Миян колонияяс кӧть и исправительнӧйӧн шусьӧны, лыда морт сэтысь петӧм бӧрас босьтчӧ лючки овны. Та вӧсна бӧръя кадӧ ичӧт да шӧр сьӧктаа мыж вӧчысьясӧс судъяс пыр тшӧкыдджыка кольӧдӧны гортаныс, уголовно-исполнительнӧй инспекциялӧн (УИИ) син улӧ. Сэтчӧс сотрудникъяс видзӧдӧны на бӧрся, кодъяслы судлӧн шуӧм серти оз позь гортсьыс кытчӧкӧ ылӧ мунны, уджавны сійӧ либӧ мӧд должностьын, кодъяс мыжсӧ вештӧны условнӧя либӧ вӧчӧны исправительнӧй удж государстволӧн кудйӧ таысь сьӧмсӧ вуджӧдӧмӧн да сідз водзӧ.
25 во татшӧм мыжаясыскӧд уджалӧ Наталья Шишкина, коді чайтӧ, мый ачыс сійӧ уголовно-исполнительнӧй тэчасӧ веськаліс виччысьтӧг. Та йылысь пӧ и думыштлыны эг кужлы, рӧдас погонаыс некод абу вӧлӧма да.
Бухгалтеравны абу вермӧма
Наталья Владимировна чужлӧма 1975 воын Койгорт районса Подз посёлокын. Школа бӧрас бӧрйӧма, кыдз ачыс сэк чайтлӧма, медся колана профессия – бухгалтер-экономистлысь да 1990 воын пырӧма велӧдчыны Архангельск обласьтын Вельск карса коммерция да экономика техникумӧ.
Помалӧма да во зільӧма Сыктывкарса госуниверситетын документоведӧн, а сэсся – экономистӧн.
–Но регыдӧн гӧгӧрвои, мый уджыс абу сьӧлӧм серти, – казьтылӧ Наталья Владимировна. – Ме эськӧ дырсӧ сэні кутчысьны эг вермы. Сэсся виччысьтӧг тӧдмалі, мый Сыктывдін районса УИИ-ӧ корсьӧны
уджалысьӧс…
1994 вося июньын заводитчӧма мыж вештан тэчасын сылӧн служба. Медводдзасяньыс сы вылӧ «ӧшӧдӧмаӧсь» став бухгалтериясӧ: вӧчӧма отчётъяс, ветлӧдлӧма банкъясӧ сідз шусяна исправудж кузя выпискаясла да с.в. Водзӧ велӧдчӧма. 2011 воын республикаса госслужба академияын босьтӧма «юриспруденция» специальносьт кузя диплом. 2017 вося майсянь пытшкӧс службаса майор, старшӧй инспектор Шишкина веськӧдлӧ УИИ-лӧн Сыктывдін районса юкӧнӧн.
Чиганъяс да Зеленечса Гудини
–Веськыда кӧ, неуна майшаси и полышті локны уджавны Выльгортӧ, – казьтылӧ Наталья Владимировна. – Сёрнитісны, Сыктывдін районса юрсиктын пӧ «дзоридзалӧ» криминал, сэні пӧ олӧны чиганъяс да. А найӧ пӧ ставныс и гусясьӧны, и дурмӧдчанторйӧн вузасьӧны. Но олӧмыс петкӧдліс, мый полӧмӧй вӧлӧма весьшӧрӧ. Да, мыж вӧчысьяс пиын эмӧсь чиганъяс, но и мукӧд сёрниа войтырыс сетчылӧны жӧ лёк оласногад. А чиганъясыд кызвыныс зэв на и вежавидзысь йӧз, паныдасигӧн пыр чолӧмасьӧны.
Кольӧм во инспекцияыс видзӧдӧма 358, таво кык тӧлысьӧн – 168 мыж вештысь бӧрся. Медсясӧ пӧ тайӧ шӧркодя да гӧля олысьяс, кодъясӧс судитӧмаӧсь тышкасьӧм-кампужитчӧмысь, гусясьӧмысь, ылӧдчӧмысь, растратаысь да йӧз эмбур асалӧмысь. Медся томыслы 15 арӧс, медся олӧмаыслы – 68.
Талун инспекциялӧн учёт вылын 139 морт. На лыдысь 13-ӧн бергӧдӧны исправудж (во заводитчигас татшӧмыс вӧлӧма ӧкмыс морт). Кыдз висьталіс Наталья Владимировна, мукӧд районын серти пӧ тайӧ зэв этша. Судъяс ёнасӧ оз индывны татшӧм ногӧн мыжсӧ вештыны, гӧгӧрвоӧны да, мый уджӧн могмӧдысьяс оз виччысьны «статьяа зільысьястӧ». Ӧд найӧс колӧ босьтны дзонь ставка вылӧ, уджӧдны лунтыр да вештыны таысь кӧть нин МРОТ мында удждон.
Учёт вылын и куим ань, кодъяс мыжсӧ мӧдасны вештыны, кор челядьныс лоасны тыр арлыдаӧсь. На пиысь кыксӧ мыждӧмаӧсь дурмӧдчанторйӧн вӧдитчӧм-вузасьӧмысь, а коймӧдсӧ – ылӧдчӧмысь.
15 мортлы суд индӧма ветлывны сӧмын урчитӧминӧ да торъя кадколастӧ. Сы мындаӧн жӧ зільӧны государстволӧн кудйӧ удждонсӧ вуджӧдӧмӧн. На лыдысь куимыс – тыр арлыдтӧм.
Условнӧя мыждӧм нелямын мортысь тыр арлыдтӧмыс кык.
–Сідз шусяна электроннӧй браслетаӧсь ӧні нёльӧн, кодъяслы оз позь мунны гортсяньыс кытчӧкӧ ылӧ. Ставныс Выльгортынӧсь, – висьталӧ Наталья Владимировна. – Кор мыж вештысьлы кокчӧръяс пысалӧны браслет, сэсянь юӧрыс мунӧ гортас сувтӧдӧм аппарат пыр инспекциялӧн пульт вылӧ. Браслета мортыс кӧ гортсяньыс ылыстчас 50 метр сайӧ,
пульт вылас ӧзъяс «тревога» лампочка.
Но оз быд арестант колана ног донъяв браслета олӧмсӧ.
–Зеленеч сиктын вӧлі морт, кодлы суд урчитіс гортса арест, – казьтылӧ Наталья Шишкина. – Кокчӧръяс пысалім браслет да мӧдім видзӧдны сы бӧрся. Миян сотрудникъяс казялісны, мый мортыс лунтыр гортас вӧрзьывтӧг жуйвидзӧ, и сӧмын войнас неуна ветлӧдлыштӧ. Браслет орӧдӧм-тшыкӧдӧм йылысь некутшӧм юӧр эз волы. Звӧнитім гортас. Вочавидзис мыж вештысьлӧн мамыс: пиӧй пӧ пыр гортын да узьӧ. Лун-мӧд мысти виччысьтӧг локтім на ордӧ да ставсӧ гӧгӧрвоим. Дерт, помнитанныд Америкаысь нималана иллюзионист Гарри Гудиниӧс, кодӧс дорлісны чепъясӧн, наручникӧн да пасьтӧдлісны раммӧдан дӧрӧмӧн, но фокус петкӧдлысь быд пӧрйӧ кыдзкӧ сяммыліс таысь мездысьны. Тадз жӧ и Зеленечын олысьыс быд асыв коксьыс перйылӧма браслетсӧ да кыті кӧсйӧма, сэті и ветлӧдлӧма лунтыр. А рытнас бӧр пасьтавлӧма браслетсӧ. Татшӧм «фокуссьыд» суд шуӧма йӧршитны мыж вештысьтӧ сутшкасьысь сутуга сайӧ.
Неважӧн браслета мыж вӧчысь мӧд морткӧд вошліс йитӧдыс. Мунім сы ордӧ. Код юра мортыд, кор аддзис менӧ да полицияса участкӧвӧйӧс, пыр и паляліс. Браслетыс кокас, а сы дорӧ гортса аппаратыс некӧн абу. А доныс сылӧн 100 сюрс шайт. Кытчӧ, мися, воштін? Дыркодь мӧвпалӧм бӧрын тӧд вылас уськӧдіс, мый юсьытӧдзыс ветлӧма лым весавны. Пӧсялӧма да курткасӧ ӧшӧдӧма потшӧс вылӧ, а аппаратсӧ вунӧдӧма зептас. Водзӧ нинӧм оз помнит. Сылӧн да и миян шуд вылӧ, курткаыс зептас аппаратнас потшӧс вылас вӧлӧм и ӧшалӧ.
Колӧ кужны сёрнитны йӧзыскӧд
УИИ-са сотрудникъяс тшӧкыда волывлӧны мыж вештысь ордӧ гортас. Та дырйи налы отсасьӧны полицияса участкӧвӧйяс.
Мукӧддырйи Наталья Владимировна и ӧтнасӧн кытшовтӧ мыж вештысьясӧс. Ковмылӧ вӧчны тайӧс и сёр рытын, и войнас. Сійӧ эскӧ, ковмас кӧ пӧ, сямма ачымӧс дорйыны. Та могысь вежоннас пӧ кыкысь ветлывла «Скала» спорткомплексӧ.
–Дерт, сьӧрысь босьтлывла газа баллончик либӧ электрошокер, – сералӧ старшӧй инспектор. – Но медсясӧ мед понъясысь видзчысьны. Кӧть и наысь ёнасӧ ог пов. Ылысянь нин гӧгӧрвоа, вермас-ӧ уськӧдчыны. Ни ӧтчыд на эз ковмыв резыштлыны газнас да водзсасьны шокерӧн понлы, ог нин шу мортлы паныд.
Наталья Шишкина лыддьӧ, мый колӧ кужны йӧзыскӧд сёрнитны.
–Ме кутшӧмакӧ и психолог да мукӧддырйи мӧвпала аслам дзоньвидзалун йылысь, – висьталӧ Наталья Владимировна. – Овлӧ, локтан мыж вештысь ордас, а сэні гажӧдчӧны. Пинясьны-горзыны, медым дугдісны, весьшӧрӧ. Ме бур кывйӧн кора сійӧс, медым аскинас пыралас инспекцияӧ. А сэні нин нуӧда сыкӧд сідз шусяна стрӧг воспитательнӧй удж. Ӧти-кӧ, садь юрас тайӧ ӧдйӧджык йиджӧ, а, мӧд-кӧ, инспекцияын став смеллуныс, «геройствоыс» сылӧн кытчӧкӧ вошӧ.
Но ӧтчыд Наталья Владимировна вылӧ муртса абу уськӧдчылӧма ӧти ань. Вӧлӧма сиктас условнӧя мыждӧм том морт. И со сійӧ вошӧма. Дыр корсьысьӧм бӧрын тӧдмалӧмаӧсь – зонмыс мунӧма армияӧ. Оланпас серти УИИ-са сотрудникъяс сылысь личнӧй делӧсӧ, кӧні пасйӧма и мыж вӧчӧмсӧ, ыстӧмаӧсь воинскӧй часьтас. И мый ті чайтанныд? Недыр мысти инспекцияас котӧрӧн локтӧма салдатыдлӧн мамыс да ставнысӧ бон-бус пинялӧма. Ті пӧ тшыкӧдінныд пилысь олӧмсӧ. Муртса абу уськӧдчӧма на вылӧ. Ме пӧ ставнытӧ тіянӧс… Кыдзкӧ тай мынтӧдчӧмаӧсь-а.
Комиын медбур, Россияын – 12-ӧд
2018 вося мартын Наталья Владимировна лоӧма «Лучший сотрудник Уголовно-исполнительной инспекции России» регионса конкурсын медбурӧн. Комиысь УИИ-лӧн быд филиалысь инспекторъяс петкӧдлӧмаӧсь ассьыныс специальнӧй, техническӧй тӧдӧмлунсӧ да тшӧтш и медицина отсӧг сетан сямсӧ. Нӧшта котралӧмаӧсь, петкӧдлӧмаӧсь приёмъяс, код отсӧгӧн позьӧ «кӧртвомавны» кампужитчысьӧс, лыйсьӧмаӧсь Макаров пистолетысь…
Конкурсыслӧн мӧд юкӧныс мунӧма сійӧ жӧ воас июньын Санкт-Петербургын, кытчӧ Россияса регионъясысь волӧма 85 инспектор. Наталья Владимировна лоӧма 12-ӧдӧн.
Лентаысь серпас да дача
Ӧтчыд Наталья Владимировна аддзылӧма, кыдзи лентаясысь кыӧны картина. Велӧдчыштӧма да ачыс мӧдӧма кысьыны. Ӧні пӧ быд прӧст здукӧ ачымӧс тадз лӧньӧда. Кори мыйкӧ петкӧдлыны, но Наталья юӧртіс, мый став дась уджсӧ козьналӧма тӧдсаясыслы.
Нӧшта сійӧс кыскӧ Тылаюын дачаас. Окота пӧ сэні дырджык олыштны, градйӧрын ноксьыштны. Сэк
жӧ вежон кост мысти аслас машинаӧн журкнитлӧ и чужан Поддзас мам ордас.
Ыдждӧдлӧны мамӧн
Став сьӧкыдлун да нок вылас видзӧдтӧг Наталья Владимировналы уджыс воӧ сьӧлӧм вылас.
–Медтӧдчанаыс сыын, мый аддза аслам уджысь водзӧссӧ, – юксьӧ мӧвпъяснас Наталья Шишкина. – Бӧръя воясӧ йӧзыс этшаджык мӧдісны торкавны оланпассӧ да и мыж вештанногсӧ. Во вит сайын на мыж вештысь вермис волыны инспекцияӧ гажа юрӧн. Ӧні татшӧмыс абу.
Озёл сиктын миян син улын вӧлі мыж вештысь. Ачыс уджтӧмалысь, гӧгӧрвоана, автобус вылӧ сьӧмыс абу. А судлӧн индӧд серти тӧлысьнас куимысь сылы колӧ вӧлі петкӧдчывны инспекцияӧ. Сиктсяньыс миянӧдз 30 гӧгӧр километр. 4 час асылын сійӧ петавлӧма гортсьыс, лун шӧр кадӧ вӧлӧма нин инспекцияын, а сэсся бӧр квайт час восьлалӧма гортас подӧн, йизьӧм ю вомӧн, печласьысь кӧдзыд дырйи. Мортыс абу кӧсйӧма веськавны сутшкасьысь сутуга сайӧ, та вӧсна тадзи, кывкутӧмӧн вештӧ вӧлӧм мыжсӧ.
Наталья Владимировнаӧс мыж вештысьяс пиысь кодсюрӧ ыдждӧдлӧны мамӧн. А тайӧ унатор йылысь висьталӧ…
Николай Размыслов.