Эжва ю йылын эм важся грезд – Пожӧгдін. И.Л.Жеребцовлӧн «Где ты живёшь» небӧг серти кӧ, артмывлӧма сійӧ XIX нэмын. Но збыльысьсӧ абу сідз. Видзӧдӧмпӧръя, Пожӧг ю бокысь коми йӧз волӧмаӧсь сэтчӧ XVII нэм шӧрын вогулъясӧс вӧтлӧм бӧрын.
Пожӧгдін грезд местаын йӧзыс овлӧмаӧсь и неолит кадӧ, но кутшӧм сёрниаӧсь найӧ вӧлӧмаӧсь, наукалы абу тӧдса. Местаыс сэні вывті бур – орччӧн визувтӧ уна кӧджа Эжва, грездлы паныд юас усьӧ нӧшта на унджык кӧджа Пожӧг ю. Эжваыс тшӧкыда вежлалӧ визувтан туйсӧ да, артмӧмаӧсь тыкӧлаяс – чери кульман-рӧдманінъяс. Ю ӧтар-мӧдарас быдмысь пожӧма ягъяс, кыддза-козъя расъяс озырӧсь быдсикас вотӧснас. Татшӧминыд и вӧрса пӧткалы рӧдмыны-овны зэв туяна, а тугана пожӧмъяссьыд керка тшупны-лэптыны – сё майбыр сӧмын!
Сійӧ жӧ «Где ты живёшь» небӧгын гижӧма, Пожӧг пӧ артмывлӧма 1676 воын. Татшӧмыс оз вермы лоны. Кыдз ме гӧгӧрвоа, сар дырйи на Пожӧгнас шулӧмаӧсь вичко гӧгӧрысь став грездсӧ, а тайӧ Полльӧ, Пожӧгдін, Мальӧ, Вомынъюр, Габсикт, Шахсикт, Кекур, Вомынбӧж.
Менам пӧч Прокӧ Паладьлӧн (Сандрик Микол да Сандрик Ёгор батьлӧн рӧднӧй чой) висьталӧм серти, вичкосӧ кыпӧдны пӧ Пожӧг ю бокысь пожӧгдінсаяс пӧрӧдӧмаӧсь вӧр да ытва дырйи пуръясӧн кылӧдӧмаӧсь Пожӧгдін бокса Из бӧжӧ. Габсиктсаыд пӧ наянӧсь вӧлӧмаӧсь – войнас локтӧмаӧсь да гусьӧн кылӧдӧмаӧсь пуръястӧ ӧнія вичко весьтӧ. Асывнас пӧ пожӧгдінсаыд казялӧмаӧсь эськӧ тайӧс, да ва паныдтӧ ӧд пуръястӧ бӧр он кат. Ковмӧма миритчыны да ӧтувъя вынӧн лэптыны вичкотӧ.
Бӧрын сійӧ сотчылӧма да, сы местаӧ тшӧтш жӧ став мирӧн XIX нэмын кирпичысь кыпӧдӧмаӧсь зэв мича вичко, сы гӧгӧр лӧсьӧдӧмаӧсь шойна (ӧнія войтыр оз нин тӧдны кладбище да сэні дзебӧм Вомынбӧжысь гражданскӧй войнаса геройлӧн гу йылысь – сэні ӧні, овлӧ, йӧктӧны-гажӧдчӧны, и важся шойна вылас уна стрӧйба нин сулалӧ).
Орччӧн вӧлӧмаӧсь енлы служитысьяслӧн керкаясыс, неуна сёрӧнджык вичколань матӧджык кутӧмаӧсь овмӧдчыны и Габсиктын олысьяс, та вӧсна XIX нэм помсянь ӧнія Пожӧг сиктсӧ вӧлі шуӧны Вичкодорӧн. Весиг войнабӧрся воясӧ на йӧз костысь позьӧ вӧлӧм кывлыны татшӧм сёрни: «Кытчӧ нӧ мунан?». «Вичкодорӧ».
Сиктсӧ сэтчӧс войтыр Пожӧгӧн кутісны шуны сӧмын 1960-ӧд вояссянь, кор нин Габсиктыс да Вичкодорыс ӧтлаасисны, а ӧні и Шахсикт лои Пожӧг пытшкын.
Пожӧгдінӧ комияслӧн овмӧдчӧм бӧрын регыдӧн чужисны выль грездъяс: Мальӧ, Габсикт, Шахсикт да Кекур. Матӧ 400 вонад йӧзыслы сюрліс и тшыгъялӧмыс, и быдсяма висьӧмыс, и му-видз вылын пӧсь кисьтана сьӧкыд уджыс.
Ми ӧні ог думыштчывлӧй и ог кӧсйӧй гӧгӧрвоны сэкся войтырлысь олӧмсӧ. В.Н.Латкин Керчомъясянь ӧнія Воркуталань мунӧм йылысь гижӧдын висьталӧ, кыдзи сёр рытыс суӧма сійӧс Кулӧмдін – Пожӧг костын да, войколалӧма вӧралысьяс ордын. Ыргӧн чайникын пӧ пач вылын пузьӧді ва, завариті тшай да кисьталі кыйсьысьяслӧн дозъясӧ сакартор сетӧмӧн. Кыйсьысьяс ёна аттьӧалӧмаӧсь сійӧс, а Василий Николаевич на вылӧ видзӧдӧмӧн мӧвпалӧма: «Смотрел на них, как в первый и в последний раз в жизни пьют они чай с сахаром».
Ассянь пасъя: асывнас В.Н.Латкинӧс Пожӧгӧдз колльӧдӧма Гриша нима том зон, ставсӧ туялӧм бӧрын гӧгӧрвои, мый сійӧ менам пӧльлӧн пӧль – Письти Гриша. Ме ӧд Письти Гриша Марка Закар Вась Миш. Содтӧд на, сэні миян рӧдлӧн вӧлӧма кыйсян угоддьӧыс, да и воыс бура лӧсялӧ.
Да, сэкся йӧзлӧн эз вӧвны тшай ни сакар, ни картупель, а няньыд мукӧддырйи поводдя вӧсна некымын воӧдз эз артмыв, и унаӧн тшыгла кулавлісны. Ыджыд война бӧрад коми грездъясын нёль во тшыгъялісны да, сӧмын Пожӧгдінын 26 морт куліс.
Сэкся йӧзлӧн, торйӧн нин нывбабаяслӧн, вӧлӧма ӧбычай тӧлысьнас кӧть ӧтчыд чукӧртчывны пыдди пуктана морт ордын сёрнитыштны, ас шог-думъясӧн юксьыны. Тшӧкыда волывлӧмаӧсь и менам пӧч дорӧ, комиӧн молитваяс сьывлӧмаӧсь.
Ӧтчыд, кор меным ар квайт на и вӧлі, веськавлі татшӧм чукӧртчылӧм вылас да помнита, кыдзи пӧчӧй шуліс воӧмаяслы, ті пӧ меысь томджыкӧсь да, сардырся тшыгъялӧмтӧ он тӧдӧй, а сэки ёна сьӧкыдджык вӧлі. Вай пӧ юрбитамӧй Сӧвет власьт вӧсна, мед водзӧ лёк олӧмыс эз нин ло. Водзті пӧ ӧд и сёйнытӧ нинӧм вӧлі, и сов чепӧльнад юксьывлім, и асыввойнад ӧгырӧн ли сартасӧн битӧ керкаысь керкаӧ новлӧдлім…
Гӧгӧрвои, мый йӧзыслӧн сэки и истӧгыд абу вӧлӧма, и совнад (кӧть Сереговыд и орччӧн) зэв сьӧкыда овлӧмаӧсь.
А Коми муӧ Рюриковичьяслӧн локтӧмсянь кымын мужичӧй вошис быдсяма война вылас? И став сьӧкыдсӧ ковмыліс ас пельпом да лов вылас кыскыны нывбабаяслы, и быдӧн ӧд уна челядя на. Сӧмын бӧръя война дырйи Пожӧгдінысь тышкасьны мунӧма 180 гӧгӧр мужичӧй, и матӧ джынйыс пуктӧмаӧсь юрсӧ фашизм путкыльтӧм ради.
Ӧні этша нин ловъяыс, кодъяс пуктісны Ыджыд Победаӧ ассьыныс пай. Пожӧгдінын татшӧмыс кыкӧн. Муза Степановна Шебыревалы (Степан Музалы) 90 арӧсыс тырис январь 11 лунӧ, а Зинаида Николаевна Третьяковалы (Миколай Зиналы) – март 17 лунӧ.
Дас арӧссянь кыкнанныс уджалӧмаӧсь колхозын, вӧр пӧрӧданінын. Война заводитчытӧдзыс на ӧд и колхозъяс бырӧдтӧдз тулыс-гожӧм-арсӧ сикт-грездын олысьяс му-видз вылын зілисны, а тӧвнас – вӧрса делянкаясын. Пила-черӧн пӧрӧдісны вӧр, вӧвъясӧн кыскалісны юдорса катищеӧдз, кылӧдісны, корсюрӧ пуръясӧн и Котласӧдз на. Шойччан луныд эз вӧвлы, и сёйлісны сійӧс, мый гортаныс эм. Йӧв-яйыд эз вичмыв – коліс госпоставка серти сдайтны. Няньтӧ тшӧтш. Эз ӧд весь чуж «Ок, мыйта, мыйта сьӧкыдсӧ пыкин да венін тэ, коми ань…» сьыланкывйыс.
Тайӧ кывъясыс инӧны и Степан Музалы да Миколай Зиналы. Пенсия вылас петтӧдз найӧ вӧліны уджын водзмӧстчысьяс лыдын. Миколай Зинаӧс век индывлісны бригадиравны сьӧкыдджыкинын – то скӧт дорын, то видз-му вылын. Бур уджсьыс да водзмӧстчӧмсьыс совхозса юрнуӧдысьяс вӧзйывлісны, а сиктсаяс бӧрйывлісны Миколай Зинаӧс 1977 воын Кулӧмдін районса сӧветӧ, а 1980 воын – Коми АССР-са Верховнӧй Сӧветӧ депутатӧн.
Дерт, аньяслӧн 90 арнад эбӧсыс бырис, но оз вунӧдны важ олӧмсӧ да гӧгӧрвоӧны ӧніясӧ.
Ас нимсянь да Пожӧгдінын став олыссянь чолӧмала пыдди пуктана Степан Музаӧс да Миколай Зинаӧс тавося юбилейяснас! Дзоньвидзалун, бур шуд да кузь нэм налы!
* * *
Содтӧд пасъя: Комиын уналаын ӧні босьтчисны туявны важ олӧмсӧ. Тайӧ зэв бур. Колӧ, мед и Пожӧг кустын тайӧ уджсӧ нуӧдісны, ӧд эмӧсь на ветеранъяс, кодъяс унатор аддзылісны ас олӧмас.
Роч историк Карамзин на гижліс, историяыд пӧ некодӧс оз велӧд, сійӧ мыждӧ историясӧ тӧдтӧмысь. Сідзкӧ пӧ, быдӧнлы колӧ бура тӧдны кӧть нин ас грездлысь, ас мулысь историясӧ, тӧдны олӧм визьсӧ. Важ йӧзлӧн олӧмыс уна бурӧ вермас велӧдны том войтырӧс, сӧмын пӧ сьӧлӧмнад колӧ гӧгӧрвоны сійӧс, вежӧрнад пырӧдчыны важся олӧмас. <>
Закар Вась Миш (Михаил Васильевич ТРЕТЬЯКОВ).
Ухта кар.
Снимокыс ӧтуввезйысь.