2016 воын Россияын 57 прӧчент зільысьыслы мынтылӧмаӧсь сідз шусяна официальнӧй, «еджыд» удждон. 2022 воын татшӧмыс содӧма 71 прӧчентӧдз.
Вӧлӧмкӧ, удждоныд оз сӧмын ыджданас торъяв, но и рӧмнас. Сідзкӧ, «еджыдысь» ӧтдор кутшӧм рӧма сійӧ овлӧ? И мыйла уджӧн могмӧдысьлы бурджык мынтыны сы дорын зільысьыслы буретш татшӧм удждон, а мӧдыслы – босьтны «еджыд» нажӧтка?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Комиын федеральнӧй вот служба управлениеысь юкӧнӧн веськӧдлысь Андрей Бабик.
–Андрей Анатольевич, «еджыдысь» ӧтдор кутшӧм рӧма вермас лоны удждоныс?
–Сьӧмӧн вӧдитчан тэчасъяс «еджыдӧн» нимтӧны официальнӧй удждон. Сэні абу некутшӧм гусятор, немтор абу дзебӧма-сайӧдӧма. Мортыс став документ серти лыддьыссьӧ предприятие-организацияса уджалысьӧн. Сылӧн удждон кузя бухгалтерияса отчётын ставыс гӧгӧрвоана. Став урчитӧм налогсӧ да страхӧвӧй взноссӧ косӧдӧны Вот да Удж кодексъяс серти.
Но эм и «сьӧд» удждон. Сійӧс мынтӧны налы, кодъяс код вылӧ кӧ зільӧны некутшӧм документтӧг. Татшӧм уджалысь йывсьыс некӧн абу казьтыштӧма, быттьӧ сійӧ и абу. Гӧгӧрвоана, сылӧн нажӧткаысь некод оз косӧд некутшӧм вот. Удждонсӧ сетӧны ки вылас сьӧмӧн, мукӧдысьсӧ конвертын, либӧ веськыда вуджӧдӧны телефонас, а, овлӧ, и банкса тшӧт-картаӧ.
Уджӧн могмӧдысьясысь кодсюрӧ мудеритӧны да мынтӧны «руд» удждон. Сёрнитчӧны на дорӧ инасьысьяскӧд да мынтӧны налы медічӧт удждон (МРОТ). Тайӧ сьӧмсьыс и косӧдӧны страхӧвӧй взнос да вот. А удждонсьыс мӧд юкӧнсӧ мортыслы сетӧны конвертын либӧ банкса картаас. Татшӧм ногӧн веськӧдлысьыс видзтӧ предприятие-организация сьӧмсӧ.
–А мый лёкыс «сьӧд» удждонсьыс?
–Ӧти-кӧ, быд морт вермас шыӧдчыны ёрдӧ да корны компенсация, удж вылас кӧ сійӧс пайкисны, мыйысь кӧ эз вештысьны да с.в. Но некӧн кӧ абу пасйӧма, кӧні мортыс уджалӧ, мыйта сьӧм да кор сылы мынтӧны, некутшӧм оланпас да кодекс вылӧ сійӧ оз вермы ыстысьны. Некутшӧм суд оз вермы перйыны сылы мынтытӧм сьӧмсӧ.
Мӧд-кӧ, вермасны уджӧдны отпусктӧг, и некод оз мынты компенсация, отпуск пыддиыд кӧ мыр-син. Ӧд отпускалан сьӧмсӧ арталӧны удждон сертиыс. А некӧн кӧ сы йылысь оз гаравсьы?
Производство вылад верман и доймыны либӧ висьмыны. Но больничнӧйтӧ мынтӧны удждон серти жӧ, кыдзи и сідз шусяна выходнӧй, а сідзжӧ уджтӧмалӧмысь да декретысь, челядьӧс дӧзьӧритӧмысь быдсикас социальнӧй пособие.
Мӧрччӧ тайӧ и пенсия вылад. Ӧд сійӧ артмӧ удждонсьыд взнос весьтӧ. Мортыслӧн оз ло и страхуйтан стажыс.
И нӧшта, абу кӧ удждон йылысь некутшӧм юӧр, оз сетны кредит да ипотека.
Сэсся мортыслӧн трудӧвӧй книжкаын кӧ воддза уджаланін йывсьыс абу некутшӧм пасйӧд, сьӧкыдджык инасьны выльлаӧ да вӧчны сідз шусяна карьера.
Удж вылад инасигӧн кыв вылад унатор вермасны кӧсйысьны, но серпасыс вермас вежсьыны…
–Уджӧн могмӧдысьсӧ «сьӧд» бухгалтерияыс вермас жӧ сконъявны?
–Вот служба (УФНС) кӧ прӧверка дырйи казялас, мый предприятие-котырыс тӧдтӧг либӧ тӧдӧмӧн сорсьӧма да мынтӧма этшаджык вот да страхӧвӧй взнос, корасны вештыны тырмытӧм сьӧмсӧ. Вот кодексысь 122-123 статьяяс серти нӧш-та на перъясны штрап – вештытӧм сьӧмсьыс 20 прӧчент. Та йылысь юӧрсӧ ыстам и удж инспекцияӧ.
Вот кодексӧ вежсьӧм-содтӧд серти, кӧть и вот мынтысьнас лоӧ уджалысьыс, сьӧмсӧ перъясны предприятиеӧн веськӧдлысьлысь.
Мӧйму миян ведомство ыстіс кык сюрс письмӧ, кӧні вӧлі индӧма, мый йӧзыслы мынтӧны МРОТ-ысь либӧ шӧркодь удждонысь этшаджык сьӧм. 1.372 веськӧдлысьыс миянӧс кылісны да содтісны асланыс уджалысьяслы удждонсӧ. Та вӧсна бюджетӧ НДФЛ-ӧн содтӧд воис 77, а страхӧвӧй взносӧн – 148 миллион шайт.
Но 386 веськӧдлысь ӧвтыштчисны миян ӧлӧдӧмысь. Мукӧдыслысь весиг суд пыр ковмылӧ перйыны бюджет пайкан сьӧмсӧ.
Сідз, ӧти автозаправкаын мӧйму вештӧмаӧсь колана мындаысь этшаджык вот. Ми туялім тайӧс да корим вештыны тырмытӧм мындасӧ. Найӧ шыӧдчӧмаӧсь ёрдӧ: вот служба пӧ миянӧс «кошмаритӧ». Но судын ми петкӧдлім, мый ас вылӧ зільысьыс и збыльысь вештӧ колана мындаысь этшаджык вот. Суд сувтіс миян дор. И мый ті чайтанныд? Та бӧрын ми бара видзӧдлім тайӧ компаниясӧ и аддзим дзик жӧ сэтшӧм тырмытӧмторъяс.
–Кӧні медся ёна торкалӧны Вот кодекссӧ?
–Гырысь предприятиеясын, сідз шусяна сетевӧй вузасянінъясын да бюджет весьтӧ удждон мынтан организацияясын ставыс лючки. Медсясӧ тырмытӧмторъяссӧ казялам неыджыд котыръясын, лавкаясын, сідз шусяна ичӧт да шӧр бизнесын, вӧр пӧрӧданінын, общепитын, охранаын да клинингын.
Сідз, неважӧн ӧти клининг компанияын эг аддзӧй идрасьысь-джодж мыськысьлысь удждонсӧ. Мӧдім туясьны. Вӧлӧмкӧ, налы сьӧмсӧ вуджӧдӧмаӧсь веськыда банкса картаас. Та дырйи удждонсӧ шуӧмаӧсь, сералӧй кӧть энӧ, стипендияӧн. 60-70 арӧса аньяслы вештысьӧмаӧсь студентъяслы моз. Компанияса веськӧдлысьыслы абу воӧма сьӧлӧм вылас миян индӧдным. Та бӧрын удждонсӧ мӧдӧма мынтыны мӧд ног – мамыслӧн тшӧт вылысь.
–Мортыслысь кӧ торкисны уджалан правосӧ, пайкисны удждоннас, социальнӧй отсӧгӧн, кытчӧ позьӧ шыӧдчыны?
–Позьӧ пыравны, звӧнитны либӧ ӧтуввез пыр ыстыны норасьӧмтӧ вот, удж инспекцияясӧ либӧ Социальнӧй фондӧ.
–А мый та могысь колӧ?
–Медым организация-котырас нуӧдны прӧверка, миянлы медводз колӧ кутшӧмкӧ документ-кабала. Позьӧ банкысь босьтны картасьыд выписка, тшӧтлысь скриншот либӧ реквизит, кытысь тіянлы вуджӧдісны удждонтӧ. Мукӧдлаас сьӧмсӧ сетӧны киад, и таысь колӧ кырымасьны. Бур, верманныд кӧ снимайтны татшӧм ведомосьтсӧ либӧ вӧчны копия. Туясны и аудио- либӧ видеозапись да кодкӧ кӧ вермас свидетелявны.
Мукӧд веськӧдлысьыслӧн эм кык компьютер. Ӧти системнӧй блокас официальнӧй бухгалтерия, мӧдас – «сьӧд» удждон йылысь юӧръяс. Татшӧм йывсьыс кӧ тӧдмалам, шыӧдчам МВД-ӧ, медым погона йӧз отсаласны мырддьыны оргтехникасӧ.
Но татшӧм веськӧдлысьыс пыр чинӧ. Талун некод нин сьӧмтӧ оз новлӧдлы дипломатын.
Ас вылӧ зільысьяс бура тӧдӧны, кыдзи вӧдитчыны техникаӧн, тӧварӧн, дӧзьӧритны скӧт, быдтыны град выв пуктас да с.в. Но вот боксянь тӧдӧмлуныс уналӧн озджык тырмы. Ми дасьӧсь налы отсавны.
Меӧн веськӧдлан юкӧнын зільӧ нелямын морт, и найӧ быд лун кодкӧдкӧ сёрнитӧны, кытчӧкӧ ветлӧны, медым быд предприятие-котырӧн веськӧдлысь ас вӧлясьыс, ас кадӧ да лючки вештіс став вотсӧ да взноссӧ. <>
Николай Размыслов.
Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.