Коми Республикаын мӧйму чужӧма 6.315 кага, воддза воын серти 75 дзолюкӧн этшаджык. 58 прӧчентсӧ чужтӧмаӧсь 25-34 арӧсаяс. 14 кагалӧн мамъяслы 45-49 арӧс, а 266-лӧн – кызь арӧсысь томджыкӧсь. Вит во сайын быд сюрс нывбабаысь 15,7-ыс вӧчӧма аборт. Талун татшӧмыс чинӧма 11,6-ӧдз.
Мый колӧ сюркнявны бать-мамлы пель саяс, медым налӧн чужисны пӧль-пӧчӧн шуысьяс? Корсянь колӧ мӧвпавны челядьыслӧн сідз шусяна репродуктивнӧй дзоньвидзалун йылысь?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзисны челядь дзоньвидзалун бӧрся видзӧдысь специалистъяс.
Республикаса клинико-перинатальнӧй шӧринысь уролог-андролог Ирек Аминев:
–Россияын 15-20 прӧчент гозъяыс оз вермыны чужтыны кага. 50-60 прӧчентас таысь мыжа мужичӧй. Во 30-40 сайын вӧлі мӧдарӧ.
Комиын 14,5 прӧчент зонмыслӧн абу ставыс лючки репродукция боксянь. Нывъяслӧн татшӧм торксьӧмыс кык пӧв этшаджык.
2003 воын Россияса медицинаын котыртісны выль туйвизь – челядь урология-андрология. Сэк жӧ шемӧсмӧдӧ, бать-мам пӧвстысь унаӧн оз тӧдны, кутшӧм нёрпалӧм туялӧ да бурдӧдӧ уролог-андролог.
Россияын дыр кад унджык программасӧ вӧлі сиӧма нывбаба дзоньвидзалун дорйӧмлы. Мужичӧйлӧн репродукция вӧсна ёнасӧ эз майшасьлыны.
Мужичӧйлӧн да и нывбабалӧн медшӧр мог – чужтыны челядь, медым олӧмным эз кус да йӧз рӧдыс эз йывмы. Демография боксянь 15-44 арӧсын налӧн сідз шусяна фертильнӧй арлыд, кор найӧ вермӧны чужтыны кага. Но подулыс талы артмӧ пузчужӧм дзолюксянь на. Мӧд ногӧн кӧ, кага вир-яйын ставыс водзвыв дасьтыссьӧ нюжӧдны рӧднымӧс. Но сэсянь жӧ вужъясьӧ да сӧвмӧ быдсикас нёрпалӧмыс. Медым ас кадӧ казявны кутшӧмкӧ тырмытӧмтор, зонкасӧ колӧ петкӧдлыны андрологлы чужӧмсяньыс 4-6 тӧлысь мысти, сэсся 3, 6, 14, 15, 16 да 17 арӧсын, а бурджык тайӧс вӧчны быд во.
Тайӧ сетӧ позянлун ас кадӧ казявны кутшӧмкӧ тырмытӧмтор да кыдз позьӧ водзджык сійӧс бырӧдны. Врач вермас казявны кагалысь фимоз, ва пыкӧса висьӧм, ӧдӧм-гӧрдӧдӧм, киста да весиг лёк пыкӧс.
Зонлысь репродукция боксянь тырмытӧмторсӧ аддзыны кокньыдджык, ӧд сылӧн ставыс ортсын. Чужӧм бӧрас нин позьӧ гӧгӧрвоны, мый сылӧн анорхизм, эктопия либӧ крипторхизм, кор ӧти, а, овлӧ, и кыкнан колькйыс абу ортсын, тобоняс, а кӧнкӧ пытшкын. Операция вӧчӧмӧн оз ков тэрмасьны, ӧд унджыкысьсӧ ставыс лэччӧ ас местаас хорионическӧй гонадотропинӧн бурдӧдӧм бӧрын.
Овлӧ и варикоцеле, кор яндзимас сӧныс паськалӧма. Тані нин ковмас уджыштны хирурглы.
Репродукция вылӧ мӧрччӧны и висьӧмъяс. Шуам, паротит бӧрын том мортӧс ыстӧны вӧчны спермограмма.
Став лыддьӧдлӧм пӧрӧсыс вермӧ вайӧдны сыӧдз, мый мужичӧйлӧн некор оз артмы кага.
Та вӧсна ичӧтдырсянь дзолюкӧс колӧ петкӧдлыны уролог-андрологлы. Но быд сё кагаысь 1-2 оз кӧсйы петкӧдчыны врачлы, яндысьӧ локны поликлиникаӧ. Во 5-7 сайын татшӧмыс вӧлі ёна унджык.
Репродукция боксянь тырмытӧмторсӧ казялӧны ультразвук, допплерография, спермиология дырйи да гормон туялігӧн.
Гӧгӧрвоана, унатор и оласног сайын. Ныв-зонлӧн дзоньвидзалун вылӧ ёна мӧрччӧ куритчӧм, вейпӧн тшынасьӧм, курыд зелля да быдсикас дурмӧдчантор. Бур, томъяс кӧ ёртасьӧны физкультуракӧд, спорткӧд, тшӧкыда петалӧны вӧрӧ, вадорӧ да с.в. Дерт, колӧ лючки сёйны-юны да тырмымӧн узьны.
Оз позь новлыны топыд улыс гач да джинсы. Зэлыд паськӧм оз сет визлавны сӧнъясӧд вирыслы, а тайӧ вир-яйыдлы зэв лёк.
Оз ков вунӧдны и гигиена йылысь: кадысь кадӧ киськасьны, быдлаті мыськыны.
Республикаса перинатальнӧй шӧринысь врач-гинеколог Светлана Невская:
–Медым тӧдмавны, ставыс-ӧ лючки нывлӧн вир-яяс, да вермас-ӧ сійӧ коркӧ лоны мамӧн, гинеколог вермас казявны дзолюк чужӧм бӧрас нин. Сэсся нывкасӧ колӧ петкӧдлыны врачлы 3, 7, 13 да 15 арӧсын, а та бӧрын – быд во.
Повны татшӧм медосмотрсьыс оз ков. Тайӧс вӧчӧны медводз ныв дзоньвидзалунсӧ дорйӧм могысь, медым водзӧ вылӧ сійӧ вермис лоны мамӧн, чужтіс дзоньвидза кагукӧс.
2023 воын татшӧм медосмотрсӧ прӧйдитіс 80 прӧчент тыр арлыдтӧм нылыс. 11 прӧчентыслысь казялісны кутшӧмсюрӧ торксьӧм. Сідз, 3-6 арӧсалысь медсясӧ казялӧны ортсыас ӧдӧм-гӧрдӧдӧм, шочджыка – вир-яйыслысь либӧ вывті водз, либӧ сёрмӧмӧн сӧвмӧм. 13 арӧса нывлӧн овлӧ тӧлысся торксьӧм, а верстьӧджыклӧн, мужичӧйкӧд тӧдмасьӧм бӧрын, – быдсикас кӧвъясьӧм лёк висьӧм.
Нывлӧн репродуктивнӧй дзоньвидзалуныс тшӧтш оласног сайын. Гӧгӧрвоана, вир-яйыслы мӧрччӧ курыд зелля, куритчӧм да дурмӧдчантор. Нӧбасьысь нывбаба кӧ шпуткӧ сигарет, никотиныс йиджӧ кагаыслы, оз сет лючки сӧвмыны чужтӧм на мортыслӧн репродукция органыслы. А лолалан табак тшынсьыс азот оксидыс оз лэдз кагаыслы лолавны кислородӧн.
Бур, нылыс кӧ песӧ асьсӧ физкультураӧн, лючки сёйӧ. Тшыгъялӧм да вывті уна сёйӧм мӧрччӧ тӧлысся вылӧ, а сійӧ кӧ торксяс, зэв сьӧкыд бӧр ладмӧднысӧ. Тшыгъялӧм да быдсикас диета дырйи вир-яяс оз веськав колана мында микроэлемент, гос, белок, углевод да витамин. Колана мында узьтӧмыс тшӧтш тӧдчӧ репродукция вылӧ. Медым ныв коркӧ лоис мамӧн да лючки чужтіс кага, томдырсяньыс колӧ сёйны бур да вир-яйыдлы колана сёян-юан да тырмымӧн узьны.
Делӧыс сыын, мый нывбаба гормоныс артмӧ 11 час войын, кор мортыс узьӧ. А оз кӧ узь, гормоныс оз артмы, торксьӧ тӧлыссяыс. И дыр кад кӧ мӧдас водны сёрӧн, вир-яйыслы тайӧ зэв ыджыд стресс.
Нывлы колӧ быд лун ӧти и сійӧ жӧ кадӧ водны узьны да асывнас чеччыны. Тшӧкыдджыка петкӧдчывны гинекологлы. Кадысь водз оз позь мусукасьны мужичӧйкӧд, медым эз кӧвъясь некутшӧм инфекция.
Медикъяс юӧртӧны, лицей-колледжын 10,5, а школаын велӧдчысьясысь 6,5 прӧчент нылыс верстяммасны да оз кӧсйыны чужтыны кага.
2020-2023 воясӧ Комиын быд во аборт вӧчӧма 15-17 арӧса 44-48 ныв.
Кынӧм вӧтлыны оз позь и том, и олӧмаджык нывбабалы. Томлы тайӧ ёнджыка на мӧрччӧ дзоньвидзалунас. Вир-яйыс сылӧн абу на тырвыйӧ дась кага чужтігкежлӧ. Но та дырйи кӧ сылӧн гӧрддзасис нин кагукыс, и сійӧс вӧтлісны кынӧмсьыс, тайӧ зэв ёна мӧрччӧ том мамыслы. Сылӧн кынӧмас сэсся, гашкӧ, некор нин оз гӧрддзась кагукыс.
Аборт медикъяс вӧчӧны амбулаторияын, кагаыслы кӧ абу на ӧкмыс вежон. Та дырйи нёль прӧчентыслӧн овлӧ уна пӧлӧс осложнение: торксьӧ тӧлысся, гыркъяс артмӧ быдсикас висьӧм, дугдывтӧг заводитӧ петны вир, мукӧдысьсӧ оз дзикӧдз вӧтлыны кынӧмсӧ да, овлӧ, кагаыс кольӧ да водзӧ быдмӧ, но чужӧ нин, гӧгӧрвоана, висьлӧсӧн. Водзӧ татшӧм мамыслӧн дзикӧдз оз гӧрддзась кагукыс, либӧ кадысь водз чужтас кувсьӧм дзолюкӧс.
–Нылыс кӧ кынӧмасис, лючки новлӧдліс кагуксӧ да чужтіс, сідзкӧ, вир-яйыс сылӧн та кежлӧ дась, сідз шусяна репродуктивнӧй системаыс сылӧн бур. И кага чужтӧмыс татшӧм том мамыслы сӧмын бур вылӧ. И том мамлӧн, и олӧмаджыклӧн нӧбасигас овлӧны кутшӧмсюрӧ тырмытӧмторъяс, но врачьяс вӧчӧны ставсӧ, медым отсавны налы, медым и кагаыс чужис лючки, и мамыслӧн эз омӧльтчы дзоньвидзалуныс.
Мыйкӧ кӧ майшӧдлӧ кагаыдлӧн репродукция дзоньвидзалун боксянь, позьӧ шыӧдчыны миян шӧринӧ Орджоникидзе уличаса 28-ӧд номера керкаӧ. 21 арӧсӧдз том йӧзӧс бурдӧдам дон босьттӧг.
Дерт, кӧсъянныд кӧ, медым тіян вӧліны пӧль-пӧчӧн шуысьяс. <>
Николай Размыслов.
Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.