Сэтшӧм долыд лоис сьӧлӧм вылын, кор уна йӧза конференция дырйи кылі: «Тӧдмасьӧй, ёртъяс, тайӧ – менам учитель. Миян сиктса школаын велӧдіс география, а гӧтырыс – немеч кыв».
Уна во мысти аслам велӧдчыськӧд паныдаси Санкт-Петербургын. Тайӧ дженьыдик, но сьӧлӧмӧс вӧрзьӧдана сёрниыс ышӧдіс менӧ казьтыштны Изьва районын урокъяс сетан кад йылысь.
Елена Семёновна Щербакова (Рочева), кодӧс 1980 воын велӧдлі Гамса школаын, помалӧма пединститут, зільӧма учительӧн, сэсся велӧдчӧма юристӧ, а ӧні вӧчӧ зэв кывкутана удж – могмӧдӧ-отсалӧ войтырлы патера корсьны-босьтны. Изьваса войтырыд нималӧны водзмӧстчӧмнас, шаньлуннас, нырччӧмнас, могсӧ збыльмӧдны кӧсйӧмнас, и татшӧм сямыс, тӧдӧмысь, тшӧтш отсалӧма Елена Семёновналы Санкт-Петербургын кыпӧдчыны «Диалог» агентствоӧн веськӧдлысьӧдз.
– Бокын олігӧн Коми муын чужан сикт йылысь быд лун мӧвпавсьӧ. И пыр окота Гамӧ, гортӧ волыны, аддзысьлыны рӧдвужкӧд, олыштны чужан керкаын, казьтыштны долыд челядьдырӧс, – пырысьтӧм-пыр сьӧлӧмсяньыс вочавидзис вомъёртӧй. – Изьва юдорса джуджыд кыр йылын Гамын ӧд миян ыджыд семьяысь олӧны чой-вокӧй, кодъяс йывмисны сэні да водзӧ нуӧдӧны ай-мамлысь оласногсӧ. Найӧ век виччысьӧны миянӧс, мукӧдлаӧ мунысьясӧс. Быд волігӧн ми медводз ставӧн чукӧртчылам сё во сайын дедӧн на кыпӧдлӧм керкаын, варовитам ыджыд пызан сайын самӧварысь пым тшай юигмоз.
Гортса архивсьыс Елена Семёновналӧн чойясыс ыстісны меным «Новый Север» газетысь нюмъялысь аньлӧн снимока юӧр. «Лучший подарок матери – благодарные дети» гижӧдын (йӧзӧдӧмаӧсь сійӧс 2015 вося ноябрь 28 лунӧ – Россияын мамъясӧс нимӧдан лун водзын) корреспондент Елена Хозяинова висьталӧ, шуда пӧ мам, кодлӧн ас олӧмӧ нин петӧм челядьыс тӧждысьӧны сы вӧсна. Татшӧм мамӧн пӧ лоӧ и Гам грездысь Лидия Ивановна Рочева, коді Семён Петрович верӧсыскӧд быдтісны куим пи да сизим ныв, и Лидия Ивановнаӧс пасйӧмаӧсь «Мам-героиня» орденӧн. А 2014 воӧ пӧ Рочев гозъяӧс наградитісны «За любовь и верность» медальӧн – тадзи ыдждӧдлӧмаӧсь налысь ӧтлаын 55 во олӧмсӧ.
Ыджыд семьясьыд челядьыс уналаӧ и разалӧмаӧсь чужан позсьыс. Елена Семёновна быдӧнӧс лыддьӧдліс, коді кӧні олӧ-вылӧ ӧні:
– Вокъяслы, Ванялы да Петялы, батьӧй черӧн найӧс вӧдитчыны велӧдігмоз ас сиктын отсаліс кыпӧдны олан керкаяс. Ольга чой верӧсыскӧд сэні жӧ стрӧитчисны. Гена воклӧн керкаыс вылыс Гамын, Клава чойлӧн – орчча Мокчойын. Надя чой олӧ Сыктывкарын, Лиза да Маша – Ухтаын. Ира да ме Петербургӧ сибӧдчим. Аддзысьлігъясӧ сьӧлӧмным пыр тырлӧ долыдлунӧн, ӧта-мӧд дорӧ муслунӧн. Тайӧ ӧні миян олӧмын, чайта, медколанаыс.
Гамын ставыс тӧдса да муса, сэні олӧны авъя да бур йӧз, мир туйті мунігӧн быдӧн чолӧмасьӧ – и челядь, и том войтыр, и олӧмаяс – сідзкӧ, сиӧны дзоньвидзалун, – ошкис сиктсаӧс Елена Семёновна. – А недыр мысти бара жӧ окота бӧр локны Питерӧ.
Гоз-мӧд во сайын ме и ачым волі Гамӧ. Синмӧ шыбитчис уна выль керка, кыпӧдӧмаӧсь найӧс сиктса том войтыр. Сідзкӧ, сиктыс водзӧ сӧвмӧ. Кыдзи и водзын, Гамса джуджыд кыр йылын быдмӧны ниаяс. Сикт шӧрын клуб бокын, школалы паныдӧн, кыпӧдӧмаӧсь Сретенньӧ вичко, орччӧн быдмӧны мича пуяс.
Елена Семёновна висьталіс, тайӧ местаыс пӧ бура лӧсялӧ аддзысьлыны сиктсакӧд вичко праздникъяс дырйи, сёрнитны вичкоса иерей Василий Чупровкӧд.
– Питерын уджалігӧн ёртъяс юасьлӧны менсьым, мыйла накӧд пыр шаня да бура варовита. Вочавидзла, мый быдми уна челядя семьяын ылі да кӧдзыд войвылын, кӧні зэв мича вӧр-ваыс, кӧні кӧръяс войлӧны. Изьва – сійӧ збыльысь вын сетан места, кӧні чужӧны радейтӧм да ай-мам дорӧ муслун. И сійӧ быттьӧ ловзьӧдӧ, бордйӧдӧ миянӧс. Ыджыд карыд, дерт, унаторйӧн торъялӧ сиктсьыд: уджын гырысьджык позянлунъясӧн, театръясӧн, шойччанінъясӧн. Но олӧм вынсӧ мортыдлы чужаніныс сетӧ, – пасйис Елена Семёновна.
Татшӧм кывъясыдлы паныд шуны нинӧм он вермы. Ачым тӧда, мый сиктысь мунӧмаяс окотапырысь волывлӧны чужанінас да босьтӧны водзӧ сӧвмыны-уджавны эбӧс-вын.
– Водзтіджык, ай-мам на кор ловъяӧсь вӧліны, ме тшӧкыда волывлі сиктӧ. Зэв окота вӧлі олыштны ас чужан керкаын айӧкӧд да мамӧкӧд орччӧн, кывзыны налысь сёрнисӧ, кутыштны мелі кияссӧ. Накӧд лолалі керкаса сынӧднас, видзӧдалі дзолядырсянь тӧдса быд пельӧс, – Еленалӧн синваыс доршасис мам-батьсӧ казьтыштігӧн. – Вежон чӧжнад, дерт, вола чой-вок ордӧ, кодъяслӧн асланыс керка-овмӧс. Сёрнитам накӧд мам-батькӧд быдмӧм да водзӧ олӧм-вылӧм йылысь. Серамсорӧн «гильӧдам» ӧта-мӧднымӧс челядьдырся тешкодь лоӧмторьясӧн.
Елена Семёновна и ыджыд карын олігӧн абу вунӧдӧма сиктса уджтӧ. Оз дышӧдчы да пыр зільӧ мыйкӧ пелькӧдны сё во сайын на кыпӧдлӧм пӧльыслӧн керкаын. Гожӧмнас волігас чой-вокыскӧд выль пӧв мавтӧмаӧсь керкасӧ ортсысяньыс эжӧм пӧвъяссӧ, дзимлялӧмаӧсь-мыськалӧмаӧсь жыръяссӧ. Град лӧсьӧдігӧн и картупель керигӧн киас зыр босьтлӧ, турун заптігӧн Изьва юбокса паськыд видзьяс вылын чой-вокыскӧд ыджыд семьяӧн ӧтув коса-куранӧн ноксьӧ. Арланьыс чуманӧн котралӧ пармаӧ челядьдырсяньыс тӧдса тшака да чӧдъя-пувъя местаясӧ вотчыны, нюрӧ турипув ӧктыны – кузь тӧв кежлӧ шома-юмов витамин заптӧ. Матысса вӧрӧ ветлывлӧны подӧн, ылӧджык – вӧлӧн. Гамын и ӧні унаӧн овмӧсас вӧвтӧ видзӧны.
– Торйӧн нин меным кажитчӧ льӧм вотны. Тулыснас льӧм пулӧн еджыд дзоридзыс, кӧрыс радлун козьналӧны. А вотӧс кисьман кадыс торъялӧ кыпыд мичлуннас: лунъясыс шоныдӧсь на, енэжыс кельыдлӧз, кыпыд, номъяс оз нин ёна дзизгыны-дӧзмӧдчыны, – август помын мича лунъясӧ Гам грезддорса расъясӧ ветлӧмсӧ казьтылігӧн Елена Семёновна чуньяснас ворсӧдчӧ, быттьӧ сьӧд тусьяссӧ босьталӧ. – Чайта, буретш вӧр-ваыс отсалӧ меным пӧттӧдз шойччыны чужанінын. Быдмигӧн тайӧс эг и гӧгӧрволӧй. Верстямман да сӧмын сэки аддзан, кутшӧма мортыдлы колӧны лӧз да шондіа енэжыс, сӧдз сынӧдыс, вӧрыс. Мам-бать дорад олігӧн котралан тшӧтшъяясыдкӧд ю дорӧ да вӧрӧ ветлан, школаын велӧдчан – да быттьӧ ставыс сідзи и колӧ: быдмам, югыд шонділы радлам, сӧстӧм сынӧднас лолалам. И ӧні, верстьӧ мортӧн нин, сьӧлӧмӧн жӧ кыла ас мулысь лов шысӧ. Чужан сиктын олӧмыс шыльыд да ньӧжйӧник, лэбачьяс сьылӧны, мӧсъяс баксӧны, абу бара-й ыджыд карын моз гора шыа да кытчӧкӧ помтӧг тэрмасьысь уна йӧза.
Керка гӧгӧр ноксьӧм, турун заптӧм, вотчӧм бӧрын артельӧн лэччылӧны юрсиктӧ – Изьваӧ. Экскурсияӧн пыралӧны районса музейӧ, сэні ӧд тшӧкыда вежласьӧ выставкаыс. Веськӧдлӧ музейнас Гамын жӧ быдмылӧм морт – Екатерина Алексеевна Хозяинова. Елена Семёновналӧн кывъяс серти, музейын зільысьяс – ставӧн уджач да бур специалистъяс.
– Ми и асьным водзӧ нуӧдам ай-мамлысь традициясӧ. Ыджыд мамӧй быдмылӧма Щель грездын. Дзолядырсянь быд гожӧм ветлывлам сэтчӧ. Гамсянь мунам машинаӧн либӧ вӧлӧн Кулимӧдз, а сэні колӧ вуджны Изьва юсӧ. И ковмывліс весиг горзыны ю вомӧныс: «Вуджӧдӧй, вуджӧдӧй миянӧс Щельӧ!». Ветлам пӧль-пӧчлӧн гу вылӧ, сэсся пӧсь самӧварысь тшай юигмоз варовитам. Гудӧк улӧ сьылыштам, зятьным, Анатолий Васильевич Кичигин, аскӧдыс пыр босьтлӧ гудӧксӧ, – висьталіс Елена Семёновна. – Щель грездыс Гамысь на ичӧтджык, и олӧны сэні ӧта-мӧдыслы отсасьӧмӧн. Быд керкаын шаня-бура гӧститӧдӧны чери-яйӧн, пармаса пӧткаӧн, утка шыдӧн, пӧжасӧн. Ӧтвылысь ставӧн петам юбокса кыр йылӧ да, сэні и колльӧдӧны миянӧс бӧр гортӧ.
Тайӧ висьтасьӧмыс казьтыштіс меным, кыдзи институт помалӧм бӧрын зарни арӧ ыджыд чемоданъясӧн збодера вои Изьваӧ.
Роносянь Анна Филипповна да Герман Филиппович Репинъяс колльӧдісны менӧ Изьва ю сайӧ Гамса школаӧ. Директорыс, Маргарита Митрофановна Рочева, виччысьӧма том велӧдысьӧс школа ӧдзӧс дорас. Самӧварӧн да шаньгаӧн пӧся вочаалӧм бӧрад сьӧлӧмсянь да радпырысь уджалі Гамса школаын, «быдми» аслам медводдза класскӧд тшӧтш. А ӧні ёртася накӧд ӧтуввезйын.
А Изьва ю йизьӧм бӧрын, кор юрсиктсянь мӧдлапӧвса сиктъясӧдз позис нин воӧдчыны машинаӧн, ме дорӧ волісны ВЛКСМ райкомса секретаръяс да кужӧмӧн дзик пыр и шымыртісны общественнӧй уджӧ, и тайӧ отсаліс меным бура тӧдмасьны сиктса да районса том войтыркӧд. Весиг лавкаын вузасьысьяс могмӧдлісны ӧчередын сулавтӧг, тайӧ пӧ миян выль учитель – стӧчмӧдлісны йӧзыслы.
Изьваса сиктъяс да вӧр-ва йылысь кыпыд сёрниным бергӧдчис кыкнаннымлы тӧдса велӧдысьяслань. Елена Семёновна бур кывъясӧн казьтыштіс роч кыв да литература велӧдысь Маргарита Митрофановнаӧс, школаса сэкся директорӧс, да менсьым уджъёртъясӧс: завуч, математика велӧдысь Зинаида Ивановна Чупроваӧс (сылысь туйсӧ Елена и кӧсйылӧма водзӧ нуӧдны, лоны математикӧн), ассьыс медводдза велӧдысь Мария Николаевна Рочеваӧс, коми кыв да литература урок нуӧдысь Галина Валерьяновна Хозяиноваӧс, биология велӧдысь Августа Акиндиновна Семяшкинаӧс. А музыка велӧдысь Леонид Вячеславович Терентьевкӧд быд прӧст кадӧ подӧн ветлывлім Гамсянь Сизябӧдз, кывзім сылысь мича сьылӧм-гудӧкасьӧмсӧ.
– Дерт жӧ, на пиын торъялісны выльӧн воӧм том специалистъяс. Кор велӧдчи 7-8 классъясын, локтісны немеч кыв урок нуӧдысь Анна Прокопьевна да география-биология велӧдысь Прокопий Валентинович Габовъяс. Анна Прокопьевна ачыс дзик иностранка кодь, том ань чужтіс меын мукӧд кывйӧн тӧдмасьӧм дорӧ муслун, и ӧні ме велӧда нин сёрнитны французскӧйӧн, некымынысь вӧлі Францияын, – содтіс Елена Семёновна. – Гамса школаын став велӧдысьсӧ казьтыла бур кывйӧн да аттьӧала бур тӧдӧмлун сетӧмысь, водзӧ велӧдчыны ышӧдӧм-туйдӧмысь.
Изьва районын да и республикаын унаӧн тӧдӧны Василий Иванович Чупровӧс, коді 1980-ӧд воясӧ Изьва районса администрацияӧн веськӧдлытӧдз велӧдліс сиктса челядьӧс лыжиӧн котравны, нуӧдліс орчча сикт-грездӧ наӧн тӧдмӧдӧм могысь. Сёрнитігӧн сійӧс казьтыштӧмыс бара бергӧдіс Еленаӧс челядьдырас.
– Ме ичӧтсянь кӧсйи лыжинад котравны, но бабӧ пыр шуӧ вӧлі, тэнад пӧ выныд оз судзсьы, кокыд вӧсньыд, да и некор тэныд, посни чой-воктӧ детсадйысь колӧ вайӧдны, – висьталіс сійӧ. – А Надя ыджыдджык чойӧй пыр котраліс Василий Чупровлӧн котырын да шедӧдліс гырысь вермӧмъяс, вӧлі районса чемпионкаӧн. Василий Ивановичлысь быдтасъяссӧ пыр ошкылісны районса ордысьӧмъясын бура петкӧдчӧмысь. Тадзи найӧ нимӧдісны школанымӧс и районын, и республика пасьта. Лыжиӧн походӧн ветлывлісны Картаёльӧдз. Меным ислалӧмыс бӧрынджык вичмис жӧ, кӧть вермӧмъясӧн сиктса командалы отсавны эз артмы. Сӧмын ӧтчыд нуӧдлісны менӧ Изьваӧ «Пионерская правда» газетлӧн приз вӧсна ордйысьны. Но лыжиӧн котралӧмыс ёнмӧдіс дзоньвидзалунӧс.
А ме и ачым бура помнита, кыдзи школаса гырысьджык классъясын велӧдчысьясӧс, кодъяс котравлісны лыжиӧн, Василий Иванович Чупров нуӧдліс турипув вотны. Эз на и быдӧн, коді кӧсйис, веськавлы тайӧ котырас. Елена ӧтчыд бӧрдӧм-сорӧн корӧма да, ветлӧма жӧ накӧд пувйыдла.
– Дзолядырсянь ми чой-воккӧд школаысь ворслывлім, и сэксянь на кӧсйи лоны велӧдысьӧн, тайӧ и ӧні отсалӧ меным котыртны уджӧс. Миянлы колӧ тӧдны мортлысь психологиясӧ, медым сёрнитігӧн бура гӧгӧрвоны ӧта-мӧднымӧс, – висьталіс Елена Семёновна. – Мам-батьсянь босьтӧм, школаын велӧдчигӧн, студенталігӧн, учителялігӧн чӧжӧм олан опытӧй ковмис и ӧнія уджын.
Ичӧтсяньыс на Лена шулӧма, быдма пӧ да лоа велӧдысьӧн, наставничаӧн. Каникуллысь бӧръя лунъяссӧ век виччысьлӧма, мед ӧдйӧджык аддзысьны ёртъясыскӧд да велӧдысьяскӧд, овны школаса олӧмӧн. Аслас медводдза велӧдысь Мария Николаевна Рочева кодь жӧ бур да шань учительӧн мӧвпалӧма лоны. Гырысьджык классъясын сьӧлӧм вылас воӧмаӧсь математикаысь Зинаида Ивановна Чупровалӧн урокъясыс, да сы вылӧ видзӧдӧмӧн «аддзӧма» асьсӧ дӧска дорын уравнениеясӧн тӧдмӧдысьӧн. И ӧнія уджас математикаыд туйӧма, Елена Семёновна кокньыда да сорасьтӧг вӧдитчӧ лыдпасъясӧн.
Мокчойса шӧр школаын велӧдчигас Еленалӧн кӧсйӧмыс вежсьӧма, пырӧма Коми пединститутса ичӧт классъясын велӧдчысьясӧс дасьтан факультетӧ. Сэсся матӧ дас во Том посёлокса да Ухта карса школаясын уджалӧма посни челядькӧд, а 1997 воӧ мунӧма Петербургӧ. Учительлӧн сямыс да йӧз дорӧ сибӧдчыны кужӧмыс отсалӧмаӧсь котыртны ассьыс удж.
– Питерӧ ме дорӧ волысь чой-воккӧд пыр варовитам ас кывйӧн. Удж вылӧ кӧ Комиысь кодкӧ локтас, вочаасигӧн пыр и юала: «Комиӧн сёрнитанныд?». Комиӧн варовитысьяс волӧны оз сӧмын чужан муысь, но и Из сайса Обдорысь, Нарьян-Марысь. Паныдасям ыджыд карад да, ас кывйӧн сёрнитысьясыд быттьӧ рӧдня лоам, висьтасям ӧта-мӧдлы чужанін, челядьдыр йылысь, ӧтувъя тӧдсаясӧс корсям-ликмӧдам. И тадзи пансьӧм ёртасьӧмным водзӧ на оз кус, – висьталіс Елена Семёновна. – Патера корсигӧн да ньӧбӧм йылысь сёрнитчигӧн комиӧн жӧ налы сӧветъяссӧ сета, и тайӧ миянӧс бурджыка йитӧ, ньӧбысьыс повтӧг босьтӧ колана оланін.
Шань, ассьыс чужанін радейтысь морт пыр аддзӧ кад да вын отсыштны сиктсаяслы. Со мый гижӧма 2021 вося октябрь 1 лунӧ ӧтуввезса соцсетьын Гамса школаысь директор Юлия Михайловна Хозяинова: триньӧбтіс пӧ телефон, шыасис мыла гӧлӧса ань, ме пӧ Елена Рочева (Щербакова), чойкӧд кӧсъям пыравны ас школаӧ. Воисны да, аддза, кутшӧм мелі синмӧн Елена да Елизавета видзӧдалӧны ставсӧ, казьтылӧны школадырся вояссӧ. Парта сайын пӧ пукалыштісны, миян ӧд 1 классын велӧдчысьяслӧн Сӧвет кадся партаяс на. Бур кывйӧн пӧ казьтыштісны велӧдысьяссӧ, ӧти классьыс ёртъяссӧ. А недыр мысти пӧ и нимкодь юӧр воис – Елена Семёновна да «Диалог» агентство вичмӧдӧмаӧсь сьӧм ньӧбны школаӧ проектор да экран.
Со татшӧм долыд олӧм артмӧ мортлӧн, коді и чужанінсяньыс ылын оз кедзовт мам кывсӧ. Сиа Елена Семёновналы быд бурсӧ. <>
Прокопий ГАБОВ.
Снимокъясыс Елена ЩЕРБАКОВАЛӦН гортса архивысь.