Удж вылад, вӧлӧмкӧ, оз сӧмын сьӧм нажӧвитны. Кольӧм во Комиын 145 мортлысь (на пиысь нёльыс – нывбаба) явитлӧмаӧсь сідз шусяна профессиональнӧй висьӧм. Кодсюрӧлы кӧвъясьӧма весиг некымын. Татшӧм лыдпас йӧзӧдісны март 3 лунӧ республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрни нуӧдігӧн.
Кыдз висьталіс Роспотребнадзорлӧн управлениеысь отделса главнӧй специалист-эксперт Галина Панчева, налӧн специалистъяс кольӧм во урчитӧм кадӧ волӧмаӧсь 94 предприятие-организацияӧ, на лыдын «Войвыв Изса аэронавигациялӧн» филиалӧ, «Воркутауголь» да «Монди Сыктывкарса ЛПК» акционер котыръясӧ, «Пригороднӧй», «Газпром трансгаз Ухта», «Лузалес», «Воркутаса ТЭЦ», «УТТУ» ООО-ясӧ да мукӧдлаӧ. Нӧшта дас квайтлаӧ волӧмаӧсь кодлӧнкӧ норасьӧм либӧ майшӧдлана корӧм серти.
85 предприятие-организацияын видзӧдлӧмаӧсь, мый тшыкӧдӧ сэні мортлысь дзоньвидзалунсӧ. 79-лаын аддзӧмаӧсь 177 тырмытӧмтор. Торйӧн кӧ, сэні оз лючки нуӧдны медосмотр, омӧля уджалӧ вентиляция, абу колана ног котыртӧма компьютерӧн вӧдитчанін, жыръясас шума, сынӧдас ӧшалӧ тшын-бус да паркйӧ лёк дук.
Санитарнӧй оланпас торкалӧмысь роспотребнадзорсаяс гижӧмаӧсь 75 административнӧй протокол. На серти предприятие-котырӧн веськӧдлысьяслы ковмас вештыны 778 сюрс шайт штрап. Но сӧмын сьӧмӧн найӧ оз мынтӧдчыны, урчитӧм кадӧдз ковмас став тырмытӧмторсӧ бырӧдны.
«Веськыд йитӧда» телефон пыр звӧнитлісны кык ань. Ӧтиыс инасьӧ удж вылӧ, и уджӧн могмӧдысьыс тэрмӧдлӧма: медосмотр вылӧ пӧ сета сӧмын кык лун. Со аньыс и майшасьӧ, удитас-ӧ тайӧ каднас колана врачьяс дорас пыравны? Мӧд аньлысь верӧссӧ, коді зільӧ право доръян тэчасын, ыстӧмаӧсь быдвося медосмотр-диспансеризация вылӧ. Нывбаба юасьӧ, позьӧ пӧ оз медосмотрсӧ прӧйдитны сідз шусяна частнӧй клиникаын мынтысьӧмӧн?
Вочакыв налы сетіс консультация да диагностика шӧринысь профпатология шӧринӧн веськӧдлысь Елена Гришанова.
–Медицина боксянь медосмотр вылӧ стӧч кадсӧ абу урчитӧма, и некутшӧм оланпасын та йылысь пасйӧдыс абу, – висьталіс Елена Владимировна. – Ковмас кӧ, мортыс вермас и вежон та вылӧ видзны. Но медосмотрсӧ помалӧм бӧрын врачьяслӧн комиссиялысь кывкӧртӧдсӧ уджӧн могмӧдысьыслы колӧ сетны уна вылӧ вит лун мысти.
Миян шӧринсянь мортыслӧн медосмотр кузя кывкӧртӧдсӧ сетам сылы аслыс, ыстам тшӧтш поликлиникаӧ, а ковмас кӧ, и соцстрах фондӧ.
Мӧд аньыслы профпатолог казьтыштіс, мый быд морт медосмотр вылӧ мунӧ поликлиникаӧ, кодкӧд уджӧн могмӧдысьыс кырымалӧма та йылысь сёрнитчӧм. Ӧд сійӧ кывкутӧ аслас уджалысь вӧсна. И лоас кӧ предприятиеас кутшӧмкӧ неминуча, комиссия сылысь медводз юалас, позьӧ-ӧ вӧлі мортыслы зільны индӧминас. Оз кӧ вӧлі позь, уджӧн могмӧдысьӧс вермасны кыскыны весиг уголовнӧй кывкутӧмӧ.
Елена Гришанова сідзжӧ юӧртіс, мый водзті нывбабаясӧс медосмотр дырйи ыстывлісны вӧчны морӧсас УЗИ либӧ маммография. Гӧгӧрвоана, УЗИ-сӧ вӧчны позьӧ ӧдйӧджык да, сійӧс медсясӧ и вӧчлісны. Сэсся весиг и ӧні абу быд поликлиникаын маммограф аппаратыс. Но бӧръя кадӧ минздравсоцразвитиялӧн 302-ӧд приказ серти кык вонас ӧтчыд быд нывбабалы быть колӧ вӧчны маммография. Медосмотр дырйи позьӧ петкӧдлыны водзтіджык вӧчӧм УЗИ да маммография кузя кывкӧртӧдсӧ, эз на кӧ коль сэксянь 12 тӧлысь.
Роспотребнадзорлӧн управлениеысь отделӧн веськӧдлысь Александр Рымарь лыддьӧ, мый колӧ бурджыка туявны быдсикас артмӧм лёк пыкӧссӧ. Ӧні пӧ тайӧ висьӧмсӧ некыдз оз йитны профессиякӧд.
–Сійӧ жӧ «Монди СЛПК»-ын керъяс кырссиг-пилитігӧн, чагйӧдз кераліг-пожналігӧн кыптӧ бус. А тайӧ зэв лёк сідз шусяна канцероген. И татшӧм удж вылас быдлаын зільӧны нывбабаяс, – чуймалӧ Александр Иванович.
–Да, профпатология шӧринӧ шыӧдчылісны шахтёръяс, кодъяслысь аддзӧмаӧсь рак висьӧм, – висьталӧ Елена Гришанова. – Но туясьӧм бӧрын ми эгӧ казялӧй канцерогенкӧд йитӧдсӧ. «Газпром» компанияысь воліс деффектоскопист, кодлы ионизируйтысь югӧр вӧсна вирас артмӧма лёк висьӧмыс. Став татшӧм нёрпалысьсӧ ми ыстам мукӧд регионӧ, кӧні вермасны бурджыка туявны, йитчӧма-ӧ висьӧмыс сылӧн уджкӧд.
Медосмотр дырйи онкологсӧ комиссияас пыртӧны, рочӧн кӧ, «по показаниям», либӧ сэк, кор уджалысьыслӧн медкнижкаас эм «К» шыпас, коді индӧ, мый мортыс удж вылас веськавлӧ лёк югӧр улӧ либӧ вӧдитчӧ химикатӧн. И кор уджӧн могмӧдысьыс кырымалӧ поликлиникаыскӧд медосмотр нуӧдӧм йылысь сёрнитчӧм, сійӧ арталӧ, дона-ӧ сувтас специалистъяслӧн уджыс. И тайӧ «по показаниямыс» сылы сетӧ позянлун киритны врачьяс пиысь онкологсӧ.
Сэк жӧ Елена Владимировна бур боксянь пасйис мусир да биару перъян предприятиеясӧн веськӧдлысьясӧс, кодъяс быд тӧлысь Ухтаысь, Усинскысь да Сосногорскысь ассьыныс уджалысьяссӧ ыстӧны профпатология шӧринӧ. Дерт, и тані эмӧсь падмӧгъяс. Мортыслы профосмотр вылас колӧ локны сёйтӧг, сдайтны анализъяс, кыдз Войвылын зільысьлы быть вӧчны фиброгастроскопия, УЗИ да нӧшта кытшовтны 14-18 специалистӧс. Тайӧ, гӧгӧрвоана, дона. Та дорӧ содтӧй туйысь, оланінысь да сідз шусяна суточнӧйысь рӧскодсӧ. Нӧшта тайӧ лунсьыс вештӧны удждон. И йӧз вӧсна татшӧм тӧждысь пӧ колӧ висьтавны предприятиеса веськӧдлысьяслы ыджыд аттьӧ.
Специалистъяслысь юалі: мися, сідз шусяна дудӧм кадӧ дзоньвидзалун тшыкӧдан удж вылын сетавлісны йӧв. А ӧні?
–Кӧнсюрӧ и ӧні на сетӧны. Водзті тадз вӧчлісны, лёкыс кӧ мӧрччис мортыслы нормасьыс вывті. Татшӧм серпасыс вӧлі унджыклаас. Та вӧсна йӧлыд визувтіс шорӧн, – шмонитігмоз вочавидзис Александр Иванович. – Ӧні уджӧн могмӧдысь сюсьмис. Йӧв сеталӧм пыдди сійӧ зільӧ шогмана уджаланін лӧсьӧдны.
Роспотребнадзорса специалист серти, республикаын удж вылын кӧвъясьӧм висьӧмыс во вит нин чинӧ. Босьтны кӧ «Пригороднӧйлысь» теплицаяссӧ, сэні оз нин вӧдитчыны пестицидӧн, пыртӧны выль технологияяс, лӧсьӧдӧны бур вентиляция.
Этшаджык татшӧм висьысьыс тшӧтш и сы вӧсна, мый республикаын уна шахта пӧдласис.
Удж вылын нажӧвитӧм висьӧмӧн талун нёрпалӧны лётчикъяс, на пиысь унаӧн омӧля кылӧны. Та понда майшасьӧны и вӧр пилитан предприятиеясын, типографияын, ва качайтанінын зільысьяс. Дзоньвидзалун вылӧ мӧрччӧ и велӧдысьяслӧн, медицинаын зільысьяслӧн уджыс. Сідз, кольӧм во профпатология шӧринӧ шыӧдчылӧмаӧсь тубдиспансерысь куим ань, кодъяслы кӧвъясьӧма туберкулёз.
Государствоным талун кыдз вермӧ кокньӧдӧ нывбабаӧс. Удж кодекслӧн 253-ӧд статьяын пасйӧма, кӧні, кыдзи да дыр-ӧ позьӧ зільны нывбабалы, тшӧтш и нӧбасьысьлы. Тайӧс вӧчӧма медводз сы вӧсна, медым сійӧ лючки чужтіс дзоньвидза челядьӧс.
Но, кыдз шуласны, кор оз позь, но ёна колӧ, позьӧ. Елена Владимировна казьтыштіс Интаысь аньӧс, коді коркӧ шыӧдчылӧма шӧринас. Сылы пӧ уджалігас ковмылӧ пыравны 70 сантиметр пасьтаинӧ да кувалдаӧн гылӧдны из шом, сы вӧсна мый мужичӧйяс пиысь сэтчӧ некод оз тӧр.
Сэк жӧ весиг пӧ профессия помысь кӧвъясьӧм висьӧма мортлы талун позьӧ зільны дзоньвидзалун вылас мӧрччана удж вылын. Но вонас кӧ тайӧ висьӧмыс топӧдлӧ куимысь да унджыкысь, сэк мортсӧ вермасны вештыны мӧд, кокньыдджык удж вылӧ.
Елена Гришанова серти, та боксянь кад нин вежны оланпасъяслысь нормативно-правовӧй подувсӧ.
* * *
Став тайӧ сёрнисӧ кывзӧм бӧрын казьтышті шмонь. Врач юалӧ аньлысь:
–Анна Ивановна, ті нэмтӧ проводникалінныд поездын. Тайӧ кыдзкӧ мӧрччис дзоньвидзалун вылад?
–Да-да-да……..да-да-да……
Николай Размыслов.