Ме уна во нин ола Паджгаын – нэмӧвӧйся коми сиктын. Медводдза пасйӧдыс сы йылысь 1586 вося сюрӧма.
Сулалӧ «Вятка» федеральнӧй трасса бокын, юркарӧдз 35 километр и эм, сы вӧсна, дерт, тані окотапырысь овмӧдчӧны том йӧз, уна воӧмаыс, сикт кузяла кыптӧны выль мича керкаяс.
Тані чужис-быдмис Игӧ Вась Володь (Владимир Васильевич Тимин), сылысь вунӧдны позьтӧм нюма снимоксӧ позьӧ аддзыны Паджгаса шӧр школа стенысь.
Тані коркӧ котыртіс ас гӧгӧрыс том мастеръясӧс Семён Ильич Оверин, а ӧні на пиысь медбуръяслы быд во вичмӧ Коми Республикаса правительстволӧн С.И.Оверин нима государственнӧй премия.
Ылӧдз нималӧ-юргӧ Василий Дмитриевич Марсов нима «Зарава» сьылан котыр. «Заравакӧд» орччӧн сцена вылын пыр петкӧдчӧ и челядьлӧн «Югыд кодзувъяс» котыр.
Тайӧ куим нимыс ышӧдӧны паджгасаӧс оз сӧмын культураын выль вермӧмъяс, но и коми кывйӧн сӧстӧма да кужӧмӧн вӧдитчӧм вылӧ.
Збыль-ӧ тадз ӧнія кадӧ? Окота эськӧ радпырысь шуны: «Да», ӧд сиктын юргӧны коми сьыланкывъяс, челядь бура петкӧдчӧны коми ворсӧмъясын, вермасьӧмъясын.
Но оз бурмы сьӧлӧмӧй! Со мый вӧсна.
Семён Ильич вӧчасьны велӧдігас челядькӧд вӧлі бурпӧт комиӧн варовитас. Василий Дмитриевич оз сӧмын выль сьыланкыв велӧд, а став репетициясӧ комиӧн нуӧдас. И гажъяс кежлад сценарийтӧ Валентина Николаевна Тарабукина гӧтырыскӧд комиӧн думыштасны и гижасны. Сэсся бара жӧ, кор школаын коми кыв велӧдіс Нина Андреевна Надуткина, эз сӧмын урок вылын, но и перемена дырйи, урок бӧрын ывлаын челядь варовитісны комиӧн. Эз быдӧн, дерт: Паджгаын, сикт пытшкас, эм вӧр посёлок, сэні унджыкыс воӧм морт оліс да, комитӧ эз тӧдны и школаын эз велӧдны.
Ӧні абу сідз. Школаын комисӧ велӧдӧны сӧмын кыдз государственнӧй кыв, некод оз велӧд чужан коми кыв. И ачыс урокыс ёна рочмӧма, велӧдысьяс шуӧны, мый челядьыс оз гӧгӧрвоны коминас да, быть лоӧ рочӧн нуӧдны уроксӧ. Дивӧ тай! Урокыс ӧд сы вылӧ и эм, мед велӧдны челядьӧс гӧгӧрвоны. Быд предмет сы могысь и нуӧдсьӧ. Мед гӧгӧрвоны да кужны вочавидзны комиӧн, колӧ, мед челядь кылісны мам-батьлысь да велӧдысьяслысь ас костас комиӧн сёрнитӧмсӧ. Да и сцена вывсянь мед коми кывйыс юргис, и эз сӧмын сьыланкывъясын, но и кывбуръясын, висьтъясын, шмоньторъясын.
Сэсся бара жӧ донъявны кӧ культураын уджалысьяслысь коми кывйӧн вӧдитчӧмсӧ, быть казялан, мый ӧні Паджгаын буретш Василий Дмитриевич Марсовлӧн быдтасъяс «вӧчӧны» культурасӧ, веськӧдлӧны ворсан-сьылан котыръясӧн, уна ошканатор кужӧны шедӧдны. Россия тшупӧдын нин со нималӧ Климентий Комлев, коді Настук гӧтырыскӧд пырӧ Гудӧк Вовӧн (Владимир Трошевӧн) котыртӧм «Гажа гуляночкаӧ», но коми кывнас найӧ оз сёрнитны ни ас костас, ни мукӧд йӧзкӧд.
Ме важӧн нин казялі, мый сӧмын сьыланкывтӧ ливкйӧдлӧмыд, кӧть и мичаа юргӧ, коми кывтӧ оз сӧвмӧд. Зэв окота, мед тайӧс гӧгӧрвоасны культураын уджалысьяс.
Школаын коми кыв велӧдӧмӧ мыйкӧ выльтор колӧ пыртны-содтыны. Менам кык вӧзйӧм эм, и кыкнанныс, збыльвылӧ кӧ, абу и менам.
Воддзаыс: районъясын нуӧдны ӧта-мӧд дорӧ ёртасян волӧмъяс. Буретш татшӧмъяс вӧліны февраль 6-21 лунъясӧ Сыктывдінын. Сэки коми кыв велӧдысьяс, школаӧн веськӧдлысьяс, роноын зільысьяс удитісны быд школаын кывзыны коми кыв урокъяс, видзӧдісны урокбӧрся занятиеяс, сьӧлӧмсянь сёрнитісны «гӧгрӧс пызан» сайын. Шусьӧ ставыс «Методический марафон по этнокультурному образованию», удж котыртысьнас лои Сыктывдін районса методкабинет.
Меным эськӧ оз кажитчы «этнокультурное образование» кывтэчасыс, сы вӧсна мый сы сайӧ тшӧкыдакодь «дзебсьӧны», кор оз кӧсйыны велӧдны коми кыв. Но та пырйӧ школаясӧ ветлігӧн ми быд сиктын веськалім буретш коми кыв урок вылӧ да сёрнитім ас костын комиӧн. Чайта, зэв коланатор артмис. Выльӧн татшӧм аддзысьлӧмъяссӧ он шу, ӧд коркӧ важӧн ёна вӧлі волысям восьса урокъясӧн школаысь школаӧ, но мыйлакӧ вунӧдлім та йылысь уна во кежлӧ.
Мӧдтор, мыйӧн кӧсъя юксьыны, нимті синергетикаӧн. Ыб сиктса школаӧ да библиотекаӧ волӧм бӧрын «Коми му» газетӧ гижлі нин та йылысь. Шусьӧ йӧзӧдӧм гижӧдӧй оз прӧста: «Кыкысь кык лоӧ вит». Синергетикаыс артмӧ некымын вынӧн котыртігӧн торйӧдны позьтӧм, лада, ӧтувъя удж. Шуанныд кӧ, мый быдлаын ёртасям библиотека-клубыдкӧд, ме лоа зэв рад. Но аддза: куш сӧмын ӧткымын чукӧртчылӧм-гаж нуӧдігӧн ӧта-мӧдлы отсасигӧн синергетикаыд оз чуж.
Ас сайын тӧда сэтшӧм грек: быдӧнӧс велӧдны, корӧны кӧть оз, нырӧс сюйӧмӧн. Мисьтӧм мода. Ӧтчыд коркӧ Паджгаын уна йӧз водзын зэв ярскӧба висьталі сы йылысь, мый мам-бать оз сёрнитны челядьыскӧд комиӧн, и мый школаас велӧдысьяс весиг коми кыв урок дырйи рочасьӧны. Кор помалі да лэччи трибуна вылысь, нылӧй шуис: «Тэ мый, бара «директортӧ включитін», йӧзсӧ повзьӧдлан?». И менам юрын быттьӧ вежӧрӧй бергӧдчис, куті ачым аскӧд сёрнитны: «Дугды вай йӧзсӧ аддзыны, ачыд вӧч, мый кужан да верман».
И куті вӧчны. Школаӧ ветлі, директорыскӧд сёрнитчӧм бӧрын пед-сӧвет вылын велӧдысьяскӧд аддзыси. Сэсся районса «Наша жизнь» газетын куті комиӧн йӧзӧдчыны. Вӧлӧмкӧ, некутшӧм мытшӧд таын абу. Мӧдарӧ, редакцияыс зэв рад лои. Шуисны, миянӧс пӧ учредитель тшӧктӧ комиӧн тшӧтш йӧзӧдчыны, но некодлы гижӧдъяссӧ дасьтыны.
А ӧні со босьтчи верстьӧлы нуӧдны коми кыв кузя курсъяс. Нёль велӧдчан группа нин вӧлі. Программасӧ дасьтылӧма 2018 воын Марина Серафимовна Федина, а ме сэсся сы подув вылын импровизируйта быд урок. Зэв ӧд аслым кажитчӧ. Йӧзыс кӧ локтӧны, сідзкӧ, налы кажитчӧ жӧ коми кывсӧ велӧдны. Комиӧн ӧтувъя диктант со весиг накӧд гижим. Ставсӧ кӧ артавны, Паджгаын таво 152 морт гижис, верстьӧ и челядь. Коми кыв велӧдысь Мария Ивановна Сивергиналы, дерт, медъёна лои мырсьыны, мед та мында йӧзӧс ышӧдны. Гашкӧ, миян сыкӧд коркӧ синергетика жӧ артмас?
* * *
Мый вочавидзны сы вылӧ, юргӧ оз ӧнія Паджга сиктын коми кыв? Юргӧ. Ас костас йӧзыс ывлаын, ӧта-мӧд дорӧ волысигӧн, бурдӧдчанінын (сэні врач и фельдшеръяс – коми йӧз), вузасянінын ёна варовитӧны комиӧн.
Челядь оз сёрнитны, и тайӧ майшӧдлӧ ёна. Позьӧ-ӧ надейтчыны, мый томулов бӧр бергӧдчасны комилань? Кодкӧ шуас – надейтчӧй пӧ, надейтчӧмтӧ некод тай оз паныдав. А збыльвылӧ, воас оз сэтшӧм кадыс, кор ныв-зон кутасны вӧдитчыны коми кывйӧн гортаныс и ӧта-мӧдкӧд ёртасигӧн? Лача кольӧ, сӧмын асьным кӧ кутам ёнджыка коми кывнас мичаа вӧдитчыны, быдмысь войтырлы пример петкӧдлыны. <>
Мария Вячеславовна Кузьбожева, Коми АССР-са школаясын нимӧдана велӧдысь.
Снимокъяссӧ редакциялы вӧзйис Мария Кузьбожева.