Тавося март 15-17 лунъясӧ мӧдам бӧрйыны Россияса президентӧс.
Мый талун вӧчӧны бӧрйысян комиссияясын? Кутшӧм кандидатъясӧс пасъясны бюллетеньӧ? Позьӧ-ӧ гӧлӧсуйтны ӧтуввез пыр?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Сыктывкарса территориальнӧй бӧрйысян комиссиялӧн (ТИК) аппаратӧн веськӧдлысь Виктория Левченко.
—Виктория Валериевна, бӧрйысьӧмкӧд йитӧдын кутшӧм удж вӧчӧма нин?
—Мӧйму декабрь 27 лунӧдз кандидатӧс вӧзйӧм могысь Россияын котыртчисны водзмӧстчысьяс, быдын этша вылӧ 500 морт. Найӧ ыстісны странаса шӧр избиркомӧ (ЦИК-ӧ) асланыс кандидатлысь ов-ним-вичсӧ. ЦИК-саяс ставсӧ гӧгӧрбок видлалӧм бӧрын вӧчисны кывкӧртӧд, позьӧ-ӧ мортсӧ регистрируйтны кыдз кандидатӧс.
Та бӧрын босьтчисны чукӧртны бӧрйысьысьяслысь кырымпас. Сідз шусяна самовыдвиженечӧс ошкӧм могысь колӧ 300 сюрс кырымпас (быд регионсянь 7,5 сюрсӧдз).
Кольӧм во помӧдз жӧ странаса партияяс нуӧдісны съездъяс да ыстісны ЦИК-ӧ бӧрйӧм кандидатъяс йылысь юӧра кабала. «Единая Россия», КПРФ, «Справедливая Россия-За правду», ЛДПР да «Новые люди» партияяслы кырымпас чукӧртны оз ков. Мукӧд ютыр-котырса кандидат вӧсна колӧ 100 сюрс кырымпас (быд регионын 2,5 сюрсӧдз).
Кандидатъясӧс вӧзйӧм, регистрируйтӧм да налысь кабала-документсӧ видлалӧм помасис таво январь 31 лунӧ.
—А кор лоӧ тӧдса, кутшӧм кандидатӧс пыртасны бюллетеняс?
—Бӧрйысян бюллетеньӧ пасйӧм став ов-нимыс лоӧ тӧдса февраль 10 лунӧ.
—Кор позьӧ агитируйтны, ошкыны кандидатӧс?
—Агитацияыс заводитчӧ кандидатсӧ вӧзйӧмсянь, кор сійӧ шыӧдчис ЦИК-ӧ да юӧртіс аслас баллотируйтчӧм йылысь.
Телевидение-радиоын да газет-журналын кандидат йылысь ошкана юӧр позьӧ йӧзӧдны гӧлӧсуйттӧдзыс 28 лунӧн водзджык, а гӧлӧсуйтан лунӧдзыс суткиӧн водзджык агитацияыс помасьӧ.
Комиын кандидат йылысь передача-гижӧд позьӧ йӧзӧдны февраль 17 — март 15 лунъясӧ. Март 15-17 лунъясӧ некутшӧм агитация оз нин ло. Сідз шусяна день тишиныыс нюжалас куим лун.
—Гӧлӧсуйтӧмас мыйкӧ пыртасны выльтор?
—Америкаын моз пошта пыр гӧлӧсуйтны ог мӧдӧй. Кыдзи и водзті, йӧзыс локтасны бӧрйысян участокӧ, босьтасны бюллетень, пасъясны сьӧлӧм вылас воана кандидатӧс да чӧвтасны урнаӧ.
Электроникаысь лоасны сӧмын видеокамераяс да КОИБ-яс (бӧрйысян бюллетень обработайтан комплексъяс).
Ӧтуввезйын бӧрйысьӧмсӧ оз мӧдны петкӧдлыны, но быд кандидат, налӧн дӧвереннӧй йӧз, избиркомын зільысьяс вермасны видзӧдны гӧлӧсуйтӧм бӧрсяыс.
—Кымын бӧрйысян участок восьтас ӧдзӧссӧ?
—Комиын 581 участкӧвӧй бӧрйысян комиссия (УИК). Сыктывкарын татшӧмыс — 84. Найӧс лӧсьӧдісны нин мӧйму май-июльын, и сэні ставыс дась бӧрйысьӧм кежлӧ.
Республикаса следственнӧй изоляторъясын, больничаясын да пӧрысьяслӧн керкаясын сідзжӧ котыртасны 17 бӧрйысян комиссия. Юркарын татшӧмыс лоас нёль больничаын.
—Кымын бӧрйысьысьӧс виччысянныд?
—Мӧйму июльын Комиын артавсис 631.743 бӧрйысьысь, на лыдысь 147 сюрсыс — Сыктывкарса олысь. Но лыдпасыс вермас вежсьыштны. Кыдз юӧртӧны миграция бӧрся видзӧдысь специалистъяс, во джынйӧн республикаысь мунӧ ылӧсас кык сюрс морт.
Сэсся Коми избиркомлӧн артыштӧм серти, республикаын регистрируйтчӧм 20-25 прӧчент бӧрйысьысьыс олӧ нин мукӧд регионын.
И ТИК-са специалистъяслӧн медшӧр мог — медым найӧ миян бӧрйысян участокын босьтісны сідз шусяна открепительнӧй кабала да гӧлӧсуйтісны сэн, кӧні олӧны.
—Кадысь водз позьӧ гӧлӧсуйтны?
—Кадысь водз вермасны гӧлӧсуйтны бӧрйысьысьяс, кодъяс олӧны ылын, да на дорӧ кӧ сьӧкыд воӧдчыны, шуам, кӧр видзысьяс да вахтаӧн зільысьяс. Комиын бӧрйысьысьясысь татшӧмыс 2-3 прӧчент.
21 бӧрйысянінысь 19-ын кодсюрӧлӧн лоас позянлун гӧлӧсуйтны март 4-5 лунъясӧ.
Сӧмын Сыктывкарын да Емдін районын йӧзыс локтасны бӧрйысян участокъясӧ март 15-17 лунъясӧ.
—Водзті пошта пыр йӧзыслы разӧдлісны бӧрйысян участокӧ корана открыткаяс, а ӧні пӧ УИК-саяс воласны быд бӧрйысьысь ордӧ гортас…
—Да, февраль 15 — март 7 лунъясӧ комиссияса 356 морт кытшовтасны став бӧрйысьысьсӧ, воласны быд керка-патераӧ. Налӧн могыс абу сӧмын юӧртны, кӧні да кор бӧрйысьӧны. Та йылысь воддза моз лоӧ юӧртӧма открыткаӧн. Таысь ӧтдор тӧдчанаджык висьтавны йӧзыслы кандидатъяс, бӧрйысянног йылысь да тшӧтш и тӧдмавны, ставӧн-ӧ вермасны волыны бӧрйысян участокӧ. Гашкӧ, кодкӧ кутшӧмкӧ помка вӧсна оз вермы тайӧс вӧчны. А, сідзкӧ, избиркомсаяслы аслыныс ковмас урнаӧн волыны морт ордас, медым сійӧ вермис сетны ассьыс гӧлӧссӧ кутшӧм-кӧ кандидат вӧсна.
—Уна-ӧ сьӧм видзасны бӧрйысян кампания вылас?
—Мыйта вичмӧдасны та могысь Комилы федеральнӧй сьӧмкудйысь, абу на тӧдса. Но республикаса бюджетын бӧрйысьны урчитӧма 42 миллион шайт.
—Республикаысь да юркарысь бӧрйысьысьясысь кодсюрӧ муніс спецоперация вылӧ либӧ отсасьӧ стрӧитчыны-дзоньтасьны Донецк да Луганск Республикаясын, Херсон да Запорожье обласьтъясын. Налӧн лоас позянлун бӧрйыны президентӧс?
—А кыдз нӧ! Найӧс пыртасны сэтчӧс бӧрйысьысьяс лыдӧ, и найӧ вермасны збыльмӧдны Оланподулӧн сетӧм правосӧ.
—Виктория Валериевна, а ті кор босьтчинныд татшӧм уджас?
—Медводдзаысь тайӧ уджас босьтчи 2010 воын, бухгалтералі Удораса ТИК-ын. Куим во мысти вуджи Сыктывкарса бӧрйысян комиссияӧ. 2022 восянь веськӧдла юркарса ТИК-лӧн аппаратӧн. Комиссияын вит морт, веськӧдлысьнас Денис Данилевич.
—Кутшӧмӧн колӧ лоны избиркомсалы?
—Миянлы медтӧдчана йӧзкӧд удж. Комиссияын зільӧны уджач, шань да бӧрйысян право тӧдысь специалистъяс, кодъяс асланыс кадӧн артасьтӧг мунасны би и ва пыр, но став коланасӧ вӧчасны лючки.
—Мый эськӧ висьталінныд бӧрйысьысьлы?
—Ми ставным олам ӧти странаын. И миянлы абу веськодь, кутшӧмӧн лоас Россиялӧн аскиа луныс, кыдзи мӧдас сӧвмыны Аймуным. Оз позь сулавны бокын. Быд гӧлӧс зэв тӧдчана. Ӧвтыштчам кӧ, дышлун да веськодьлун вӧсна ог мунӧй бӧрйысян участокӧ, миян пыдди кодкӧ мӧд бӧръяс президентӧс. Ставыс миян киын. <>
Николай Размыслов.
Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.