Самуил Маршак 1937 вося «Рассказ о неизвестном герое» кывбурын гижӧ: кусӧдчысьяс, милиция да фотографъяс корсьӧны ар кызя, шӧркодь тушаа, крепыд паськыд пельпома, еджыд футболкаа да кепкаа том мортӧс, коді биысь петкӧдіс кагаӧс. Морӧсас сылӧн – ГТО пас. Таысь кындзи пӧ немтор абу тӧдса.
Гижысьыс быттьӧ серамсорӧн крукыштӧ лыддьысьысьӧс, ӧд ГТО пас серти кодӧскӧ аддзыны абу кокньыд – сэки странаса унджык олысьыслӧн морӧсас дзирдаліс татшӧм значокыс. Быдӧн вӧлі дась уджавны да дорйыны!
А дасьӧсь-ӧ талун ми шедӧдны татшӧм морӧс выв пассӧ? Мый та могысь колӧ вӧчны?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис республикаын ГТО тестируйтан шӧринӧн веськӧдлысь Александр Опарин.
–Александр Владимирович, Коми Республикаын олысьяс дасьӧсь уджавны да дорйыны?
–ГТО-са национальнӧй рейтингын Россияса 85 регионысь миян республика дас кыкӧд местаын, а Рытыв-Войвыв федеральнӧй кытшын ми некымын во нин медводзынӧсь.
Талун кежлӧ ассьыс вын-эбӧс донъялӧм могысь «АИС ГТО»-ын регистрируйтчӧма 160 сюрс морт, на пӧвстысь 12 сюрсыслӧн эм нин зарни морӧспас, а 56 сюрслӧн – эзысь либӧ бронза.
Но медшӧр могыс абу лыдпас содтӧмын, а физкультураӧн да спортӧн йӧзлысь дзоньвидзалун ёнмӧдӧмын. Миян республикаын воысь-во содӧ ГТО-ӧ пырӧдчысь ныв-зонмыс да олӧма нин войтырыс. Шыӧдчӧны семья-котырӧн да уджвывса коллективъясӧн. Мӧйму юркарын да муниципалитетъясын норматив сдайтӧмысь ӧтдор нуӧдім ГТО-лы сиӧм уна фестиваль, акция-гаж да флешмоб.
Став тайӧ уджсӧ нуӧдам и «Демография» нацпроектлӧн «Спорт – норма жизни», «Старшее поколение», «Спорт на селе» уджтасъяс вылӧ подуласьӧмӧн.
Казьтышта, 2013 воын ГТО комплекссӧ ловзьӧдны вӧзйис Россияса президент Владимир Путин. 2014 вося март 24 лунӧ сійӧ вынсьӧдіс та кузя индӧд, мый серти тайӧ жӧ воас сентябрь 1 лунсянь босьтчим ГТО-ас.
–Нормативъясыс быдӧнлы ӧткодьӧсь?
–Быдӧн сдайтӧ арлыд сертиыс урчитӧм комплекс. Та дырйи оз видзӧдны, чина морт тайӧ али вӧр пӧрӧдысь, спортсмен али лунтыр пызан сайын мониторӧ дзоргысь.
–Но ӧд кыдзкӧ найӧс юкӧма жӧ?
–Да, медводз босьтӧны тӧд вылӧ арлыд. Нормативъяссӧ дасьтӧма квайт арӧссянь заводитӧмӧн сизимдасӧн помалӧмӧн. Но некод оз вомав, локтас кӧ олӧмаджык. Сьӧкыдлун сертиыс упражнениеясыс куим тшупӧдаӧсь. На серти и урчитӧма зарни, эзысь да бронза морӧспасъяссӧ.
Мӧйму арлыд серти нормативъяссӧ вӧлі юкӧма 11 пельӧ. Таво нин татшӧмыс 18, чинтісны костъяссӧ да. Шуам, водзті нормативыс вӧлі 6-8 арӧсалы, а ӧні 6-7-алы. Ӧд квайт арӧса дзолюклы абу на вын сертиыс кутшӧмкӧ упражнение, а кӧкъямыс арӧса тайӧс вӧчас кокньыда. Та вӧсна бӧръяяссӧ вуджӧдісны гырысьджык арлыда котырӧ.
Сэсся, шуам, лыйсьыны либӧ туристлы лӧсялана упражнение вермасны вӧчны сӧмын 12-59 арӧсаяс, а ӧружиетӧг асьтӧ доръян приёмъяс сдайтӧны 14-29 арӧсаяс.
Томъяс кӧ сідз шусяна отжимание вӧчӧны джоджын, олӧмаджыклы кинас позьӧ пыксьыны лабичӧ либӧ улӧсӧ.
Арлыд серти татшӧм юклӧмсӧ видлалӧны-вежлалӧны быд нёль во мысти.
–Мужичӧйлы да нывбабалы морӧспас судзӧдӧм могысь ӧткодя колӧ зільны?
–Аньлы, дерт, эм кокньӧд. Шуам, 30-34 арӧса мужичӧйлы (водзӧ став лыдпасыс лоас буретш татшӧм арлыдалы. – Н.Р.) зарни вылӧ 30 метрсӧ колӧ котӧртны 4,9 секундаӧн, а татшӧм жӧ арлыда нывбабалы – 5,7-ӧн. Мужичӧй зарни морӧс-пас шедӧдӧм могысь джоджын отжиманиесӧ вӧчӧ 32-ысь, а нывбабалы тырмымӧн 13-ысь.
Кӧнсюрӧ и мужичӧйлы сетсьӧ кокньӧд. Эм сэтшӧм упражнение, кор мортыс сувтӧ лабич вылӧ да водзлань копыртчӧмӧн кинас быттьӧ судзӧдчӧ джоджас. Мужичӧйлы зарни вылӧ колӧ сідз копыртчыны, медым чунь помъясыс вӧліны кок пыдӧс сертиыс 11 сантиметрӧн улынджык. А нывбаба, тыдалӧ, нюдзджык, сылы колӧ нюжӧдчыны 13 сантиметр.
Сэк жӧ ставныслы зарни морӧспас вылӧ колӧ сдайтны кӧкъямыс тест.
–А кутшӧмъясӧс?
–Став тестсӧ юкӧма кык пельӧ. Ӧтиясӧс быдӧнлы быть ковмас вӧчны, а мукӧдсӧ позьӧ бӧрйыны. Став упражнениеыс петкӧдлӧ мортыслысь нюдзлунсӧ, винёвлунсӧ, вынсӧ да ӧдсӧ.
Мужичӧйлы быть ковмас котӧртны 30, 60 метр да 3 километр, нывбабалы – та мында жӧ метр да километрӧн этшаджык. Мужичӧй вӧчӧ упражнение перекладина вылын, лэпталӧ 16 килограмма гира да джоджын вӧчӧ отжимание. Нывбаба вӧчӧ упражнение 90 сантиметр судта перекладина вылын да тшӧтш джоджын – отжимание. Быдӧн куснясьӧ водзлань гимнастика лабич вывсянь.
–Мый позьӧ бӧрйыны?
–Мужичӧй вермас места вывсянь чеччыштны водзӧ (зарни вылӧ колӧ чеччыштны 230 сантиметр). 34 метр ылнаӧ позьӧ шыбитны 700 грамма граната. Мыш вылад водны джоджӧ да минутнас 41-ысь плешнад судзӧдчыны пидзӧсӧдзыд. 23 минут да 30 секундаӧн лызьӧн котӧртны вит километр. 55 секундаӧн варччыны 50 метр. Нывбаба вермас бӧрйыны да 170 сантиметр чеччыштны места вывсянь водзлань. Минутӧн 33-ысь водзлань кусыньтчыны джоджын мыш вылад куйлігӧн. 17 метр ылнаӧ шыбитны 500 грамма граната. 24 минут да 40 секундаӧн лызьӧн котӧртны 3 километр. Минут да 5 секундаӧн варччыны 50 метр.
Мужичӧйлы и нывбабалы позьӧ лыйсьыны пневматика винтовкаысь 10 метр ылнаын сувтӧдӧм пасӧ либӧ ветлыны походӧ да вӧчны турист упражнениеяс.
–Мыйсянь колӧ заводитны?
–Быд кар-районса администрацияын эм физкультура да спорт управление, ГТО вӧсна кывкутан юкӧн либӧ торъя специалист. Позьӧ пыравны сэтчӧ, звӧнитлыны телефон пыр да юасьны, кӧні да кыдзи сдайтны нормативсӧ. Позьӧ ставсӧ тӧдмавны и ӧтуввез пыр. Сэні индӧма, кӧні ГТО тестируйтан матысса шӧриныс либӧ спортшколаыс, кор да мый позьӧ сдайтны. Гӧгӧрвоана, го-жӧмнас лызьӧн иславны он вермы, но позьӧ шыблавны граната да котравны.
Та бӧрын быть колӧ пыравны ГТО тестируйтан шӧринса порталӧ да регистрируйтчыны. Быд мортлы сетӧны УИН (уникальнӧй индивидуальнӧй номер). Тайӧ быттьӧкӧ аслыссяма паспорт номер.
Сэсся колӧ шыӧдчыны участокса терапевт дорӧ да босьтны медсправка (челядьлы 061/у номера, верстьӧлы – 089 укв). Россия Федерацияса дзоньвидзалун министерство 2012 вося декабрь 21 лунӧ вынсьӧдіс 1346н номера индӧд, мый серти ГТО норматив сдайтны вермасны сӧмын дзоньвидзалун кузя 1 да 2 группаа войтыр. 3 группааӧс вермас вӧзйыны ГТО-сӧ сдайтны физдиспансерса врачьяс котыр.
2019 восянь комплекссӧ сдайтӧны и вермытӧмаяс.
–Мый вӧчӧны тестсӧ сдайтанінын?
–Сьӧрсьыд колӧ вайны лӧсялана кӧм-паськӧм, паспорт либӧ чужӧм йылысь свидетельство да медсправка. Ӧти лунӧ став нормативсӧ сдайтны оз позь.
Быд упражнение позьӧ вӧчны куимысь. Пасъясны медся бур лыдпассӧ.
–А кутшӧмкӧ упражнение кӧ эн вермы вӧчны?
–Выльысь сдайтны позяс 45 лун мысти.
–А мый сетӧ ГТО морӧспасыс?
–2015 восянь странаса ӧткымын вузын приёмнӧй комиссия тӧд вылӧ босьтӧ абитуриентлысь ГТО значоксӧ да инасигас вермас содтыны сылы 10 баллӧдз.
Нӧшта на, кутшӧмсюрӧ вузын ГТО морӧспаса студентлы стипендия дорас содтӧны 800 шайтӧдз.
И предприятие-организацияын норматив сдайтӧмысь уджалысьыслы вермасны сетны 10-20 прӧчента премия.
–ГТО сдайтӧм йылысь удостоверенньӧсӧ нэм кежлад сетӧны?
–Оз. Морӧспасыс да удостоверенньӧыс вына сӧмын урчитӧм кадколаст. Шуам, сдайтінныд кӧ 30-34 арӧсалы лӧсялана норматив, тайӧ кадколастас и лоас вына морӧспасыд, а сідзжӧ удостоверенньӧыд. Кӧсъянныд кӧ и водзӧ красуйтчыны ГТО значокнас, ковмас «выльмӧдны» нормативтӧ.
–Кӧнсюрӧ вузасьӧны ГТО значокнас…
–Позьӧ, дерт, ньӧбны морӧспассӧ, да весиг и удостоверенньӧ вузаласны, но оланпас торкалӧмысь вермасны кыскыны кывкутӧмӧ. Бурджык нажӧвитны тайӧ пассӧ да документсӧ аслад зільӧмӧн.
–Талун ГТО комплекссӧ сдайтӧны ас кӧсйӧм серти, а аски, гашкӧ, быдӧнлы быть ковмас?
–Да, норматив сдайтӧны ас кӧсйӧм серти. Но государство вӧчӧ ставсӧ, медым кыдз позьӧ унджык морт пырӧдчис физкультураӧ да спортӧ, сдайтіс ГТО норматив да бурмӧдіс дзоньвидзалунсӧ. <>
Николай Размыслов.
Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.