(Заводитчӧ 42-ӧд номерын).
Лунтыр гегдӧма лои
Тешкодьтор ӧтчыд лоис – воис юрӧ. Кайим кухня вӧр пӧрӧдны. Батьӧ, мамӧ да ми – куим вок: Иван, Василь, ме тшӧтш. Медся главнӧйыс сэні, дерт, ме.
Луныс кӧдзыд веськаліс. Гашкӧ, комын сайӧ градус. Ватнӧй гачӧдісны миянӧс. Гачыс ыджыд, ветлынытӧ делӧ. Батьӧ лёкалӧ, удж вылад пӧ ӧд зеркала водзын оз пасьтасьлыны. Зато пӧ шоныд пидзӧсыдлы и тушаыдлы.
Чеплялӧ кӧдзыдыс ныртӧ да, ягас бипур пестім. Сэки гусеницаа тракторӧн пу доддьӧн вӧлі кыскасьӧны. Колӧ орйӧдлыны вӧрсӧ, сэсся эстакада вывсянь гӧгльӧдлыны доддяс. Кӧстерыс ӧтарӧ кусӧ миян, увъясыс кынӧсь да, оз ломтысьны. Бать ӧтарӧ бензин кисьтышталӧ бипурас. Ыпнитас биыс – миянлы зэв ёна кажитчӧ. Шоныдыс ныр-вомад локтӧ да. Мамӧ сэні жӧ бипур дорас.
Пилаыслы сэки нёль пельӧса кубик кодь канистра вӧлі локтӧ. А пластмассаысь вевтыс оз гартчы, а сідз сюйсьӧ. Канистраыс сюра, сюрӧдыс бензиныс петӧ да, пиласӧ заправитӧны. Бипурад кисьтігӧн бензин кузяыс биыд бакас кайис. Бать канистрасӧ киас кутӧ. И кыдз тай гы-мӧбтіс бакыд. Батьлӧн кепысь сорнас канистраыс ылӧ-ылӧ лэбис. Бур, мый пробкаыс омӧлик, да и бакыс тыра на вӧлі. Джынъялӧма кӧ вӧлі, взорвитчис эськӧ да. Мамӧ бать вылӧ кутіс видчыны: «Вот йӧй мужикыд, миянӧс ставнымӧс кӧ татчӧ начкин?».
Лунтыр лои гегдӧма сэки да, вель кузьӧн луныс кажитчис. Трактор додьтӧ сӧвтім эськӧ. Воль кузяыс мӧдар берегтіыс вӧлі делянкаыс. Сэні кыклаын сюрӧ каянін. Мӧдас миян додь вывсьыд керйыд кутіс кольны, тыдалӧ, ёнджыка тракнитӧма трактористыс да. Мӧд ДТ-ӧн сэсся отсалісны да, воим эськӧ бура…
Енмыслы, тыдалӧ, колан
Водзӧ бара окота олӧмысь висьтыштны. Сійӧ ичӧтдырйиджык на вӧлі. Арӧс нёль меным вӧлі, но зэв бура помнита.
Батьӧ дыркодь уджаліс пилорамаын рамщикӧн. Сэки мельничаыд вӧлі да, мельникаліс и. Сиктсаыд кызыс вӧлі вайӧны няньтӧ изны. Менӧ бать босьтлывліс удж вылас. Пилорамаас ичӧтик керка вӧлі, быдсяма наждак станокъяс сулалӧны, пилаяссӧ сэні тӧчитӧны. Стрӧжитас вӧлі, тані пӧ ов, некыті эн чутӧд – смотри!
Но чутӧдлывла вӧлі: этайӧ гӧрд кнопкасӧ кӧ личка – мый лоас? А тӧда нин эськӧ: гӧрдсӧ кӧ личка – жуньк наждакыс ӧддзас, ӧдйӧ бӧр сьӧдас колӧ личкыны. Батьӧ оз и тӧдлы. Прӧстӧ пукавны ӧд гажтӧм.
Ӧтчыд мамӧ тшӧтш локтіс, батькӧд ӧтлаын эстакада вылас керъяссӧ быгльӧдлӧны, лӧсьӧдӧны пилитны. Ме сэні жӧ тапикася. А керйыс уна, вылас вылӧ моз куйлӧны. Мыйӧнкӧ, тӧдӧмысь, пыкӧма вӧлі. Водзсӧ лӧсьыда куйлісны, а сэсся бунтсьыс керъясыс мӧдісны сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн гӧгыльтчыны. А ме увдорас. Мамӧ сэтшӧм гораа чирӧстіс меным, а ме мый – ог на нем гӧгӧрво. Став керйыс ме вылӧ локтӧ. Бур, ичӧт мортыд скат костас гатшӧн уси, керйыс тувкис да. Да ската керъяс костас тӧри, немтор эг ло.
Мам-батьлӧн повзьӧмвывсьыс чужӧмныс кабала кодь еджыдӧсь. Перйисны менӧ, кыткӧ пӧ доймӧ оз, доймин эн? И ӧта-мӧдсӧ видӧны. Кодакості пӧ тэ удитін татчӧ петны, мыйла петін? Быттьӧ ме мыйкӧ гӧгӧрвоа.
Кузь нэмтӧ олігӧн сэтшӧм неминучаӧ сюрлан, да век ловъя. Енмыслы, тыдалӧ, колан. Анделыд видзӧ. А тракторъяс вылад мыйта сэтшӧмтор улӧ сюрлан – мортыд тай пыр кытчӧкӧ тэрмасян. Кытчӧ?..
Томӧсь, визулӧсь, кӧдзыдлы ог сетчӧй
Совхозад уджалігӧн Ужбурысьысь турун вӧлі вила доддьӧн кыскалам. Вурккӧджӧдз кайлывлам и быдсӧн. Сэні ставыс тыртӧм керка сулалӧ. Абу тай жаль вӧлӧм йӧзыслы ассьыныс овмӧснысӧ эновтны. Сы мында труд пуктылӧмаӧсь, и ставыс киссьӧ-прӧпадитӧ. Керкаыс пӧ киссьӧ оз важысла, а ковтӧмысла, – шулывлӧмаӧсь тӧлка йӧз. Вурккӧджас том йӧз пыр кайлывлім турунтӧ сӧвтны, том специалистъяс: контораын, клубын, дворын уджалысьяс. Чиг ныла-зонма. Зэв гажа вӧлі, шутка да серам.
Ӧтчыд кык ДТ-ӧн кайим Иван Приезжев другкӧд. Зорӧдъяссӧ медводз колӧ бульдозерӧн лымйысь весавны, а сэсся кинас турунсӧ вилаӧн сӧвтӧны доддяс. Первой Иванлӧн бульдозер домаланыс жугаліс, раскосыс чегис. Менам тракторӧ час чӧж вуджӧдім бульдозерсӧ. Ас вӧчӧм вӧлі бульдозерыс, Иван вӧлі думыштӧма. Мышса навескаас ДТ-ыслы крепитчӧ. Сэки рационализаторствотӧ ёна вӧлі ошкӧны.
Гоз-мӧд зорӧд слӧйми весавны, и менам скоросьт рычагыд чеги, киӧ коли. Мый вӧчны? Сюри труба пом. Нелямын километр сайсянь ӧд тыртӧг бӧр ог локтӧй. Сійӧ трубанас рычаг пыдди тай кыдзкӧ песси, ӧстатки лымсӧ весалӧма лои.
А туйын скоросьтнад оз ёна ков вӧлтӧшитчыны. Медыджыдас сюян да, ДТ-ыд, майбыр, кыскӧ турун додьтӧ. Ӧти кузькодь гӧра сюрӧ сӧмын Ужбурысяс вотӧдз. Диддінчойӧн шусьӧ. Вот сэні ми и нок-сьыштім! Ӧти ДТ-ыд оз вермы ыджыд додьтӧ катӧдны. Лӧсьыда ми Иваныдкӧд ӧта-мӧдӧс буксируйтім. Тӧвнас водз пемдӧ да, ёна сёр воим гортӧдз. Благӧ, ставным томӧсь, визулӧсь, гегдыны ог сетчӧй. Геня друг – сійӧ мудер, пыр нӧрӧвитӧ кабинаӧ пуксьыны. Кайигас тыртӧм доддяс том йӧзсӧ зятӧдӧ, а Генялӧн радыс: аддзан пӧ, кыдзи найӧс сэні зӧркӧдӧ.
Сухов главнӧй инженерӧн вӧлі, пажын нянь сумкаас литрӧвӧй термосӧ чай босьтӧма. А водзті тай термосъясыд зэв омӧликӧсь вӧліны – жугалӧма. Став пажыныс кывтӧма мортыдлӧн. Саша, – кулитӧ менӧ вӧлі, – ты пӧ зачем мой термос разбил? А почему, мися, в кабину не отдали мне, был бы целёхонек…
Гӧрысь-кӧдзысьлы гӧрд флаг сетӧны
Суховыс дыркодь оліс семьянас Чуклӧмад, зэв тӧлка вӧлі. Ӧні, кӧнкӧ, ыджыд мортӧдз нин воис. Сиктад тай тӧлка йӧзыд оз дыр кутчысьны. Директорӧдз кӧ миянын воис, ме думысь, йӧзыс эз кисьтны, эз лэдзны кисьтны совхозтӧ. Ӧні частник уджалӧ совхоз пыддиыд. Корсьысьӧ тулысъяснас трактористъясӧс, гӧра-кӧдза кежлӧ пӧ колӧны. Абу пӧ тӧлка механизаторыс, висьталӧ. Водзті СПТУ-ад во вӧлі велӧдӧны дас кык группа: механизаторъясӧс ӧкмыс группаын, мастер-наладчикъясӧс кыкын да экскаваторщикъясӧс ӧтиын. А ӧнія том йӧзыдлы оз кажитчы му бердад уджыс.
А ми водзті тулыснас ставсӧ вӧлі лӧсьӧдам дзим-дзурк: трактор, гӧр, кӧдзан, пиня. Ставыс ӧти тракторист улын: ӧти смена гӧран, сэсся домасян кӧдзанӧ да кӧдзан. Мукӧддырйи аслыд на дискуйтны лоӧ, гӧрӧмсӧ кӧ лымъявлас ли кузя зэрас. Рытнас сэсся соборуйтам: ошкасны ли кулитасны, коді медуна гӧрӧма-кӧдзӧма. Бура гӧрысь-кӧдзысьлы сетасны гӧрд флаг. Зэв нимкодь! Ӧшӧдам вӧлі гӧрд флагтӧ кабинаӧ.
Нырысь вир кутас петны да, вӧлись вӧлі дугда гӧрнысӧ. 6-7 гектарӧдз гӧра, кӧть нормаыс – 5 гектар. Витӧд номера выль ДТ примитлі, сэтшӧма вӧлі кажитчӧ тракторыс. А-41 мотора да, сэтшӧм гу-сьӧника уджалӧ, позьӧ оборотъяссӧ лыддьыны, ичӧт оборот вылӧ кӧ пуктан. Микаль Ӧньӧ Василь дядькӧд КИР-ӧн вӧлі ытшкам да, юалӧ пыр вӧлі, Ӧльӧксан пӧ, тэныд коскад эз на сюй? Менам пӧ тай мышкӧй воссьыны нин рытланьыс кутіс-а…
(Водзӧ лоас на).