧ сюйсьӧны…
Туризмӧ босьтчысьяс пӧвстысь кодсюрӧ ырыштчӧма кыпӧдны мича ягын керка да мукӧд стрӧйба. Зэв сюся тӧдмасьӧй Вӧр кодексӧн. Кабалатӧг ни ӧти пу пӧрӧдны-керавны, дзоридз нетшкыны да весиг турун талявны оз позь. Туристъясӧс новлӧдлан быд ордым кузя тшӧтш колӧ сёрнитчӧм.
Неуна сідз шусяна гӧститан керка йылысь. Оланпас серти тайӧ 15 жыръя, сюрс квадрата метр пасьта стрӧйба, кӧні олӧ тшӧтш кӧзяиныс, да эм сертификат. Тайӧ кабалатӧгыс гостиница йывсьыд некутшӧм юӧр оз сетны «Авито», «Суточно.ру», «ВКонтакте» да ӧтуввезса мукӧд портал-сайтын. Та бӧрся зэв стрӧга видзӧдӧ государство. Ті верманныд кыпӧдны гӧсьтъяслы вит судтаа гостиница, но некод сэтчӧ оз лок.
Гӧститан керкаыс колӧ, туристыс кӧ волӧ некымын лун кежлӧ.
Сиктса туризм йылысь оланпасын гаравсьӧ эмбур йылысь. Тайӧ мӧс да порсь гид, амбар, турун сарай да мукӧд стрӧйба.
Эскӧй кӧть энӧ, Россияын туристъяс окотапырысь шойччӧны да весиг узьмӧдчӧны буретш кос туруна сарайын. Гостиница жырйын узьӧмысь мынтӧны куим сюрс шайт. Мыйла идрасьны, мыськасьны, шонтыны керкасӧ, кор ветлысь-мунысь та мында жӧ дась мынтыны кос турун вылын шойччӧмысь да снимайтчӧмысь?!
Донтӧм али абу дона?
–Мыйла ми корам волыны туристӧс ас овмӧсӧ? Медым юктӧдны сійӧс ас йӧлӧн, вердны ас чипан колькйӧн, яйӧн, номсӧдлыны ас маӧн да та вылын нажӧвитчыштны. Ме гӧгӧрвоа, ті дасьӧсь налы инавны дас литр йӧв, но таӧдз ӧлӧдӧй найӧс, мый оз на быдӧнлы лӧсяв татшӧм вӧлӧгаыс, и ӧтпырйӧ литр юны оз ков.
Зэв тӧдчана, кыдзи вайны да нуны туристӧс. Тайӧс позьӧ вӧчны ас транспортӧн, а позьӧ кодӧскӧ медавны. Но та дырйи медым быдӧнлӧн вӧлі йӧзӧс новлӧдлӧм могысь лицензия. Вильыд кӧ, колӧ сёрнитчыны туй бӧрся видзӧдан службакӧд, медым коялісны лыа. Туристъяс воан лунӧ туй вылын колӧны и ГИБДД-са сотрудникъяс.
Туристлӧн дзоньвидзалун вӧсна кывкутӧ туроператор.
Неважӧн Алтайса турбазаын вӧлі неминуча. Кык турист куим лун абу петалӧмаӧсь жырсьыс, весиг нуръясьны абу волӧмаӧсь. Кор нин ковмӧма мунны, горничнӧйыс пырӧма жыръяс да аддзӧма кык шой. Вӧлӧмкӧ, турбазаас кусӧма биыс. И директорыс тшӧктӧма шонтыны жыръяссӧ дизельӧн. Лёк тшыныс веськалӧма олан жыръяс, да гӧсьтъясыд и пӧдӧмаӧсь. Мыждӧмаӧсь абу директорсӧ, а туроператорсӧ. Буретш сійӧ ставсьыс кывкутӧ.
Та вӧсна туроператор оз мӧд тіянкӧд ёртасьны, овмӧсад кӧ абу ставыс лючки безопасносьт боксянь, абу кӧ телефона йитӧд, колана лицензия-сертификат да мукӧд кабала.
Тавося июль 1 лунсянь зэв стрӧга мӧдасны видзӧдны, эм-ӧ инструкторлӧн, экскурсоводлӧн аттестат. Оз позь ыстыны йӧзсӧ байдаркаӧн визув ва кузя либӧ пуксьӧдны квадроциклӧ, накӧд кӧ оз мун аттестата инструктор.
Карса олысьяслы окота видзӧдлыны мӧс, кӧза, вӧв, кукань, порсь, кролик да мукӧд пемӧсӧс. Но найӧ локтӧмаӧсь тіянӧ шпилькиа туплиӧн. Гӧгӧрвоана, куйӧдті татшӧм кӧмнад он мун. Та вӧсна дасьтӧй торъя йӧр, медым сэні вӧлі сӧстӧм джодж, пилипызь. И куканьтӧ сэтчӧ йӧртӧй гӧсьтъяс воӧм водзвылын. Медым ставыс вӧлі ВДНХ-ын моз дзим-дзурк.
Позьӧ дасьтыны туристъяслы кӧм-паськӧм. Шуам, Байкалын тӧвнас позьӧ йи кузяыс журъявны снегоходӧн. Та могысь окотитысьясӧс кышӧдӧны пасьӧ, сетӧны унты. И тіянлы колӧ думыштлыны шоныд паськӧм, плащ да гынкӧм-сапӧг йылысь.
Грант перйыны колӧ кужӧмӧн жӧ. Керка стен дзоньтавны-краситны грант оз сетны, татшӧмыс абу да. Но позьӧ котыртны серпасасьысьяслы арт-конкурс. Шуам, ӧти стенын серпасавны ар, мӧд стенас лоас тӧв, коймӧдас – тулыс, а нёльӧдас рисуйтасны гожӧм. Та вылӧ позьӧ перйыны сьӧм.
Кокньыда позьӧ перйыны грант вермытӧмъяслы став коланасӧ дасьтӧм могысь. Тіян дорӧ ӧд вермасны волыны челядя мам, нӧбасьысь нывбаба да коляскаа вермытӧм. И медым налӧн вӧлі позянлун пыравны керкаад, картаад да с.в.
Эн вунӧдӧй и челядьӧс. Медым шойччигас верстьӧ эз майшасьны на вӧсна. Сэсся кагаыд кӧ мыйкӧ дзайгӧ, кыдзи сылы он ньӧб…
Туристӧс могмӧдны кивыв ӧтувтчӧмӧн. Ӧти карын котыртӧмаӧсь теплицаӧ экскурсия. Мынтан 1.100 шайт да тӧлын кӧть гожӧмын чӧсмасян озйӧн. Сёй кӧть мыйта! Та бӧрын гӧсьтъяслы петкӧдлӧны рис быдтан овмӧс, сэсся кутшӧмкӧ ферма, музей.
Тіянлы тшӧтш колӧ ӧтувтчыны. Изьваын эм бур гостиница, нуръясяніныс тырмӧ жӧ. Сёрнитчӧй накӧд. Ті кӧ вайӧдінныд нуръясьны комын мортӧс, рестораныс мед тіянлы мынтӧ таысь мыйтакӧ сьӧм. Ті кӧ овмӧдінныд гостиницаӧ сизимдас мортӧс, мед и гостиницаыс таысь тіянӧс аттьӧалӧ сьӧмӧн.
Артыштӧмаӧсь да, медым туристӧс ышӧдны волыны тіян карӧ, сиктӧ, колӧ видзны вит сюрс шайт, а медым мӧдысь локтіс – сӧмын 500.
Оз ков вӧзйыны донтӧм тур. Бурджык шуны, абу дона. Ті кӧ мыйкӧ он сяммӧй вӧчны бура, эн вӧчӧй, либӧ кодӧскӧ медалӧй. Мед тайӧ лоас дона, но бур услуга.
Зэв тӧдчана, кыдзи нимтанныд уджтастӧ. Колӧ мортсӧ мыйӧнкӧ «крукыштны», чуймӧдны.
Шуам, нывбаба лӧсьӧдчӧ кытчӧкӧ ветлыны отпускӧ да пырӧ ӧтуввезйӧ. А сэні ті вӧзъянныд «Тур для дур». Аньыд чуймыштас да шуас аслыс: ме пӧ ӧд абу татшӧм. А недыр мысти нин восьтас лист боксӧ, мый нӧ пӧ сэтшӧмсӧ сэні вӧзйӧны? Вӧлӧмкӧ, зэв бур экскурсияяс, нуръясянін, шойччан база, мича вӧр-ва, аттракционъяс да с.в. И мортыд ньӧбас путёвка. Мед кӧть и нимыс тешкодь.
Син улӧ усьліс и «Муж – за дверь, жена – в Тверь» нима тур. Агентствоыс корӧ волыны тайӧ карас аньясӧс. Буретш тіянлы пӧ котыртлам зэв бур экскурсияяс, эмӧсь вузасянінъяс, косметика салонъяс да с.в.
Позьӧ инавны и… куйӧд
Писькӧс да енбиа морт быдторйӧн вермас нажӧвитчыны.
Воронеж дорын эм «Еджыд юкмӧс» парк. Тайӧ 100 сайӧ гектар пасьта вӧвлӧм карьер. Коркӧ тані перйылӧмаӧсь мел. 2014 воын восьтӧмаӧсь вестерн-кар, пляж, глэмпинг, альпака да Ошка паркъяс.
Медыджыд водзӧсыс пӧ буретш альпакаысь, Перуысь вайӧм пемӧсъясысь. Паркас пыран билетыс 1,5 сюрс шайта, а пытшкас 950 шайтысь позьӧ ньӧбны мича рӧма сир пытшкӧ кынтӧм… куйӧдтор. И ньӧбӧны ӧд! Тайӧ сувенирыс пӧ быдторсьыс бур, став висьӧмсӧ бурдӧдӧ, и мужичӧй вынтӧ содтӧ, и нывбабаыд кынӧмасьӧ…
Ошка паркын видзӧны хаски пӧрӧдаа пон. А карса фабрикаын вӧчӧны «Ошка» мороженӧй, и татшӧм нимсьыс паркыслы мынтӧны унакодь сьӧм.
Воронежын эм «Сабуров 1586» ресторан. Буретш тайӧ воас тайӧ мортыс панӧма карсӧ. Кӧкъямысӧд судтасяньыс туйяс да ю вомӧныс нюжӧдӧмаӧсь трос, да сы кузя ветлӧ кабинка. Ӧні пӧ быд кӧлысь дырйи невестаыс жӧник дорас буретш тадзи и исковтӧ.
Тамбов обласьтын эм Уварово кар. Сэні вӧлӧма кутшӧмкӧ предприятие, а сэсся пӧдласьӧма. 2016 воын сэтчӧс олысьяс думыштчӧмаӧсь, кыдзи пӧ ловзьӧдны карсӧ. Сы гӧгӧр быдмӧ зэв уна вишня. Ме видлі, нинӧмӧн оз торъяв мукӧдсьыс. Но найӧ сэтшӧма ошкисны ассьыныс вишнясӧ, мый быд во мӧдісны нуӧдны «Вишневарово» фестиваль. Карас олӧ кык сюрс морт, а гаж дырйиыс волӧ 15 сюрс. Гӧсьтъясӧс овмӧдӧны гостиницаясӧ, туй морт керкаӧ, амбар-сарайӧ. Сэтчӧс олысьяс во чӧж пуӧны вишняысь варенньӧ, настойка, фестиваль кежлас пӧжалӧны быдсикас пирӧг. Детсадйыс, гӧгӧрвоана, «Вишенка» нима, вузасьӧны «Вишнёвӧй райын», став машинаыс, кӧм-паськӧмыс вишня рӧма. Весиг Кӧдзыд пӧльыс сэні татшӧм рӧма пася. Куим лунӧн ставсӧ вузалӧны-иналӧны да бара во чӧж дасьтысьӧны, медым локтан воас на дорӧ волас кызь сюрс морт.
«Вит кодзула» чумын
Людмила да Константин Чупров гозъя дас во сайын шедӧдӧмаӧсь государствосянь 300 сюрс шайта грант. Юрсиктсяньыс сизим километр ылнаын восьтӧмаӧсь «Константиновскӧй» шойччан база. Чайтӧмаӧсь, во куим-нёль пӧ уджыштам да, гашкӧ, эновтчам. Но, кыдз шуласны, сирасьӧмаӧсь…
Изьва ю берегын гӧсьтъяслы кыпӧдӧмаӧсь куим керка, пывсян да, кыдз шмонитігмоз висьталіс Людмила Николаевна, «вит кодзула» чум.
Гозъя унаторйӧн сӧгласӧсь Елена Сергеевнакӧд. Кос туруна сарайыд пӧ миян абу, но шойччысьяс пӧвстысь кодсюрӧ вӧзйысьӧ олыштны да узьлыны буретш чумын. Та могысь жӧ лӧсьӧдӧмаӧсь кемпинг. Гожӧмнас унаӧн волӧны ас машинаӧн да палаткаӧн. Ю дорас и сувтӧдалӧны брезент оланінсӧ. Дӧзмим пӧ нин керка-патераса небыд вольпасьысь. Гашкӧ, та вӧсна жӧ кодсюрӧ мыссьӧ-киськасьӧ ывлаын кӧдзыд ваӧн.
Унатор тані лӧсьӧдӧма челядьлы. Кыръяс, дадь, ватрушка, Конёк-горбунок мыгӧра исласян банан, качай да мукӧдтор. А нӧшта ездӧвӧй Броня ай кӧр да Стефания авко виччысьӧны, кор ветлысь-мунысь чӧсмӧдласны найӧс ялаӧн. Челядюлов окотапырысь исласьӧны кӧра даддьӧн да вердӧны пемӧсъясӧс.
–Кӧръяслы тайӧ абу сьӧкыд, налы колӧ жӧ зільыштны, уджтӧгыд висьмасны. Яла миянлы вайӧны тундраысь. Пемӧсъяс номсасьӧны быд кык час мысти, сёйӧны налы колана мында, оз горшасьны. Радейтӧны йирны и эжӧр, коз лапйын ӧшалан да кыдз пуын быдман нитш. Но ялатӧг овны оз вермыны, пыр и висьмасны, гӧныс мӧдас гылавны. Сюрсӧ налысь пилитім, ёрта-ёртсӧ люкалӧны да. Кор сюрыс быдмӧ, сійӧ небыд, вира. А кор чорзьӧ, вылыссьыс лестукӧн кульсьӧ куыс. Гӧсьтъяс чуймӧмӧн юасьӧны, гашкӧ пӧ, кӧръясыд нёрпалӧны да? Колӧ пасйыны, пемӧсъяслы ми вӧчам став колана прививкасӧ, – висьталіс Людмила.
А тӧданныд, мыйӧн мукӧд кӧрсьыс торъялӧ войвывса татшӧм пемӧсыс? Кыдз висьталіс кӧзяйкаыс, айыслӧн и эньыслӧн эм сюр. А нӧшта налӧн нырныс гӧна. Ӧд найӧ пыр лукйысьӧны лым пиын, корсьӧны яла. Мукӧд пемӧсысь кӧръяс торъялӧны и чӧвлуннас. Найӧ оз баксыны, весиг кор доймӧны. Та вӧсна войвывса кӧр батальонъяс отсасьӧмаӧсь Айму вӧсна Ыджыд кось-тышын дорны Вермӧм.
Эм тані и банкет нуӧдан зал, караоке. Тшӧкыда пӧ гӧсьтъяс волӧны ыджыд котырӧн, пасйӧны юбилей, кӧлысь, чужан лун да мукӧд сикас гаж-корпоратив.
Верстьӧ журъялӧны снегоходӧн, фидерӧн вугралӧны ком, сир да весиг чими. Позьӧ и ывлаын мангалӧн пусьыны-пражитчыны. Орччӧн – беседкаяс, кӧні позьӧ нимкодясьны рытъя кыаӧн, юӧн, парма-ягӧн. И, дерт, сэні унаӧн снимайтчӧны.
–Людмила Мокчойысь, ме – Изьваысь. Кыкнаннымлӧн пӧль-пӧч нэмсӧ рӧбитісны кӧр дорын. Пӧльлӧн пӧль видзлӧма зэв уна кӧр, та вӧсна 1939 воын репрессируйтӧмаӧсь да лыйлӧмаӧсь. Чумын ӧнӧдз видзам кӧр видзысьлысь пӧчӧӧн вурӧм малича, тӧбӧк, пими да кись. Сэки вурсьылісны эз сунисӧн, а сӧнъясӧн, – висьталіс Константин.
«Константиновскӧйӧ» медсясӧ волӧны районсаяс, но тӧвся каникул дырйи тані шойччӧны-гажӧдчӧны Калининградысь, Улыс Новгородысь, Рыбинскысь да мукӧд карысь сюрс гӧгӧр морт. Найӧ волӧны Изьваӧ рӧдвуж ордас, а ӧтсор и тані олыштӧны.
Чупров гозъя кутӧны лача, мый на йылысь тӧдмаласны и мукӧд регионса да странаса туристъяс. <>
Николай Размыслов.
Снимокъясыс авторлӧн.