Кӧдзыд тӧвся асылӧ петавны песла, ломтыны ыджыд пач, а сэсся виччысьны сылысь шоналӧмсӧ. Пескыс трачкакылӧ, керка онялӧ шоныдысла, регыд нин паськалас пӧжасьӧм нянь кӧр. Кутшӧм лӧсьыд сьӧлӧмлы татшӧм серпассьыс!
И торъя нин мичаа да «чӧскыда» сикт йылысь висьтасьӧны олӧма йӧз: уджалӧмаӧсь видз-му бердын, гажӧдчӧмаӧсь став грездӧн, велӧдчӧмаӧсь телефон-интернеттӧг…
Николай Тимофеевич Морохин чужӧма 1935 вося декабрь 5 лунӧ. Сійӧ пырӧ война кадся челядь лыдӧ. Дыр да бура зільӧмысь Тима Миколайлы сетӧмаӧсь «Уджвывса ветеран» ним. И кӧть арлыдыс зэв нин тӧдчана, Николай Тимофеевич пыр на збодер да шмоньлив. Школаын велалӧма лыддьысьны, да ӧнӧдз на небӧг-газеттӧг луныс оз коль.
Сиктса детинкаыдлӧн медыджыд шудыс – велӧдчӧм бӧрын котӧртны ёртъяскӧд собавны лым пиын, исласьны да шыбласьны лым мачӧн, а гожӧмын – вуграсьны ю дорын шатинӧн.
– Кер кылӧдігӧн йӧзыс кыйсисны ёна. А ӧні чериыс дзикӧдз вошӧма, ӧти-кык кӧ шедыштас каньлы – и тайӧ нин бур, – казьтылӧ Тима Миколай.
Школа помалӧм бӧрын Николай Тимофеевич мунӧма уджавны вӧрӧ: ставӧн пӧ сэні зілисны – и нывъяс, и зонъяс. Арлыдсӧ тыртӧм бӧрын Миколайӧс босьтӧмаӧсь армияӧ – медводз вӧлӧма Ригаын, сэсся Минскын велӧдчӧма шоперӧ. Сэки служитӧмаӧсь куим во. Армия бӧрын Тима Миколай бӧр локтӧма Вылыс Вочӧ, бать-мам керкаас.
– Сиктса йӧзыд мӧвпалісны кыдзи? Шойччынытӧ некор, колӧ уджавны, нажӧвитны сьӧм да лӧсьӧдны семья. Та вӧсна босьтчылі быдсяма уджас, больгынытӧ кадыс эз сюрлы, – шмоньсорӧн висьталӧ Николай Тимофеевич. – Трактористыд ёна коліс сійӧ кадас, но вына техникаыс эз вӧв. А меным бара-й татшӧм техникаыс и вичмис.
Быдлунъя тӧжд-могӧн эз жӧ вунӧдлыны и гажӧдчыны. Ныв-зон паныдасьлӧмаӧсь кык сус пу улын. Николай Тимофеевичлы Гриша вокыс козьналӧма ассьыс гудӧксӧ. Ок, и юргӧма «Шондібаныс» рытпукъяс дырйи, ёна и гажӧдӧма гора гудӧк сиктса томуловӧс!
– А йӧзыс мыйта вӧлі! Туй вылас куим радӧн ставӧн чукӧртчам, сэсся сьылігтырйи ветлӧдлам. А ӧні татшӧмсӧ он нин аддзыв, – норасьыштіс гудӧкасьысь.
Ыджыд гажӧн вӧлі и кино видзӧдӧм, телевизор йывсьыд ӧд сэк эз на кывлыны.
– Войнаӧдз на ми ветлӧдлім сарайын лӧсьӧдӧм кинотеатрӧ, – казьтылӧ Николай Тимофеевич. – Помнита, коркӧ киносӧ петкӧдлігӧн локтіс вежайӧ да вайис шапка тыр кампет. Мися, мед эськӧ татшӧм вежайыд – квайтымын! Гораа на и шусьӧма менам. Пыр на казьтыла.
Николай Тимофеевичлӧн керкаыс тыдалӧ ылісянь – мича, пелькӧдӧм, мавтӧм. Кӧзяиныс сійӧс кыпӧдӧма ачыс, лӧсьӧдӧма йӧр-овмӧссӧ. Керкаас зым сулалӧ ыджыд пӧсь пач. Пачын тратшкакылӧ-сотчӧ пес, и тайӧ «сьыланкыв» улас Николай Тимофеевич казьтылӧ мамсӧ:
– Мамӧй вӧчлывліс сьӧлаысь масьтӧм яй. Азыма и сёйсьӧ тайӧ чӧскыдторйыс. И ӧні на Вочса быд керкаын тӧдӧны, кыдзи сійӧс вӧчны. Медводз колӧ изны сьӧла, сукар либӧ сьӧд нянь, чеснӧк. Сэсся солыштны тайӧ сорассӧ да содтыны сэтчӧ йӧв либӧ ва. Нянь вылӧ мавтан да, ок, чӧскыд!
А война кадӧ кынӧмпӧттӧ корсьны вӧлі сьӧкыд. Сэки красуйтчим сӧмын колхозлы картупель керигӧн. Лунсӧ и войсӧ коллялім муяс вылын: югыднас уджалам, а рытнас пестам бипур да став сиктӧн чукӧртчам гӧгӧрыс. Сьылам да мойдчам, сэсся надзӧникӧн ланьталам шоныд бипур дорас.
Николай Тимофеевич пасйӧ: неминучаысь пӧ сьӧкыд воясас миянӧс видзис мӧс – вердіс и бурдӧдіс.
– Лавкаясын сёян, дерт, вӧлі, – содтіс Тима Миколай. – Сӧмын сьӧмнас вӧлі дзескыд. Тӧлысь уджалан – 200 шайт и босьтан. Нянь тупӧсьыс сэки вӧлі 14 ура, а ӧні чӧскыд батоныс сулалӧ 60 шайт. Ёна и радейта пӧсь тшайсӧ юны небыд батонӧн.
Николай Тимофеевич ачыс пусьӧ-пӧжасьӧ, ломтӧ пывсян, тулыснас уджалӧ ӧшинювса град вылын, пуктӧ-керӧ картупель. Волывлӧны и отсасьысьяс: дӧзьӧритӧны нывъясыс, гажӧдӧны внук-внучкаыс, сиктса волонтёръяс тшӧтш оз жӧ вунӧдны олӧма йӧз йылысь. Тшӧкыда Тима Миколайӧс позьӧ аддзывлыны туй вылысь – радейтӧ ветлӧдлыны беддьӧн, лолавны сӧстӧм сынӧдӧн, варовитыштны ветлысь-муныськӧд. Кӧть и тӧдліс олӧмас уна сьӧкыдлун, но сьӧлӧмыс тракторист-гудӧкасьысьлӧн эз чорзьы. Кор аддзан туй кузя мунысь Николай Тимофеевичӧс, радлан да нимкодясян. Пыр жӧ и окота шуны: «Кузь нэм да бур шуд тіянлы!»
Виктория Королева.
Снимокъясыс авторлӧн.