РФ-са правительствоӧн веськӧдлысь Михаил Мишустин сідз шусяна маркировка йылысь висьтасигӧн Россияса президентлы юӧртіс, водзті пӧ звер куысь пасьсӧ миян странаын вузавлісны вонас 6 миллиард шайт дон, а маркируйтчӧм бӧрас – дас пӧв унджык! Гӧгӧрвоана, суйӧр сайысь гусьӧн вайӧм да странаын гусьӧн вӧчӧм тӧварысь бюджетӧ оз во вот, оз вештыны и социальнӧй страхӧвӧй взнос да с.в. Медым пуктыны татшӧм гусясьӧмыслы пом, Россияса минпромторг 2024 воӧдз шуӧма маркируйтны став тӧварсӧ.
Кыдзи мунӧ тайӧ уджыс Комиын, такӧд йитӧдын кутшӧм сьӧкыдлунъяс тыдовтчисны вузасьысьяслӧн уджын? Та йылысь сёрни муніс сентябрь 22 лунӧ республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын видеоконференция дырйи. «Веськыд йитӧда» телефон дорын пукалысьяс дорӧ асланыс юалӧмъясӧн шыӧдчылісны республикаса 19 муниципалитетысь ас вылас 35 уджалысь.
Кыдз висьталіс республикаса Торгово-промышленнӧй палатаӧн веськӧдлысь Яна Манасарянц, кутшӧмсюрӧ тӧвар маркируйтӧм йылысь водзті сёрнитлӧмаӧсь нин, но юалӧмыс пӧ пыр содӧ и содӧ. Палатаыс тайӧ уджсӧ ошкӧ, ӧд сы отсӧгӧн позяс потшны рынок вылӧ омӧлик тӧварлы туй. А татшӧмыс абу этша.
—Босьтны кӧ ставнас рыноксӧ, коймӧд пай вузӧссӧ код тӧдас кӧні вӧчӧмаӧсь, — юӧртіс Комиын видз-му овмӧс да потребительяслӧн рынок кузя министрӧс вежысь Ольга Бабина. — Дас прӧчент лекарствонас непӧштӧ лючки бурдӧдчыны, а весиг вузасьны оз позь. Таысь кык пӧв унджык духи-одеколонсӧ кисьталӧны флаконъясӧ кутшӧмкӧ пӧдвалъясын.
30-50 прӧчент кӧмкотсӧ вурӧны гуся «фабрикаясын» жӧ лунвыв республикаясысь воӧмаяс. 4-5 сюрс шайта збыльысь Аdidas фирмалӧн кроссовки пыдди позьӧ ньӧбны кык пӧв донтӧмджык Аbibas либӧ Аdidass. Ылӧдчӧны и спортын мукӧд нималана сідз шусяна брендӧн вузасигӧн (на лыдын Nike, Reebok, New Balance). 70 прӧчент татшӧм кӧмкотсӧ вузалӧны базар вылын да весиг гырысь вузасян шӧринъясын. Комын прӧчентсӧ иналӧны ӧтуввез пыр.
Сёрнитны кӧ куритчан йылысь, 7,7-15,6 прӧчентас, вермас лоны, косьтӧм кор гартлӧны. Быд сизимӧд пачка — сідз шусяна контрафакт. Татшӧмнас медсясӧ вузасьӧны сикт-грездса лавкаясын. Но, вӧлӧмкӧ, ылӧдчӧны и гырысь каръясын. Сідз, Ростов-на-Донуын 51 прӧчент сигаретыс пӧ лицензиятӧм. Фабрикаын вӧчӧм куритчан пачкаыс талун шӧркодя 115 шайта, а гусьӧн гартӧмасӧ иналӧны джын донсьыс. Сӧмын татшӧм куритчаннас вузасьӧмысь странаса бюджет быд во воштӧ шӧркодя сё миллиард шайт, акцизсӧ да НДС-сӧ оз мынтыны да.
Со неважӧн Воркутаса полиция эрдӧдӧма лицензиятӧм курыд зелляӧн да куритчанӧн гусьӧн вузасьысьӧс. 48 арӧса мужичӧй гаражас кӧсйӧма вузавны 940 сюрс шайт дон 5.765 сулея вина-водка да 963 сюрс шайт дон 107.240 куритчан пачка.
Россияын тӧварсӧ мӧдӧмаӧсь маркируйтны 2018 воын на. Тавося июльсянь тайӧс быть колӧ вӧчны папирос-сигарет, кӧмкот, парфюмерия, автомобиль шина да покрышка, фотокамера, креслӧ-коляска, велосипед, ва да йӧлысь вӧлӧга иналысьяслы. Но йӧвнас шуӧмаӧсь нӧрӧвитлыны на. Ӧдйӧ тшыкан вӧлӧга кузя на на гӧгӧрвотӧмторйыс федеральнй тшупӧдын. Талун кежлӧ Россияын йӧлысь вӧчӧм сёян-юан маркируйтан экспериментӧ пырӧдчӧма сӧмын 119 предприятие. Мукӧд тӧвар кузяыс тайӧ уджсӧ колӧ помавны 2021 вося январь 20 лунӧдз. Водзӧ вылӧ кӧсйӧны маркируйтны и чача.
—Талун став вузасьысь-предпринимательыс уджалӧ уна сикас сідз шусяна системаын (ЕГАИС, «Меркурий» да мукӧд), кодъяс отсалӧны туявны тӧвар вӧчӧмсӧ да сыӧн вузасьӧмсӧ. Маркировкаыс ӧтувтас быдсикас системасӧ да ёна кокньӧдас предпринимательясӧс, сы вӧсна мый тӧвар йылысь став юӧрыс лоас сӧмын «Честный знак» оператор киын, — висьталіс Ольга Викторовна. — Быд вӧчӧмторлӧн лоас аслас Data Matrix код, кодӧс пасйӧны кӧрӧбка-ящик, тубрас либӧ сідз шусяна этикетка-ярлык вылас. 2D-сканер да телефон отсӧгӧн, кӧні эм торъя программа, зэв ӧдйӧ да кокньыда позяс тӧдмавны тӧварыслысь нимсӧ, кӧні да кор сійӧс вӧчӧмаӧсь, а сідзжӧ уна мукӧд юӧр.
«Честный знак» системаас вермасны пыравны да босьтны сэтысь колана юӧрсӧ ФНС, минпромторг, тӧвар иналӧм бӧрся видзӧдан мукӧд тэчас да тшӧтш и ньӧбасьысь.
Министрӧс вежысьлӧн висьталӧм серти, куритчан маркируйтӧм могысь «Честный знакӧ» Комиын талун кежлӧ шыӧдчӧма 757 предприниматель, воддза кварталын серти 42 прӧчентӧн унджык. Кӧмкотлы сідз шусяна код корӧма 469 вузасьысь, тайӧ кызь прӧчентӧн унджык. Духи-одеколон маркируйтӧм могысь шыӧдчӧма 33 вузасьысь, воддза сертиыс татшӧмыс содӧма дас прӧчент. Та мында жӧ содӧма шина-покрышка маркируйтысьыс. Кодысла шыӧдчӧма 23 морт. Фототӧварӧн, тыдалӧ, Комиын ёнасӧ оз вузасьны. Маркируйтчӧм могысь шыӧдчӧма куим морт.
Районъясысь предпринимательяс юасисны, мый пӧ вӧчны, тубрасыс кӧ косяссис-тшыксис да, та вӧсна штрих-кодсӧ сканерыс «оз аддзы», либӧ упаковкаыс абу.
—Кыдз сідз вермас лоны, медым эз вӧв тубрасыс? Эм сідз шусяна техническӧй регламент. Маркировкасӧ тӧвар вылас пасйӧ сійӧс вӧчысьыс. Вузасьысьлы сійӧ воӧ аслас кодӧн нин, — висьталіс Комиын Роспотребнадзорлӧн отделӧн веськӧдлысьӧс вежысь Татьяна Гарманова. — Вузасьысь маркировкасӧ вӧчӧ сӧмын воддза тӧвар коляс вылас, код вылӧ водзті эз на пуктывны Data Matrix-сӧ. Дерт, овлӧ, кутшӧмкӧ помка вӧсна сійӧ тшыкӧ. Мукӧддырйи кӧмкотсӧ унаысь мерайтігӧн тӧдлытӧг орӧдӧны этикеткасӧ. Та дырйи колӧ шыӧдчыны «Честный знакӧ» да эмиссия кузя регистратор пыр киритны важ кодсӧ да корны выльӧс. Татӧг вузасьны оз позь. Весиг вузаланныд кӧ, системаыс сійӧс оз сяммы киритны, и тӧварыс сідз и мӧдас «ӧшавны» тіян вылын.
Печораса да Изьваса предпринимательяс юасисны, ылі сиктын кӧ пӧ весиг ӧтуввезйыс абу, кыдзи юӧртны «Честный знакас» тӧварсӧ иналӧм йылысь, кытысь судзӧдны татшӧм оборудованиесӧ да коді сійӧс лӧсьӧдас.
Кыдз висьталісны специалистъяс, ичӧт лавкаяс вермасны на кутшӧмкӧ кад уджавны важ нога кассаясӧн, но тӧвар иналӧм йылысь юӧрсӧ пыр жӧ ковмас ыстыны «Честный знакӧ».
«Тензор» котырлӧн Сыктывкарса юкӧнӧн веськӧдлысь Наталья Филина юӧртіс, ӧні пӧ кокниа позьӧ ньӧбны и сканер, и быдсикас программасӧ. Но бурджык тайӧс вӧчны ӧтилаын. Сы вӧсна мый уналаысь ньӧбӧмыс оз быд пӧрйӧ лӧсяв ӧта-мӧдыскӧд. Сэсся ӧтуввезйын «Честный знаклӧн» лист бокысь дон босьттӧг позьӧ аддзыны уна колана юӧр, видеоролик, кӧні гӧгӧрвоӧдӧма маркируйтчӧм кузя быд воськов.
—Комиын маркируйтчан тэчассӧ могмӧдӧны 12 котыр да тшӧтш предпринимательяс, а найӧ дон босьттӧг оз мӧдны уджавны. Изьва районын 311 вузасьысь вӧдитчӧ онлайн-картаӧн. Налы позьӧ ӧтувтчыны да корлыны маркируйтчан аппаратъяссӧ лӧсьӧдысь специалистӧс. Ті водзвыв артыштӧй, кутшӧм специалист тіянлы колӧ, уна-ӧ лоӧ сылы уджыс да мынтысьнысӧ мыйта сьӧм ковмас. А миян ведомствоным думыштлас, кыдзи отсавны, — вӧзйис Ольга Бабина.
Кыдз тӧдам, коронавирус вӧсна Россияын таво помӧдз предпринимательясӧс оз позь дӧзмӧдны прӧверкаясӧн.
—Маркировкаыс отсалас явитны и гуся тӧварӧн вузасьысьясӧс. Ньӧбасьысьыс кӧ телефонас «Антиконтрафакт» качайтӧм приложение отсӧгӧн эз вермы аддзыны, шуам, кӧмкот йывсьыс некутшӧм юӧр, сійӧ вермас шыӧдчыны миян ведомствоӧ, мукӧд тэчасӧ. Тайӧс позяс шуны контрольнӧй ньӧбасьӧмӧн, и лавкаас ветлытӧг контролируйтан тэчасыс вермас кыскыны вузасьысьсӧ кывкутӧмӧ, — висьталіс Роспотребнадзорса специалист. — Сэсся ёна отсасьӧ полиция. Найӧ бура тӧдӧны, кутшӧм лавкаын радейтӧны вузасьны гусьӧн вӧчӧм курыд зелляӧн да куритчанӧн. Миян ведомствоным тырӧма МВД-сянь шыӧдчӧмнас. И оз ков чайтны, мый прӧверкаясыс кӧ оз лоны во помӧдз, позьӧ торкавны оланпас.
Колӧ пасйыны, мый маркируйттӧм тӧвар иналӧмысь вермасны штрапуйтны 1,5 сюрссянь 300 сюрс шайтӧдз. А гусьӧн вӧчӧм тӧварсӧ 1,5 миллион шайт дон вузалӧмысь вермасны пуксьӧдны дзескыдінӧ.
* * *
Артмӧ, бурджык вузасьны оланпас вылӧ подуласьӧмӧн да нӧшта на и маркируйтӧм тӧварӧн. И збыльысь, лыдпаса технологияыд ыджыд воськолӧн мунӧ водзӧ. Вузасьысьлы оз нин ков кутны тӧд вылас, мый сылӧн эм на, а мый иналіс нин. Касса вылас тотшкӧдчигӧн нин тӧвар йывсьыс став юӧрыс мунӧ вот чукӧртысьлы, мукӧдлаӧ, сэк жӧ ӧтувъя системаыс иналӧм нин вузӧссӧ пыр жӧ киритӧ. Сэсся сійӧ ачыс вермас вежлавны донъяссӧ, найӧ кӧ содісны либӧ, мый гежӧдджыка овлӧ, чинісны. Та вӧсна предпринимательяслы вӧзйисны кыдз позьӧ ӧдйӧджык маркируйтчыны. Ӧні позьӧ на мыйынкӧ торксьыны, та вылӧ индасны, велӧдасны, кыдзи колӧ вӧчны, и кывкутӧмӧ оз на кыскыны. А бӧръя здукӧдз кӧ нюжмасян, верман унатор воштыны.
Николай Размыслов.