Венгрияса Балатон ты дорын Бадачоньтомай неыджыд карын кызьӧдысь нин котыртлісны «Хунгаралогия» кузя гожся университет. Collegіum Fenno-Ugrіcum институтлӧн Янош Пустаи директор чукӧртліс роч муысь, финн-йӧгра регионъясысь том студентъясӧс, журналистъясӧс да общественникъясӧс.
Гожся университетӧ виччысьӧны найӧс, кодъяс водзмӧстчӧны кыв да культура сӧвмӧдан нырвизьясын: чужан кыв велӧдысь-туялысь студентӧс, национальнӧй журнал, радио либӧ телевидениеын зільысьӧс, а сідзжӧ национальнӧй котыръясын уджалысьӧс. Комиысь тавося уджтасӧ пырӧдчисны кык водзмӧстчысь ныв: общественнӧй удж нуӧдысь, Питирим Сорокин нима университетын коми кыв туялысь Анна Махотина да «Юрган» телеканалысь Надежда Бушенева. Ставнас гожся университетын войтырлысь аскылӧмсӧ, рочӧн кӧ — самосознаниесӧ, да сыкӧд йитчӧм уджсӧ туялісны Комиысь, Карелияысь, Марий Элысь да Удмуртияысь ӧкмыс морт.
— Велӧдчим кык вежон. На лыдысь кык лунсӧ шойччим. Ветлім Будапештӧ. А меным да Удмуртияысь нывъёртлы мойвиис Австрияса Вена карӧ шутёвтлыны, — висьталӧ Анна Махотина. — Но медшӧрыс, дерт, велӧдчӧм, муніс роч кыв вылын. Быд лун миянӧс виччысисны выль лекцияяс. Неыджыд кадколастӧ тӧдмалім Венгриялысь история, культура, архитектура, живопись, литература, кыв политика, экономика да, дерт жӧ, венгр кыв йылысь.
Лекциясӧ лыддисны Будапештса вузысь велӧдысьяс. На лыдын Жужа Шаланки, коді воліс нин Коми муӧ, да та вӧсна тӧдса коми кыв велӧдысь студентъяслы. Висьтасис и профессор Янош Пустаи. Кыдзи тӧдчӧдӧны гожся университетын велӧдчысьяс, быд лекцияысь позис босьтны уна буртор.
— Вӧлі нимкодь, мый лекторъяслы дона ас кывныс, мый найӧ «висьӧны» сы понда, медым и ми видзим да сӧвмӧдім ас чужан кывъяснымӧс да вӧчим ставсӧ, мый миян вынъясын, — юксьӧ сьӧлӧмкылӧмъяснас Аня. — Менам чайтӧм серти, кор тӧдмалан кутшӧмкӧ войтырлӧн культура, история да мукӧдтор тӧдчанатор йылысь, и кывсӧ пыдісяньджык тӧдмалан. А венгр кыв абу сьӧкыд, матын финн-йӧгра мукӧд кывъяс дорӧ. Меным тай зэв кажитчӧ-а. Гортӧ локтӧм бӧрын весиг окота лои зумыдмӧдны тӧдӧмлунъясӧс.
«Хунгаралогия» дырйи уна выль тӧдса лои. Ӧкмыс морта котыр дорӧ тшӧкыда волывлӧмаӧсь Будапештысь студентъяс. На лыдын и Венгрияса юркарын велӧдчысь Удмуртияысь нывъяс, кодъяс висьтасьӧмаӧсь студентъясӧн вежласян уджтас йылысь. Волӧмаӧсь и венгр кыв вылын сьылысь да виолончель, укулеле инструментъясӧн ворсысь том музыкантъяс. Велӧдчысьялы воӧма сьӧлӧмас роч кыв велӧдысь венгръяскӧд аддзысьлӧм. На пиысь ӧтиыс — Гергей Антал — велӧдӧ финн-йӧгра войтыр кывъяс, бура тӧдӧ да ёна радейтӧ коми кыв.
— Гергей Анталкӧд сёрнитім комиӧн, — висьталӧ Анна. — Зэв нимкодь, мый суйӧрсайын тӧдӧны комитӧ. Гергей уна буртор вӧчис венгр кыв велӧдӧмын. Весиг сьылім венгр кыв вылын, медым унджык сюркнялім пель сайӧ.
Олӧмыс Венгрияын торъялӧ пӧ Комиысь. Сэтчӧс климатыс шоныдджык, а йӧзыс сибыдджыкӧсь. Анналӧн кывъяс серти, тайӧ торйӧн нин тыдалӧ ичӧтджык Балатонфюред да Бадачоньтомай каръясын. Венгрияын олысьяс став транспортысь бӧрйӧны велосипед, а мода вылӧ ёна оз видзӧдны, пасьтасьӧны сідз, медым налы вӧлі удобнӧ.
—Пыр окота вӧлі мыйкӧ выльтор казявны, — водзӧ висьтасьӧ Аня. — Бадачоньтомай карын, кӧні ми олім, ветлім Бадачонь джуджыд кыр вылӧ. Кӧть зэв жар вӧлі, венім вывлань тайӧ сьӧкыд туйсӧ да вӧлім зэв радӧсь. Сэтшӧм мича серпас син водзын восис Балатон ты да ичӧтик кар вылӧ. Быд рыт мойвиис купайтчыны Балатон тыын. Тыыслӧн нимыс важ славяналӧн «болото» кывйысь артмӧма. Ваыс — турувиж, сы вӧсна мый уна быдмӧг ва пытшкӧсас. Балатонлӧн пыдӧсыс 4 метраӧдз сӧмын. Венгрияын шуӧны тайӧ тысӧ Венгрияса саридзӧн.
Шойччан лунъясӧ студентъяс гуляйтӧмаӧсь Будапештті. Тӧдмасьӧмаӧсь сэтчӧс медся тӧдсяна инъясӧн: чери кыйысьялӧн Бастионӧн, Буда замокӧн, Буда да Пешт кар юкӧнъяс йитысь поскӧн. Гуляйтӧмаӧсь Эржебет пос кузя, матыстчылӧмаӧсь католикъяслӧн медся ыджыд храм дорӧ — Вежа Иштванлӧн Базилика да Матьяшлӧн вичко дінӧ, кӧні тшӧкыда мунӧны орган да скрипка шылада рытпукъяс.
— Медводдзаысь вӧлі суйӧрсайын да зэв рад, мый ме водзын воссис татшӧм позянлун. Кык пӧв нимкодь, мый артмис ветлыны Венгрияӧ, — висьталӧ Анна Махотина. — Важысянь нин кыскис тайӧ муыс аслас архитерктуранас, кывнас, оласногнас. Выль сьӧлӧмкылӧмъяс дыр на кутасны кыпӧдны лолӧс, а лӧсьыд казьтылӧмъяс шонтасны сьӧлӧмӧс.
Сёрнитіс Мария ИГУШЕВА.
Снимокъясыс Анна Махотиналӧн гортса архивысь.
«Йӧлӧга» газетысь, кодӧс позьӧ судзӧдны пошта пыр, позьӧ ньӧбны «Ордым» лавкаын. Медым лыддьыны электроннӧй версия, личкӧй татчӧ. Эмӧсь кӧ юалӧмӧяс, гижӧй komi-kerka@ya.ru.