Кольӧм вежонӧ Коми йӧзӧдчан керкаын зільысьяс ветлісны Удмуртияӧ, медым рӧдвуж войтыркӧд ӧтвылысь пасйыны Национальнӧй печать лун.
Удмуртияын медводдза газет – «Войнаысь ивор» («Войнасянь юӧр») – петӧма 108 во сайын февраль 4 лунӧ. Йӧзӧдӧмаӧсь удмурт кыв вылын. Сійӧ и лоӧма республикаас журналистикалы подув пуктысьӧн. Ӧні тайӧ газетыс шусьӧ «Удмурт дунне» («Удмуртияса мир»).
Тӧдчана пай
– Талунъя аддзысьлӧмыс нӧшта на кыпыдджык, сы вӧсна мый воисны-чукӧртчисны Татарстанысь, Башкортостанысь да Комиысь уджъёртъяс, удмурт газет-журнал да небӧг дасьтысь-йӧзӧдысьяс, поштаын зільысьяс, – восьтіс кыпыд гажсӧ Удмуртияса Госсӧветӧн веськӧдлысь Владимир Невоструев.
Сійӧ сідзжӧ пасйис, мый национальнӧй пресса да книга йӧзӧдӧм босьтӧ кыв, культура, вужвойтырлысь аслыспӧлӧс оласног видзӧмын тӧдчана ин. Та вӧсна и вӧлі шуӧ-ма нимӧдны Удмуртияын национальнӧй прессалы сиӧм лунсӧ.
– Талун йӧзыс паськыда вӧдитчӧны гаджетӧн, ӧтуввезйын юӧр разалӧ вывті ӧдйӧ, но удмурт кывъя газет-журнал да радио-телевидение эз воштыны ассьыныс лыддьысьысьсӧ да видзӧдысь-кывзысьсӧ. Татчӧс войтыр пыдди пуктӧны СМИ-ын зільысьясӧс да эскӧны сӧмын налы. Ӧд буретш ті тӧдмӧданныд республикаын олысьясӧс депутатъяслӧн уджӧн, выль оланпасъясӧн. Газет-журналысь позьӧ лыддьыны аслыспӧлӧс да енбиа йӧз йылысь. Тіян петасъясын – Удмуртиялӧн история, – тӧдчӧдіс Владимир Невоструев.
Кыпыд аддзысьлӧм дырйи чолӧмалана да аттьӧалана кывъяс висьталісны и Удмуртияса правительствоӧн веськӧдлысь Ярослав Семёнов, Федерацияса Сӧветын сенатор, экономика политика комитетӧн юрнуӧдысьӧс вежысь Юрий Фёдоров, Удмуртиясянь Россия Федерацияса Госдумаысь депутатъяс Олег Гарин да Лариса Буранова, республикаса парламентлӧн президиумӧ пырысьяс да министерство-ведомствоясысь чинаяс.
Удмуртияса государственнӧй филология университетысь филологияса кандидат, финн-йӧгра туялан да журналистика кафедраысь доцент Александр Шкляев казьтыштіс, кыдзи пансьӧма республикаын национальнӧй прессалӧн историяыс. Кыдзи пасйисны Удмуртияысь уджъёртъяс, сійӧ и ачыс ыджыд пай пуктӧма тайӧ нырвизь сӧвмӧдӧмас.
Эм мыйысь аттьӧавны
Удмуртияса правительствоӧн веськӧдлысь Ярослав Семёнов аттьӧаліс жӧ республикаса СМИ-ын зільысьясӧс.
– Ӧні миян странаын абу кокньыд олӧмыс. Кодсюрӧ зільӧны гудыртны йӧзлысь вежӧрсӧ, но миян журналистъяс оз суклясьны, а йӧзӧдӧны стӧч юӧр. Эз ӧд весьшӧрӧ кольӧм во пет Россияса президентлӧн государственнӧй политика, традиционнӧй, духовно-нравственнӧй озырлун видзӧм йылысь индӧд. Такӧд йитӧдын тіян уджныд зэв колана да тӧдчана. Республикаын олысьяс чужан кывйӧн петысь газет-журналысь тӧдмалӧны майшӧдлана юалӧмъяс вылӧ вочакывъяс, выльторъяс да уна мукӧд юӧр, – пасйис Ярослав Семёнов.
Федерацияса Сӧветын сенатор Юрий Фёдоров тшӧтш пасйис национальнӧй прессалысь коланлунсӧ. Сылӧн кывъяс серти, районса да республикаса газетъяс – тайӧ сиктса олысьяскӧд аслыспӧлӧс йитӧд, удж-олӧмас туйдӧд.
Профессиональнӧй гажӧн чолӧмалісны и Госдумаса депутатъяс Олег Гарин да Лариса Буранова, печать да юӧр сетан агентствоӧн веськӧдлысь Александр Валов.
Национальнӧй журналистикаын уна вося бур уджысь да национальнӧй печать видзӧм-сӧвмӧдӧмысь пасйисны Удмуртияса СМИ-ын зільысьясӧс. Пасйисны тшӧтш и внештатнӧй авторъясӧс, поштаын зільысьясӧс, редакцияясысь шоперъясӧс.
Колӧ пасйыны, Удмуртияын Национальнӧй печать лунсӧ, кыдз официальнӧй гаж, пасйыны шуӧмаӧсь 2020 вося ноябрын, кор вынсьӧдӧмаӧсь «О праздничных днях и памятных датах Удмуртской Республики» оланпас. Ӧні республикаын газет-журналсӧ йӧзӧдӧны удмурт, роч да татара кывъясӧн. Ставыс жӧ сё сайӧ петас. Удмурт кывъя – республикаса квайт газет-журнал, ӧти районкостса газет, регионса 11 муниципалитетын петӧ райгазет дорӧ содтӧд (приложение). Кык государственнӧй радиостанция да кык телеканал дасьтӧны удмурт кыв вылын передачаяс. Куим кыв вылын – удмурт, роч да английскӧй – уджалӧ юӧр сетан «Удмуртия» агентство. Республикаын олысь татаралӧн петӧ асланыс «Янарыш» газет. А сідзжӧ эм татара кывъя радио- да телепередача.
Сідзжӧ колӧ пасйыны, мый Башкирияын да Татарстанын олысь удмуртъяслӧн тшӧтш петӧ чужан кывъя газет.
–Миянлы, Коми йӧзӧдчан керкаын зільысьяслы, мойвиис жӧ ветлыны тайӧ гаж вылас. Зэв нимкодь, мый удмурт уджъёртъяснымӧс татшӧма нимӧдӧны, налысь зільӧмсӧ пыдди пуктӧны. И аслыным тшӧтш вӧлі нимкодь, быттьӧ тайӧ и коми печатьлы сиӧм гаж. Ӧд ми вӧчам йӧзлы колана татшӧм жӧ удж. «Удмурт дунне» пасйӧ 108 во, а миян «Коми му» газетлы таво июньын тырӧ 105 во, – висьталіс Коми йӧзӧдчан керкаӧн веськӧдлысь Галина Макарова.
Пошта отсась
Кыдзи пасйи нин, Удмуртияса Госсӧветын нимӧдісны эз сӧмын журналистъясӧс, но тшӧтш и поштаын зільысьясӧс. Нӧшта на найӧс виччысисны Национальнӧй библиотекаын.
Удмуртияса йӧзӧдчан керкаӧн веськӧдлысь Зинаида Рябинина аттьӧаліс поштасаӧс сьӧлӧмсянь зільӧмысь да сеталіс козинъяс.
– Поштаын уджалысь нэмсӧ вӧлі миян отсасьысьӧн, – шуис Зинаида Кирилловна. – Кор вӧлі зэв сьӧкыд кад, йӧзлӧн эз вичмы сьӧмыс судзӧдны газет-журнал, поштаса уджалысьяс начкалісны асланыс гид-картаысь пемӧсъяссӧ яй вылӧ. Вузавлісны, а сэсся сьӧм вылас судзӧдісны йӧзыслы газет. Ӧні тшӧтш водзмӧстчӧны, ышӧдӧны сиктсаясӧс лыддьыны чужан кывъя петасъяс. И таысь зэв ыджыд аттьӧ налы. 2022 воын медбур поштальонӧс бӧрйӧм кузя конкурсӧ, кодӧс ми йӧзӧдім, пырӧдчисны 60-ысь унджыкӧн. Вермисны дас ӧтиӧн. Налы вичмисны горт овмӧсын колана да чӧскыд козинъяс.
Радейт асьтӧ, мый тэ коми
– Удмурт кывъя петасъяслӧн тиражыс коми газет-журнал серти тӧдчымӧн ыджыд. Кыдз тыдовтчӧ, та могысь водзмӧстчӧ-ны и поштаын уджалысьяс. Гашкӧ, колӧ удмуртъяс вылӧ видзӧдӧмӧн тадзи жӧ уджавны? Кыдзи чайтанныд, артмас оз? – юалі Галина Макаровалысь.
–Удмуртияын олысьыс унджык, а, сідзкӧ, и газет-журналсӧ лыддьӧны унджыкӧн. Но сэтчӧс поштальонъяс и збыльысь бура уджалӧны. И тыдалӧ, мый радейтӧны чужан кывсӧ, кылӧны асьнысӧ удмуртӧн. Да видзӧны-сӧвмӧдӧны ас кывсӧ, культурасӧ. А миян, гашкӧ, асьсӧ комиӧн кылӧмыс абу сэтшӧм да. Омӧля лыддьысьӧны комиӧн и. Удмуртъяс Госсӧветӧ со вӧлі воӧмаӧсь йӧзкостса паськӧмӧн. Миян кӧні тадзи ветлӧны? Некӧн. Найӧ видзӧны пӧль-пӧчыслысь паськӧмсӧ, а миян оз. Сӧмын изьвасалӧн кольӧ-ма сундукас. Удмуртияысь уджъёртъяс шуисны, асьныд пӧ восьтӧй йӧзкостса паськӧм вылӧ модасӧ. Со и думайта татшӧм платтьӧсӧ вурӧдны.
Тшӧтш и велӧдысьяслы, и бать-мамлы колӧ ичӧтсяньыс быдтыны кагасӧ комиӧн, пестыны коми кыв да традиция дорӧ муслунсӧ. Миянлы колӧ пример пыдди босьтны удмуртъясӧс. Коми йӧзлы аслыныс колӧ ветлыны туристӧн Удмуртияӧ да видзӧдлыны сэтчӧс оласногсӧ, кыдзи позьӧ радейтны ассьыд кывтӧ да культуратӧ.
Ми коркӧ асланым поштальонъяслы вӧчлім жӧ козинъяс: и парник, и велосипед… И ог помнит, мый коми газет тиражыс тӧдчымӧн содліс. Но, гашкӧ, ӧні выльысь колӧ тадзи жӧ босьтчыны поштальонъяскӧд уджӧ, мед тшӧтш ышӧдасны йӧзсӧ судзӧдны коми газет-журнал.
– Ӧнія ветлӧмысь мый нӧшта чуймӧданасӧ казялін?
– Сэні котыртлӧны «Удмурт дунне» газетлӧн приз вылӧ лызьӧн ордйысьӧм. Дивӧ! Чукӧрмылӧ пӧ 300 ордйысьысь! Жаль и шог, мый «Коми му» газет ради тадзи некод оз чукӧртчыв. Сідзкӧ, тайӧ нӧшта ӧтчыд висьталӧ, кутшӧм ёна удмуртъяс пыдди пуктӧны чужан кывсӧ.
Сэк жӧ, гашкӧ, ми асьным неуна ылыстчим лыддьысьысьысь: редакциялӧн машина ӧні абу да, ыліджык сикт-грездӧ петавны оз артмы. А удмуртъяслӧн шоперыс сӧмын декабрнас мунӧма 15 сюрс километр.
Збыльвылас кӧ, ми вӧчам ӧтувъя удж – видзам чужан кыв. И уджъёртъяскӧд тайӧ аддзысьлӧмыс зэв колана, ӧта-мӧдлысь велӧдчам да. Ыджыд аттьӧ висьталам Удмуртияӧ ветлыны отсалӧмысь Коми Республикаса правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь Алексей Анатольевич Просужихлы да национальнӧй политикаса министр Роман Вениаминович Носковлы, – кывкӧрталіс Галина Макарова.
Миян абу лёкджыкӧсь
– Ме медводдзаысь Удмуртияса уджъёртъяскӧд аддзысьлі. Ӧти-кӧ, кадыс меным эз тырмы, унджык на кӧсйи сёрнитны газет-журнал йылысь.
Чуймӧдіс удмуртъяслӧн уджаланногыс. Тшӧтш и поштасакӧд, кодъяс отсалӧны гижӧдны йӧзсӧ газет-журнал вылӧ, а бӧрас сэсся найӧс нимӧдӧны.
Сэсся налӧн эм быдса маркетинг юкӧн. Дерт, сӧмын кык уджалысь сэні. Но ӧд эм! Газет-журналсӧ ме донъялі налысь и ассьыным и дизайн, и гижӧд боксянь.
И шуа, мый миян петасъяс нинӧмӧн абу лёкджыкӧсь. Коми газет-журналлӧн и чужӧмбаныс мича, и эм мый сэтысь лыддьыны, – пасйис «Йӧлӧга» журналса шӧр редактор Ирина Терентьева. <>
Екатерина МАКАРОВА.
Снимокъясыс ӧтуввезйысь.