«Война… Кутшӧмджык нӧ сэні, фронт вылас? Кӧні дугдывтӧг лыйсьӧны, кӧні быд здукӧ верман пӧгибнитны?.. Мый йылысь мӧвпалӧ морт, коді весиг оз тӧд, ловъя-ӧ коляс аски?..
Ме важӧн кӧсйи ветлыны сэтчӧ, аддзысьлыны миянӧс дорйысьяскӧд. Кутлыны найӧс, висьтавны сьӧлӧмсянь петан кывъяс, аттьӧавны подвигсьыс.
И ӧтчыд менам кӧсйӧмӧй збыльмис. Сатино-Русскоеса (сэні дзебӧма Россияса Герой Евгений Родионовӧс) Вӧзнесенньӧ вичкоысь иерей Максим Соловьёв гуманитарнӧй отсӧгӧн ветлывлӧ Донбассӧ. Шыӧдчи Максим отеч дорӧ да кори и менӧ тшӧтш босьтны аскӧдныс. И регыд нин ми мӧдӧдчим Россияса лунвылӧ», – висьталӧ Москваысь студент Илья.
Тайӧ гижӧдын вайӧдам Донбассӧ ветлӧм йывсьыс сылысь пасйӧдъяс.
Войналӧн повзьӧдана чужӧмыс петкӧдчӧ пасьвартӧм керкаясӧн, эновтӧм трамвай рельсъясӧн, снарядӧн жуглӧм туйясӧн. Ставсӧ тайӧс ми аддзам и телевизор пыр, и ӧтуввезйысь. Но тырвыйӧ гӧгӧрвоны войналысь лёксӧ позьӧ, сӧмын аслад синмӧн кӧ тайӧс аддзан.
А войнаӧн вайӧм медся ыджыд лёкыс – пӧгибнитӧм челядь. Унаӧн найӧ и чужисны снарядъяс грымгӧм шы улӧ и наысь жӧ кувсисны, весиг олӧмсӧ тӧдмавны эз удитны.
И миянлы колӧ тӧдны тайӧс. Оз позь ланьтӧмӧн овны, кор вӧрӧг шырӧ-ытшкӧ быдмысь войтырсӧ, талялӧ найӧс няйт пиын. Лолыд тасасьлӧ, Донецкын кӧ локтан «Анделъяслӧн аллеяӧ». Кутшӧм мыжысь виисны челядьсӧ, мый омӧльсӧ найӧ удитісны вӧчны дженьыдик олӧмас?..
Донбассӧ ветлігӧн сёрниті торъя военнӧй операцияын тышкасьысьяскӧд. «Давид» позывнӧя воин шуис: «Тані национальносьтыд абу. Тані ми ставӧн рочьяс. И ме роч. А кодкӧ кӧ мӧд ног шуас, висьталӧй меным. И ме сылы ставсӧ гӧгӧрвоӧда. Рочӧн гӧгӧрвоӧда, а ог армяна кывйӧн. Рочӧн!..».
–Ме поляк, и некымын кӧленаын нин роч офицер, – висьталіс «Соболь» позывнӧя офицер. – Менсьым юавлӧны, мый вӧсна тышкася. И ме вочавидза: тышкася му вӧсна, кӧні быдми да велӧдчи, тышкася Россия вӧсна.
–Ме вылӧ неважӧн, тӧлысь сайын кымын на, дрон-камикадзе вӧлі усьӧ, – «Змей» позывнӧя боечлӧн тайӧ кывъясыс. – Ас вӧчӧм дрон. Украинаса нацистъясыд босьтӧмаӧсь «Кока-кола» доз, тыртӧмаӧсь сійӧс тротилӧн. Бур на, эз взорвитчы да орччӧн усис.
Война дырйи полӧм йылысь со тадзи висьтасис «Дед» позывнӧя салдат:
–А кутшӧмӧн война дырйи полӧмыд вермас лоны? Тэ кӧ дзӧрны-тіравны кутін – тэ кулӧмыд нин. Либӧ тэ венан полӧмтӧ, либӧ сійӧ тэнӧ венас. А кыдзи венны – тайӧ нин морт этшсьыс петкӧдчӧ. Тэ кӧ локтін татчӧ нажӧвитчӧм могысь, тайӧ ӧтитор. Да, война дырйи салдатлы мынтысьӧны. Но, вермас лоны, сьӧмсӧ он и аддзыв. Гашкӧ, аскинас и кулан. А локтін кӧ тышкасьны вежӧра юрӧн, тӧдан, мыйла тэ тані да кодӧс доръян, тэнад полӧмыд абу.
Кӧть эськӧ тані ставӧн полӧмсӧ тӧдӧны. И таын нинӧм лёкыс абу. Оз повны сӧмын йӧй да кулӧма.
Донбасса челядь. Тайӧ кывъяссӧ весиг шуан быттьӧ аслыснога. «Москваса челядь» либӧ «Питерса челядь» кывъяс бӧрын син водзад сувтӧны гимназия-училищеын велӧдчысьяс, кодъяс экскурсияӧн мунӧны, школаын олимпиадаса удж гижӧны. А «Донбасса челядь» кывъяс бӧрын вежӧрыд оз нин серпасав пӧттӧдз сёйысь да олӧмнас нимкодясьысь ныв-зонмӧс.
Ме ас серти тайӧс тӧда, ӧд ми эг нин ӧтчыдысь нулӧй Донбассӧ гуманитарнӧй отсӧгсӧ. Детдомысь вит арӧса нывкалӧн синмысь аддзылі полӧмсӧ, страститчӧмсӧ. Сійӧ чужӧма взрыв шы улӧ, олӧма взрыв шы улӧ, взрыв шы улӧ жӧ пышйылӧма Донецкысь да бӧр локтӧма, и ӧні мукӧд челядькӧд тшӧтш олӧ взрыв шы улӧ.
Нылыс абу нин кага, сійӧ верстьӧ морт нин. Сылӧн ичӧтик тушаын да вежӧрын война кадся курыд олӧм опытыс нин помтӧм чӧжсьӧма.
И веськодя сулавны да видзӧдны, кыдзи Донбасса посни челядь кужӧны торйӧдны, кутшӧм калибра снаряд усьӧ ӧні налӧн юр вылӧ, кыдзи миян боечьяс сӧветскӧй буржуйкаӧн ломтысян палаткаясын дзебӧны-видзӧны нывкаясӧс да детинкаясӧс, да и верстьӧӧс тшӧтш, кыдзи Украинаса нацистъяс тӧдӧмӧн лыйлӧны-виалӧны буретш мирнӧй йӧзӧс, – миянлы оз позь! Ми кутам тышкасьны сы вӧсна, медым Россия лоис ён да вына странаӧн, а роч морт – вермысьӧн. И дзик нин мӧд ногӧн донъялан ӧти воинлысь кывъяссӧ: «Сьӧлӧмнымӧс медся ёна вӧрзьӧдӧны челядьлӧн гуманитарнӧй отсӧгкӧд тшӧтш воӧм письмӧяс. Лыддян найӧс да гӧгӧрвоан, мый Россия пасьталаын эскӧны Вермӧмӧ, виччысьӧны сійӧс. И ясыда аддзан, мый тэнад мыш сайын – челядь да нывбабаяс. И найӧс тэныд колӧ дорйыны».
* * *
Сатино-Русскоеса шойнаын дзебӧма Чечняса тышын пӧгибнитӧм Россияса Герой Евгений Родионовӧс.
Пленӧ веськалігас дас ӧкмыс арӧс сылы вӧлӧма, но сійӧ абу вузалӧма ни Рӧдинасӧ, ни православнӧй эскӧмсӧ. Таысь керыштӧмаӧсь сылысь юрсӧ.
Йӧз пӧвстын сійӧ лоис нин вежа мортӧн, и унаӧн нин шыӧдчылӧны сы дорӧ: «Священномучениче Евгение, моли Бога о нас!».
<> Гижӧдсӧ дасьтіс Павел Симпелев.
Снимокъясыс ӧтуввезйысь.