Регионса больнича-поликлиникаын зільысьяс казялӧмаӧсь, мый бӧръя воясӧ на дорӧ тшӧкыдджыка мӧдӧмаӧсь вайӧдны нӧйтӧм да мырдӧналӧм челядьӧс. Сідз, 2021 воын кӧ Коми Республикаса клиника больничаӧ шыӧдчӧма 220 татшӧм ныв-зон, мӧйму – 270 нин. Та дырйи 65 прӧчент кагасӧ пыр жӧ ковмӧма водтӧдны, ёна доймалӧмаӧсь да.
Татшӧм лыдпасъяс неважӧн йӧзӧдісны республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрнитігӧн. И со бара на тайӧ сёрниыс кыптіс челядьӧс нартитӧм кузя «гӧгрӧс пызан» сайын, кӧні асланыс видзӧдласӧн юксисны томуловкӧд зільысь специалистъяс.
Сыктывкарын семьялы да челядьлы социальнӧй отсӧг сетан шӧринӧн веськӧдлысь Галина ЦУМАН:
– Миян шӧрин профилактика боксянь уджалӧ верстьӧкӧд да тшӧтш и челядькӧд. Ӧд зонпосниӧс уна семьяын нӧйтӧны, мырдӧналӧны, увтыртӧны-дзескӧдӧны. И дзолюк вылӧ кабырсӧ медсясӧ лэптӧны бать-мамыс да тьӧт-дядьыс.
Некымын во нин колледж-техникумын да мукӧд велӧдчан учреждениеын вӧдитчам такӧд йитӧдын уна сикас программаӧн. Сідз, «Дорйы менӧ» уджтас серти таво 35-ӧд номера школаын 141 да Коми Республикаса видз-му овмӧс техникумын 73 нывкӧд уджалӧны психолог, юрист, соцработник. Наысь ӧтдор корлывлам и врачьясӧс.
Мӧйму босьтчим «Семьяын мир» программаӧ. Специалистъяскӧд гозъя-кост лючки олӧм йылысь сёрнитны волывлӧ 17 нывбаба да, мыйысь нимкодь, 5 мужичӧй.
Ылӧсас 22 во нин республикаын быд во ноябрь 25 лунсянь, кор мир пасьталаын пасйӧны нывбабалысь право дорйӧм, декабрь 10 лунӧдз, мортлысь право доръян ставмирса пасӧдз, нуӧдӧны «Нартитӧмлы паныд водзсасян 16 лун» акция. Миян шӧрин пырӧдчӧ жӧ тайӧ уджас. Тыр арлыдтӧмъяслӧн делӧяс кузя отделысь сотрудникъяскӧд ӧтув аддзысьлам нывбабаяскӧд, кодъяслӧн семьяас абу ставыс лючки, дасьтам памяткаяс, кӧні пасйӧма, кытчӧ позьӧ шыӧдчыны, верӧсыд кӧ кампужитчӧ.
Таысь ӧтдор тшӧкыда нуӧдам «веськыд йитӧда» телефон пыр «Нартитӧм – абу петан туй», «Семьяын увтыртӧм – сьӧкыд мыж» да мукӧд татшӧмсяма сёрни. Ог шу, мый телефонным донавлӧ, но быд пӧрйӧ морт куим-нёль звӧнитлӧ.
Вонас нёльысь нуӧдам тренинг. Сэтчӧ гижсьӧны аньяс, кодъяс оз ладмыны верӧсыскӧд, воштӧмаӧсь бурас эскӧмсӧ да олӧмас туйвизьсӧ. Унаӧн на пиысь кӧть талун мунасны кампужитчысь верӧс дорсьыс, но оз вермыны тайӧс вӧчны, оз тӧдны да, челядьыскӧд кытчӧ юрнысӧ сюйны.
Шӧриныс уджалӧ семьяяскӧд, кодъяс бӧрся сідзжӧ видзӧдӧ тыр арлыдтӧмъяслӧн делӧяс кузя комиссия. Семьяын челядьӧс нӧйтӧм йылысь специалистъяс тӧдмалӧны оз сӧмын профилактика удж нуӧдігӧн. Тшӧкыда та йылысь юӧртӧны рӧдвужыс, суседъясыс.
Уна лоӧмтор, торйӧн нин челядьӧс мырдӧналӧм йылысь, юӧртам следственнӧй комитетӧ. Этшсьыс петӧм мужичӧйяс мырдӧналӧны 11-14 арӧсаясӧс да весиг дзолюкъясӧс, кодъяс школаӧ на оз ветлыны. Татшӧм семьяыслы вӧзъям психологлысь отсӧг, но унаӧн таысь ӧвтыштчӧны.
Психологыс медводз колӧ кагалы сійӧс мырдӧналӧм кузя следствие нуӧдігӧн да тшӧтш и бӧрас, мед ӧдйӧджык вунӧдны лёксӧ да бурдӧдны вежӧр дойсӧ.
Сыктывкарын семьялы да челядьлы социальнӧя отсалан шӧринысь социальнӧй да психология юкӧнӧн веськӧдлысь Александра НАУМОВА:
– Кодӧс ас дорас корліс следователь, дерт, казяліс, мый вежӧсас сӧмын пызан-улӧс да куш стен. Непӧштӧ кагакӧд, верстьӧкӧд татшӧминад веськыд сёрниыс сьӧкыда артмӧ.
2017 воын шӧринын восьтім «турунвиж жыр». Сэні стеныс да занавесыс югыдтурунвиж рӧма, и гӧгӧр дзоридз. Югыд жырйын – мича пызан-улӧс, небыд креслӧ, посни челядьлы да гырысьджыклы чача: конструктор, машина, акань. Пызан вылын – уна рӧма карандаш, фломастер, кабала да раскраска.
Ставсӧ тайӧс вӧчӧма сы могысь, медым дзолюк эз пов следовательысь, вочавидзис юалӧмъяс вылӧ да нинӧм эз дзеб сылы лёктор вӧчысь йывсьыс.
2021 воын «турунвиж жырйын» туялісны 35 мыж да сёрнитісны 23 тыр арлыдтӧмкӧд. Мӧйму нин 48 делӧ кузя сёрни вылӧ корлісны 40 кагаӧс.
«Турунвиж жырйын» туялӧны оз сӧмын мырдӧналӧм йылысь делӧ. Следовательлӧн корӧм серти кагакӧд тані сёрнитӧны и семьяын нӧйтӧм-увтыртӧм йылысь, корлӧны татчӧ и тыр арлыдтӧм свидетельясӧс, налӧн кӧ тшӧтшъяыс кутшӧмкӧ помка вӧсна кувсис либӧ асьсӧ виис. Татшӧм лёкторйыс вӧлі воддза воын. И кор бать-мам тӧдмалӧны, мый лоис кагаыслӧн ёрткӧд, юасьӧны, мый вӧчны, медым и налысь ныв-писӧ эз су некутшӧм ускӧттьӧ.
Водзті миян вӧлі дзик ӧти психолог, но куим во нин татшӧм специалистыс зільӧ шӧринса быд юкӧнын. Найӧ отсалӧны верстьӧлы, мыйкӧ кӧ лоис дзолюкныскӧд, вӧзйӧны, кыдзи тайӧс вунӧдны да овны водзӧ.
Миян психологъяс туйдӧны бать-мамӧс радейтны челядьсӧ, воӧдчыны накӧд ӧти кывйӧ тасматӧг да кабыртӧг, казьтыштӧны, мый талун татшӧм «велӧдӧмсьыс» вермасны кыскыны и кывкутӧмӧ.
Коми Республикаын следственнӧй комитетысь следственнӧй управлениелӧн Сыктывкарса юкӧнӧн веськӧдлысьӧс вежысь Наталья МИРОНЕЦ:
– Колӧ пасйыны, бӧръя кадӧ татшӧм лёк лоӧмторйыс надзӧник чинӧ. Сідз, таво миян дорӧ шыӧдчылісны челядькӧд йитчӧм 51 мыж кузя, а мӧйму тайӧ жӧ каднас – 56-ысь. Панім дас ӧти уголовнӧй делӧ, мӧйму – сизимӧс. На лыдысь ӧкмысыс таво йитчӧма мырдӧналӧмкӧд, кольӧм во татшӧмыс вӧлі нёль. Майшӧдлӧ, мый зонпосниӧс нӧйтӧны да увтыртӧны медся матыссаясыс, бать-мамыс.
Верстьӧ вылӧ видзӧдӧмӧн тыр арлыдтӧмъяс и асьныс сетчӧны лёкас. Таво найӧ вӧчисны дас сизим мыж. Мӧйму татшӧмыс вӧлі дас вит. Челядь нӧйтӧны-увтыртӧны тшӧтшъясӧ либӧ ичӧтджык арлыдаӧс, мырддьӧны налысь телефон, сьӧм да с.в.
Специалистъяс казялӧмаӧсь, мый челядькӧд йитӧдын 70 прӧчент мыжсӧ вӧчӧны семьяясын, кодъяс бӧрся видзӧдӧны нин профилактика тэчасъяс. Мукӧд омӧльторйыс лоӧ ортсысяньыс лючки да тыр-бура олысь семьяясын, кодъяс водзті эз веськавлыны погона йӧзлӧн син улӧ.
Бӧръя куим вонас челядькӧд йитӧдын ёна унджык мыж вӧчисны ӧтуввез пыр. Тайӧ ылӧсас кык коймӧд пайыс. Мыйсӧ сӧмын он аддзы сэтысь! Медсясӧ челядьӧс «радейтысь» верстьӧлӧн вугырӧ пысасьӧны 12-15 арӧса нывъяс.
Сідз, мӧйму ноябрын судлӧн шуӧм серти Ухтаысь 25 арӧса мужичӧйӧс 17 во кежлӧ йӧршитісны стрӧг режима колонияӧ. И сутшкасьысь сутуга сайысь петӧм бӧрас 15 во сійӧс оз босьтны челядьӧс быдтӧм-велӧдӧмкӧд йитчӧм удж вылӧ.
Ӧтуввез пыр сійӧ гижасьӧма 14-16 да ичӧтджык арлыда ӧкмыс нывкӧд. Педофил ысталӧма налы сідз шусяна порнография видео-снимок, корӧма пасьтӧг снимайтчыны да ыстыны сылы снимокъяссӧ. Та дырйи некымынӧс мырдӧналӧма.
Тшӧкыда овлӧ, челядя ӧтка нывбаба вайӧдӧ гортас мусуксӧ, да сэсся найӧ ӧтлаасьӧны. Аньыс чайтӧ, мый аддзис ассьыс шудсӧ. Но артмӧ мӧдарӧ, шуштӧм олӧм заводитчӧ челядьыслӧн. Выль бать нӧйтӧ зонпоснисӧ, а дядьводз нывсӧ весиг некымын во мырдӧналӧ. Коньӧр эськӧ норасьлӧ мамыслы, но бӧръяыс эскӧ мусукыслы.
Во куим сайын Воркутаын татшӧм мыжысь стрӧг режима дзескыдінӧ 13 во кежлӧ пуксьӧдӧмаӧсь 54 арӧса мужичӧйӧс. Сійӧ некымынысь мырдӧналӧма выль гӧтырыслысь 15 арӧса нывсӧ.
Челядьлӧн Сыктывкарса кой-мӧд номера поликлиникаысь главнӧй врачӧс профилактика да реабилитация удж кузя вежысь Светлана АНТОНОВА:
– Миян дорӧ челядь тшӧкыда веськавлӧны вируля дойӧн, син улас либӧ мӧдлаын лӧз печатӧн. Юасям, кыдзи да кӧні доймис. А дзолюкыс видзӧдӧ мам вылас да оз тӧд, мый висьтавны. Тыдалӧ, гӧгӧрвоӧ, висьталас кӧ, кыдз вӧлі збыльвылас, бӧрас гортас нӧшта на сюралас. Мамыс та дырйи юӧртӧ, ачыс пӧ усис. Но врачтӧ ӧд он ылӧдлы. Ми тӧдам, усигӧн кыті вермас кырыштчыны кучикыд да кутшӧм та дырйи дойыс. Врач аддзӧ да гӧгӧрвоӧ, мый лӧз печатыс да дойыс артмӧма буретш кучкӧмысь.
Мӧйму став доймалӧм томуловысь кык коймӧд юкӧнсӧ нӧйтӧмаӧсь тшӧтшъяясыс либӧ тӧдтӧм верстьӧ. И мый шемӧсмӧдӧ, кӧкъямыс прӧчент кагаыс веськалӧма больничаӧ мам-бать, на пыдди челядь бӧрся видзӧдысь-кывкутысь верстьӧ либӧ рӧдвуж ки помысь.
Миян дорӧ кӧ вайӧны кагаӧс, и став сертиыс гӧгӧрвоана, мый сійӧс кодкӧ дойдаліс, та йылысь юӧрсӧ пыр жӧ ыстам погона йӧзлы. Найӧ нин сэсся асьныс туясьӧны. Миянлы немтор оз позь дзебны.
Но мырдӧналӧмысь, нӧйтӧмысь, увтыртӧмысь, пинялӧм-кесйӧдлӧмысь ӧтдор дзолюкӧс нартитӧмӧн лоӧ и, кор бать-мамыс оз тӧждысьны сы вӧсна, омӧля вердӧны, лёка пасьтӧдӧны, видзӧны овны шогмытӧминын, оз велӧдны да ас кадӧ оз шыӧдчыны врач дорӧ.
Со ӧні ноксям татшӧм нывбабакӧд, янӧдам, чиршӧдлам сійӧс. Пузчужӧм кагукыс лунысь-лун омӧльтчӧ, мамыс прамӧя оз верд да. Больничаӧ оз водны. Тыдалӧ, кагасӧ чужтӧм бӧрын нывбабаыслӧн сідз шусяна стресс. Эскам, регыд сайкалас. А оз кӧ, ковмас шыӧдчыны отсӧгла мукӧд ведомствоӧ да мырддьыны дзолюксӧ.
Медся уна нокыс том мамъяскӧд, кодъяс асьныс быдмисны бать-мамтӧг. Найӧ муртса на петасны детдомысь, пыр и чужтасны кага. А сэсся оз тӧдны, мый вӧчны дзолюкыскӧд. Ӧд татшӧм мамыс ачыс, позьӧ шуны, кага на. Мукӧддырйи больничаын зільысьяс татшӧмыслы отсалӧны кӧм-паськӧмӧн, сёян-юанӧн, коляскаӧн да мукӧдторйӧн. <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокыс ӧтуввезйысь.