2016 воын Ылі Асыввыв сӧвмӧдӧм-овмӧдӧм могысь вынсьӧдісны «Дальневосточный гектар» программа. Сы серти странаса быд олысьлы Приморье да Хабаровск крайясын, Еврей автономия, Амур, Якутия, Магадан да Сахалин обласьтъясын, а сідзжӧ Камчаткаын да Чукоткаын позьӧ босьтны гектар му. Тайӧ программа улас вичмӧдӧмаӧсь 140 миллион гектар. Талунӧдз пӧ «Дальневосточнӧй гектарсӧ» босьтӧма 115 сюрс морт.
2020 воын программаыс шымыртӧма Бурятия да Забайкалье, а нӧшта во мысти — Арктика. Ӧні нин муторсӧ вермасны вундыштны Карелия да Коми Республикаясса, Красноярск крайса да Архангельск обласьтса войвыв районъясын, а сідзжӧ Мурманск обласьтын, Ненеч да Ямал-Ненеч автономия кытшъясын.
Унаӧн-ӧ миян республикаын окотитӧны босьтны Арктикаса гектарсӧ да мый могысь? Кыдзи тайӧс вӧчны да кутшӧм кабала колӧ?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Коми Республикаын эмбурӧн да муӧн вӧдитчан комитетын юкӧнӧн веськӧдлысь Елена Хандешина.
—Елена Михайловна, «Арктикаса гектар» сертиыс миян республикаын кытысь позьӧ босьтны мусӧ?
—Коми Республикаса 2021 вося июль 19 лунӧ вынсьӧдӧм 72-ӧд номера оланпас серти миян регионын тайӧ программа улас шуӧма вичмӧдны 2.902,48 гектар пасьта 59 участок. Воркута бердын 585,08 гектар пасьта 11, Интаын 37,07 гектар пасьта 22, Усинскын 134,09 гектар пасьта 14 да Чилимдін районын 2.146,3 гектар пасьта 12 участок.
Талун кежлӧ программа улас вичмӧдӧмаӧсь 2.015 гектар. Но Интаын да Чилимдінын корӧмаӧсь нин урчитӧмысь унджык — 47,07 гектар пасьта 25 да 2.148,95 гектар пасьта 12 участок.
Таӧдз нин йӧз корӧм серти тайӧ оланпасас некымынысь пыртлісны вежсьӧм. И таво июнь 30 лунӧ регионса Госсӧвет 50-ӧд номера оланпасӧн неуна содтіс урчитӧм пасьтасӧ. Сідз, Чилимдін районса Бык-1 грезд дорын нёль пыдди шуӧма вичмӧдны сизим гектар. И Инта бердын куимлаын содтӧмаӧсь дас гектар. 2,05 гектар корӧма содтыны Воркута.
Программа сертиыс участоксӧ позьӧ босьтны карсянь, сэні кӧ олӧ 50 сюрсысь унджык морт, дас километр сайысь. Карас кӧ 300 сюрсысь унджык олысь, муторсӧ сетасны кызь километр сайысь. Комиын Арктикаса каръяс пиысь сӧмын Воркутаын 50 сюрсысь муртса унджык олысь. Гӧгӧрвоана, и участоксӧ сеталӧны карсьыс ёна матынджыклаысь.
Тайӧс вӧчӧны и сы могысь, медым выльлаӧ овмӧдчысь вермис нюжӧдны аслыс би, ва да туй.
—Кодлы позьӧ пырӧдчыны программаас?
—2022 вося февраль 1 лунӧдз мусӧ вичмӧдлісны сӧмын республикаса лыддьӧдлӧм кар-районса олысьяслы. Но сэсся программаас пыртісны вежсьӧмъяс, и талун участокысла вермасны шыӧдчыны Комиын, Россияын олысьяс да весиг суйӧр сайысь ас вӧляӧн воӧм соотечественникъяс.
—Мортыс вермӧ корны сӧмын ӧти гектар?
—Да, Россия Федерацияса гражданинлы сетӧны ӧти гектар, 10.000 квадрата метр. Позьӧ босьтны этшаджык, но урчитӧм мындаысь унджык оз сетны.
Кутшӧмкӧ предприятие котыртӧм могысь позьӧ ӧтувтчыны некымын мортлы. Сэки, шуам, дас вылӧ вичмӧдасны дас гектар. Но таысь унджыксӧ оз жӧ сетны.
—Мусӧ нэм кежлӧ босьтӧны?
—Арктикаса гектарсӧ сетӧны вит во кежлӧ. Та каднас кӧ мортыс лючки вӧдитчис мунас, мыйкӧ сэні лӧсьӧдіс, участоксӧ дон вештытӧг вермас асавны либӧ уна во кежлӧ кӧртымавны.
—Мый сэні позьӧ вӧчны?
— Он кӧ торкав 119-ФЗ номера оланпас, мый кӧсъян, сійӧс и позьӧ вӧчны. Вичмӧдӧм му вылас верман лэптыны олан керка, лӧсьӧдны ас овмӧс, сад, быдтыны град выв пуктас, бурдӧдчан турун, рӧдмӧдны чери, восьтыны культура либӧ спортплощадка. Сідз, Усинскын татшӧм участоксӧ босьтісны ворсны пейнтболӧн.
Вӧр фондысь мусӧ позьӧ босьтны туристъясӧс новлӧдлӧм, тшак-вотӧс, бурдӧдчан да мукӧд быдмӧг чукӧртӧм могысь.
Владивостокын да Санкт-Петербургын чукӧртчылігӧн «Арктикаса гектар» программа збыльмӧдысьяс вӧзйисны «Северное сияние» уджтас. Сы серти Комиын мӧдасны сӧвмӧдны туризм. Республикаса эмбурӧн да муӧн вӧдитчан комитетлы, культура да экономика сӧвмӧдан министерствояслы, туризм агентстволы да меставывса администрацияяслы колӧ ӧтув мӧвпыштлыны, мый позьӧ котыртны тайӧ уджтас сертиыс Арктика муясын.
Дальньӧй Востокса гектар босьтысьяслы вичмӧдӧны кык прӧчента ипотека. Россияса президент Владимир Путин вӧзйис татшӧм жӧ ипотека сетны и Комиын.
—А кутшӧм му оз сетны?
—178-ФЗ номера федеральнӧй оланпасысь 28-ӧд статья серти участоксӧ оз вичмӧдны сідз шусяна санитарно-защитнӧй зонаысь, ю-ты бокысь, а сідзжӧ сэтысь, кӧні коркӧ вӧлі паськалӧма кутшӧмкӧ висьӧм. Оз сетны мусӧ и мупытшкӧсса озырлун перъянінысь, мортлӧн, организация-котырлӧн йӧрысь, а сідзжӧ изэрд, улича, туй, парк, сквер, сад, пляж, ёг-шыблас полигон улысь да вывті ылысь.
Республикаса минприродылӧн корӧм серти дорйисны и вӧр заказникъяс. Арктика зонаӧ веськалӧны Чилимдінса, Печораса да Усинскса лесничествояс. Вӧр кодекс серти сэні оз позь кыпӧдны некутшӧм стрӧйба.
—Унаӧн нин босьтісны мусӧ?
—Комиын Арктикаса гектар корис 95 морт. Насянь воис 77 шыӧдчӧм. Кыдз пасйи, кодсюрӧ ӧтувтчӧмӧн босьтӧны мусӧ. Татшӧмыс 9 шыӧдчӧм. Но кырымалӧма сӧмын 35 сёрнитчӧм (Воркутаын — 3, Чилимдінын — 6, Усинскын — 18 да Интаын — 8).
—Ставныс Коми Республикаын олысьяс?
—Миян регионса олысьясысь ӧтдор участокъяссӧ корӧны Москваса, Санкт-Петербургса, Башкортостанса, Ставрополь, Перым, Краснодар, Хабаровск крайясса, Москва, Воронеж, Рязань, Липецк обласьтъясса да Ханты-Манси автономия кытшса олысьяс.
—Кытчӧ позьӧ шыӧдчыны муысла да кутшӧм кабала-документ та могысь колӧ?
—Позьӧ шыӧдчыны «Госуслуги» портал пыр НаДальнийВосток.рф сайтӧ. Кабаласӧ позьӧ пыртны и администрацияӧ, МФЦ-ӧ либӧ ыстыны пошта пыр. «Россия Федерацияса Арктикаын гектар» программа йылысь став юӧрыс эм меставывса власьт тэчасъяс, регионса эмбурӧн да муӧн вӧдитчысь комитет сайтъясын.
«Госуслуги» пыр шыӧдчигӧн тырмымӧн индыны, кутшӧм му участок кӧсъянныд босьтны. Программаыс ачыс лӧсьӧдас колана кабала-документ, ыстас юӧрсӧ кадастр вӧчысьяслы, администрацияӧ да колана ведомствоӧ.
Участоксӧ босьтӧм бӧрын позьӧ во на мӧвпавны, мый сэні котыртны-вӧчны. <>
Николай Размыслов.
Снимокъясыс ӧтуввезйысь.