Айму вӧсна Ыджыд тышлы сиӧм кӧлесаа музейсӧ котыртӧмаӧсь Россияса президентлӧн аппарат да странаса культура министерство. И 2020 вося октябрсянь сійӧ ветлӧдлӧ страна пасьтала. Август 10 лунӧ «Победа поезд» воис Сыктывкарӧ.
Кыдз висьталіс «Победа поезд» уджтасыслӧн администратор, «Гӧрд квадрат» медиакотырын водзмӧстчысь Сергей Лукша, найӧ мунӧмаӧсь Крымсянь Владивостокӧдз да бӧр, сувтлӧмаӧсь 280 сайӧ карӧ, кӧлесаа музеяс волӧма 500 сюрс сайӧ морт.
Поездас 12 вагон. Дасас петкӧдланторсӧ сиӧмаӧсь войнаводзвывса мирнӧй олӧмлы, Айму вӧсна Ыджыд тышлы да Победа бӧрын странанымӧс кыпӧдӧм-сӧвмӧдӧмлы.
Но и война вояссӧ юклӧма тӧдчана лоӧмторъяс вылӧ. Шуам, ӧти вагонын став экспонатыс Брестса крепосьт дорйысьяс, мӧдын – Сталинградса кось йылысь. Торъя вагонын – фронтвывса пывсян, лазарет да бронепоезд. Медся шуштӧм концлагер вагонын.
Медводдза вагонас сетӧны наушник. И быд вагонын позьӧ кывзыны, мый йылысь сэн висьтавсьӧ. Кыдзи йӧзыс олісны, велӧдчисны-уджалісны, радейтісны да ёнасӧ эз и мӧвпавны война йылысь. И со вӧрӧг виччысьтӧг уськӧдчис миян страна вылӧ. Фронт вылӧ мунісны ставӧн: велӧдысьяс, врачьяс, рабочӧйяс да видз-му овмӧсын зільысьяс.
Пывсян вагонын ми водзын сулалӧ пленӧ шедӧм генерал-фельдмаршал Паулюс, коді «Барбаросса» операцияӧн кӧсйӧма пасьвартны Гӧрд армия, но… Генерал-полковник Константин Рокоссовский фельдмаршалӧс Москваӧ нуӧдтӧдз ыстылӧма пывсянӧ, зэв пӧ нин няйт вӧлӧма сійӧ. Тані жӧ орччӧн ань песлалӧ пленӧ веськалӧм Паулюслысь паськӧмсӧ.
Орчча вагонын нин Константин Рокоссовский видлалӧ баддьысь кыӧм кӧм. Буретш сыӧн миян салдатъяс виччысьтӧг вуджӧмаӧсь Белоруссияса нюръяс.
Войнабӧрся кадлы сиӧм вагонъясысь позьӧ тӧдмавны пенициллин восьтӧм, космосӧ кыпӧдчан ракета лӧсьӧдӧм йылысь.
Тайӧ интерактивнӧй экспозициясӧ лӧсьӧдӧмаӧсь сідз, быттьӧкӧ ачыд окопын, лазаретын либӧ пукалан вагонын. Кылан лыйсьӧм, фашист самолёт лэбӧм, бомба взорвитчӧм, поезд кӧлеса тотшкӧм шы, да весиг каньлысь нявзӧмсӧ. И ӧшинь саяс вежласьӧны керкаяс, вӧр да видз, вокзалын виччысьысь йӧз.
Та дырйи быд вагонын эм экран, кытысь позьӧ тӧдмавны быд экспонат йылысь торйӧн. Чунь помнад личкыштӧмӧн позьӧ восьтыны юӧр, кутшӧм лекарство кутӧ медсестраыс, мый лыддьӧ ранитчӧмаыс, кутшӧм винтовкаысь лыйсьӧ салдат да сідз водзӧ.
Нӧшта ӧти вагон сиӧма талунъя неонацистъяслы. Экранын – видеороликъяс, а стен пӧлӧныс ӧшлӧмаӧсь тайӧ котыръяслысь дӧрапас, футболка, небӧг да уна мукӧдтор.
Став тайӧ петкӧдланторсӧ дасьтӧма-вӧчӧма Санкт-Петербургысь «Невский баталист» котыр. Налысь уджъяссӧ, панорама-реконструкциясӧ позьӧ аддзыны тайӧ карса да Волгоградса музейясысь.
Талун нин кӧлесаа музейыс мунас Усогорскӧ, а сэсся нин – Емваӧ, Ухтаӧ, Сосногорскӧ, Печораӧ, Интаӧ, Усинскӧ да Воркутаӧ. <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокъясыс авторлӧн.