16.04.23. Ыджыд лун. Гороскоп туналіс меным путешествуйтны. А ме и рад, мый усис ТАТШӦМ позянлуныс. 4 час асыв. Шонді чеччӧ-пӧртмасьӧ. А ми туйынӧсь нин.
* * *
Мӧдӧдчигӧн на машина дорас шоперным видзӧдліс миян баситчан сапӧг вылӧ да шуис, ог пӧ тӧд, кыдзи юсӧ кутанныд вуджны. Мися, Пера-багатыръясыс кӧ сэні оз овны, ковмас лунтыр ю бокас и кӧкны. Но, слабог, йи зымвидзис, весиг вылысас абу кӧтасьыштӧма. Пера-багатыръяс помӧсдінладорса дюймовочкаясӧс кӧшельӧн эз вуджӧдны. Ыджыд лун кузя уджтӧмӧсь колины.
* * *
Ме гӧгӧрвои, мый сэтшӧмыс бур ёртъясыс. Накӧд позьӧ и 200 км луннас ӧтарӧ-мӧдарӧ мунны, оз сӧмын шыльыд веркӧса, но весиг вӧрса туйӧд. Гиль-голь, гиль-голь. Юр вем кӧ вӧлі, киссис. Кӧнсюрӧ синмыд плешкад кайлӧ. Но тэ шуда. Шуда, мый бара и бара корӧны туйӧ. Выль сьӧлӧмкылӧмла.
А кӧнӧсь нӧ эськӧ ми вӧлім? Тӧдмалінныд?! Коді тӧдмаліс – молодеч. Коді тані вӧлі нин – зэв бур. Уна выльтор, сідзкӧ, аслыс восьтіс миянысь ёна водзджык.
Ме тай ньӧти ог жалит татшӧм ыджыд праздник лунӧ кузь туйӧ петалӧмысь. Гортӧ вои дзик мудз, но сэтшӧм шуда! Нӧшта на и сэтшӧм шондіа да мича луныс вӧлі!
* * *
Помӧсдінсянь кайигӧн вуджим Ырӧша да Лёккӧм ёль, эм пӧ нӧшта Буркӧм.
* * *
Вуджинныд кӧ сідз шусяна Царскӧй ворота, сідзкӧ, ті миян моз жӧ мӧдӧдчӧмныд Кулӧмдін районса медвойвыв сиктӧ – Югыдтыдорӧ. Сійӧ пуксьӧма татшӧм нима неыджыд ты бокӧ. Но водзын пӧ мӧд ног шусьылӧма сиктыс. А кыдзи мӧд ногсӧ, мыйлакӧ некод эз висьтав.
* * *
Коркӧ тайӧ сиктсӧ йӧзыс ас костас шулӧмаӧсь райӧн. Мамӧй талун асыв сідз жӧ шуис, Ленук пӧ райӧ мӧдӧдчӧма. Збыль, райын кодь, тыдалӧ, и вӧлӧма югыдтыдорсалӧн коркӧя олӧмыс. Удж эм, школа, асланыс аэропорт. Нажӧвитлӧмаӧсь абу на и лёка, звероферматӧ бура снабжайтлӧмаӧсь. Скӧтаӧсь и живӧтаӧсь. Цивилизацияысь бокын. Чери-пӧткаыд, тшак-вотӧсыд – мыйта кӧсъян. Чериыд пӧ тывъяд сувтса вӧлӧм сулалӧ, сы мында шедӧ. А ассьыс крестьянскӧй помасьлытӧм уджтӧ коми мортыд некор сьӧкыдӧн эз лыддьыв. Удж кӧ пӧ абу, и ОЛӦМЫС му вылас абу. Ичӧт мытшӧдыд олӧмад быд сиктын паныдасьлӧ дай.
А талун Югыдтыдорын сӧмын ӧти мӧс. Быдса сикт вылӧ. Видзьяс эндӧма.
* * *
Тані коркӧ вӧлӧма асланыс начальнӧй школа. Велӧдлӧмаӧсь ыджыд ас керкалӧн ӧтар джынъяс. Кӧзяйкаыс ӧні олӧ Помӧсдінын ныв дорас. Ок, и пельк пӧ вӧлі керка пытшкӧсыс, зэв шань семья овлӧма.
Казьтывлӧны, локтас пӧ том нывкаыд челядьтӧ велӧдны, а жӧникыд сиктад уна. Прокод оз сетны мича учительницаыдлы. Унджык том велӧдысьыс сэсся Югыдтыдорса молодечьяс сайӧ и петавлӧмаӧсь.
Ӧні школаыс абу нин. Уна эмбур-кӧлуй разӧдӧмаӧсь-нуалӧмаӧсь районса краеведение музейясӧ. Но кольӧма на шкап тыр велӧдчан небӧг, весиг ӧти класса журнал, ыджыд тшӧті, сӧветскӧй челядьӧс нянь видзны чуксалан плакат, СССР-са география карта да уна мукӧдтор.
Тані коркӧ ӧдӧн тіпкӧма сӧветскӧй ОЛӦМ. Вӧлӧма больнича да клуб. Помӧсдінсянь Ан-2-ӧн воӧдчылӧмаӧсь 20 минутӧн. Вӧлӧма би. Сюръяыс да проводыс и ӧні на быд керка дорын, сӧмын электричествоыс абу. Ас кадӧ вӧлӧма и неыджыд электростанция. Но бӧръя воясӧ пӧ ӧтарӧ нин жугалӧ вӧлі.
Югыдтыдорсаяс районын медводдзаясӧн заводитӧмаӧсь видзӧдны телевизор, Ухтасянь вӧлӧм «кыйӧны» сигналсӧ. Талун телевизорыд оз петкӧдлы да, немтор оз видзӧдны. Сотӧвӧй телефон оз жӧ кый. Йӧзыс важ моз быд лун кывзӧны радио да лыддьӧны газет-журнал.
Сиктас кольӧма 12 морт, дас коймӧдыс пӧ олӧ водз тулыссянь сёр арӧдз. 6 олан керка. Том войтыр татчӧ овны оз нин кольччы…
* * *
Татшӧм чӧскыда заваритӧм ключ ваа чайсӧ, чайтсьӧ, некор на эг юлы. Пузьӧм жваркъян самӧвартӧ гортсяньыс душ-мӧд керка кост некор на некутшӧм сиктын миянлы эз вайлыны. Гӧсьтъяслы кузь туй бӧрын пӧ пузьӧдчыны мед эз ковмы. Чӧскыд заварканас на содтӧд вайӧмаӧсь, молодечьясыд. Гортас на виччысисны праздничнӧй пызан сайӧ дай.
* * *
Кык вок. Вась Митрей да Вась Вась Кармановъяс. Вась Митрейыс менам Коля воккӧд ӧти классын велӧдчывлӧма, а Вась Вась ме моз жӧ кывбур тэчӧ. Юсь йылысь татшӧм мича кывбурсӧ мужичӧйяс ме дырйи некор на эз лыддьывны. Мед ас гижӧмасӧ, да синва петмӧн. Тані олысьяслы лым еджыд лэбачыс – олӧм пас кодь.
А медся ёна пӧ сьӧлӧм вӧрзьӧдӧны турияс, кор клуксӧмӧн лэбӧны лунвылӧ.
Он пӧ тай мортыд тӧд, кодлы мыйта шуӧма овны…
* * *
А нӧшта ме верӧскӧд некор на эг сёрнитлы таксофон пыр. Югыдтыдорын тайӧ дзик ӧти позянлун йитчывны бокын олысь рӧдвужкӧд. Бур, мый позьӧ звӧнитны и сотӧвӧй телефонӧ. Сьӧм вештытӧг. Колӧ тӧдчӧдны, кылӧ зэв бура.
Ми вӧлім мӧд мирын, кӧні ӧнӧдз абу иган ни томан…
* * *
Югыдтыдорын медтомъясыс талун – сиктса ног 52 арӧса Ӧгаш Иван Зоя да 37 арӧса Сергей Карманов. Медся олӧма мортыс – Роза Ивановна Карманова (Напалкова). Сылы 86 ар. Иван Алексеевич Напалков батьыс вӧлӧма велӧдысьӧн. Рӧднас Джеджимса. А Роза Ивановналӧн верӧсыс вӧлӧма Гриша Ёгор Карманов. Ӧні арлыда ань олӧ пинылыскӧд.
Наташа миянӧс зэв бура вочааліс да гӧститӧдіс. Гӧснеч пыдди сетіс аслыспӧлӧс пӧжас.
* * *
Югыдтыдорын эм ӧти официальнӧй уджаланін – водомер. Мынтана удж, и стажӧ пырӧ. Вежоннас некымынысь мерайтӧны ю ва джудждасӧ да юӧртӧны колана инстанцияӧ.
Тані дыр кад чӧж уджаліс Роза Ивановна Кармановалӧн Наташа нылыс. Ӧні чойсӧ вежис Миша ичӧтджык вокыс. Ни Миша, ни Наташа снимайтчыны эз кӧсйысьны. Абу велалӧмаӧсь камера водзын жӧдзны. Вежавидзысь сиктса йӧзлы тайӧ оз ков, весиг скӧрмӧдӧ неуна. Но мамнысӧ кӧть снимайтім, Роза Ивановнаӧс. Шань керка пытшнысӧ. Ыджыд батьныслысь фотосӧ.
Да чӧскыд шобді шыдӧса няньнысӧ. Кодӧс ӧтчыд кӧ видлан, кӧрсӧ он нин вунӧд.
Везитіс миянлы бур йӧз вылас. Ен сыкӧд.
* * *
Кармановъяс жытник водзын куйлан туис пыдӧсысь казялім рӧдвуж пас. Бадьёльйылысь краевед Нина Афанасьевна Уляшева шуис, югыдтыдорсалысь татшӧмсӧ пӧ казялі медводдзаысь на, кӧть унаысь и уна войтыркӧд сёрнитлі…
* * *
Тані сэтшӧм уна восьсаиныс. Окота китӧ паськӧдны да лолавны, лолавны помтӧм мичлуннас. Либӧ куйлыштны синтӧ куньӧмӧн еджыд-еджыд, сӧстӧм-сӧстӧм чарӧм вылас. Мый ми и вӧчим… Отшельник шуд кыйим ловруӧн.
* * *
Миян путешествуйтан транспортнымӧс оз повзьӧд некутшӧм лёк туй. Торйӧн нин, руль саяс кӧ пукалӧ зэв тӧлка да шутлив морт. Татшӧмыдкӧд и кузь туйыд дженьыдджык. Буретш татшӧмӧн и петкӧдчис Виктор Игоревич Карманов.
А ми узьыштам. Нёль час асывсянь праздник лун кузя чеччӧмыд абу преник сёйӧм. Сідзи и вугыр-тӧдӧ. Миян вӧсна машинаыд оз сувт. Зӧркнитас кӧ, ми абу мыжаӧсь. Эн узь, пассажир!
А нӧшта аттьӧалам том мортӧс миянӧс чача кодь выль керкаас примитӧмысь. Дачаыс нимкодьӧдӧ син. Сэтшӧм киподтуйӧн гӧгӧр вӧчӧма да.
Молодеч!
* * *
Миянӧс бура вочаалысь сикт. Югыдтыдор. Ӧні ме тӧда, мый тані олӧны зэв восьса сьӧлӧма да шань йӧз. Нинӧмӧн артасьтӧм да гӧсьтӧс примитны кужысь войтыр.
* * *
Шутникыд Югыдтыдорад эм жӧ. Габӧ Миш (Михаил Гаврилович Карманов) шуис, кайлі пӧ праздник лун кежлӧ баксан баляла, быдса букет вайи. Баксан балянас бербатӧ ыдждӧдлӧ вӧлӧм. Вачкаси «как положено». Сэсся пӧ таксофон пыр став рӧдвужӧс чолӧмалі, ӧтар и мӧдар. Кынмыссьӧма пӧ тӧв йылад. Баксан баля эз отсав висьмӧмысь. Юр вемтӧ пӧ вӧлӧм колӧ ёнджыка на сійӧн корӧсявны.
А таксофон дорӧ Габӧ Мишлы, майбыр, ылӧ котӧртны оз ков. Йӧрас и сулалӧ став оборудованиеыс.
* * *
Югыдтыдорысь Вась Вась висьтасис, кор пӧ зверофермаыд 1960-ӧд воясас уджалӧма, Василий Дмитриевич Карманов батьӧс ыстӧмаӧсь Ханты-Мансийскӧ велӧдчыны. Воӧм мыстиыс казьтывлӧма, ставныс пӧ гӧна пасяӧсь да пимиаӧсь воӧмаӧсь, а ме ӧтнам гын сапӧга да купайкаа. Ставныс видзӧдӧны да шензьӧны: кыдзи нӧ пӧ сідз, дона куа кынь видзан, а локтӧмыд колхозник кодь?!
* * *
Югыдтыдорсалӧн эм асланыс трактор, мед пес вылӧ вӧр вермисны петкӧдны. Сӧвет кадся казьтылан-озырлун. Пестӧг сиктса мортыдлы некыдз.
* * *
Школаын миян вӧлі коми кыв да литература зэв шань да вежӧра ве-лӧдысь Нина Александровна Жангурова, Югыдтыдорын чужлӧма. Та вӧсна Югыдтыдор сикт кӧ казьтыштасны, пыр и сійӧ юрӧ воӧ. Нӧшта Олег Попкович да Надя Карманова миянкӧд ӧти классын велӧдчывлісны. Налысь чужан познысӧ талун петкӧдлісны жӧ.
Нина Александровналӧн верӧсыс менам батькӧд ёна ёртасьліс. Кык изобретательыд ёна волысисны. А со мый ачым коркӧ вола сэтчӧ да на керка дорті муна, и мӧвпыштны эг кужлы. А со тай, волі. Сэтшӧм нимкодь вӧлі, быттьӧ мыйкӧ зэв коланатор вӧчи. Думысь чолӧмаси кык судтаа крепыд да кыпыд стрӧйбаыскӧд. Думысь привет Скӧрӧдумӧ лэччӧді сьӧрысь.
* * *
Коркӧ важӧн овлӧма Югыдтыдорын Исак нима мастер чунь пома морт. Вӧчавлӧма пызан-улӧс, шкап. Мичанас пӧ, гашкӧ, абу сэтшӧм мича. Но вот ни ӧти мортлӧн немтор абу жугалӧма. Ӧні на быд керкаын вӧчӧмторйыс эм. Вот тэныд и Исак. Вот и мастер.
* * *
Югыдтыдорын эмӧсь олӧмсӧ ви-дзан вежа Ен ӧбразъяс. Мед оз и кус, а ловзяс выльысь олӧмыс тайӧ рай кодь, восьса йӧза пельӧсас. А ӧбразтӧ пӧ кымын унджык йӧз аддзывлӧ, сымын сійӧ вынаджык лоӧ.
Елена ИГНАТОВА.
<> Снимокъясыс авторлӧн, Нина Афанасьевна УЛЯШЕВАЛӦН да
Нина Ивановна КАРМАНОВАЛӦН.