Василий Кузьмич Самодуровлы 2010 вося январь 13 луныс вӧлi зэв тӧдчана да кыпыд – сылы тырис 90 арӧс.
Корӧм гӧcьтъяс кындзи волiсны и районса газетын, военкоматын да мукӧдлаын уджалысьяс, медым чолӧмавны Мылдiн сиктын олысьӧс, Айму вӧсна Ыджыд тышса ветеранӧс, сины сылы шуд да дыр на овны.
–Но вот, муса гӧтыр, ӧнi позьӧ и шойччыштны, – бӧръя гӧсьтлӧн мунӧм бӧрын шуис Василий Кузьмич.
Водіс вольпасьӧ, но унсӧ торкисны казьтылӧмъяс. Киноын моз син водзас сувтісны война кадся серпасъяс. Тӧрытъяыд тай ӧдйӧ вунӧ, а мый важӧн вӧлi – вежӧрсьыд оз вушйы…
Аддзӧ асьсӧ ичӧтӧн. Вит арӧcа Васютка котралӧ керка дорас. Локтӧ мамыс. И кага мелiа дзигӧдӧ муса мамсӧ. Кыдз нӧ татшӧмыд вунас? Нёльӧд кага вайӧм бӧрас мамыс, школаын ве-лӧдысь, кувсьӧма. Недыр мысти мӧдаръюгыдас мунӧма и батьыс. Коркӧ (важся кадас на) сiйӧс ёнакодь нӧйтлӧмаӧсь Сӧвет власьт дор сулалӧмысь.
Сэсся олӧма мортлӧн син водзас сувтлісны и детдомын кольӧм воясыс. Сэні олігӧн Василий помалӧма сизим класс.
А со Изьваын нин Василий сулалӧ Печора ю берегын. Ок, и ёна жӧ паськыд танi юыс. Детинка нюмъялӧмӧн видзӧдӧ юсь кодь еджыд паракод вылӧ. Мӧвпалiс-ӧ сэки Василий лоны капитанӧн – оз висьтав, но ФЗУ-ын велӧдчӧм бӧрын война водзас на уджалiс нин «Сталинец» паракод вылын.
Вежӧрас воліс и, кыдзи ёртыскӧд, Степан Носковкӧд, бӧрынджык нин уна рейс вӧчлiсны «Сергей Тюленин» паракодӧн. Налӧн командаыс матӧ нэм джын уджалiс ювывса флотын да век вӧлi медся буръяс лыдын.
Чужан лун кежлӧ лӧсьӧдӧм пызан сайын война йылысь сёрниыс вӧлi этша – фронтӧвикъяс оз кӧсйыны нормӧдны ассьыныс сьӧлӧмнысӧ. И школаын аддзысьлігъясӧ кор юавлӧны Василий Кузьмичлысь, мыйысь сылы сетiсны Гӧрд Звезда орденсӧ, век дженьыдика вочавидзліс, вӧлi пӧ вӧрӧг танкъяслы паныд тышкасян отрядса командирӧн, и салдатъяскӧд ӧтув сувтӧдім найӧс. А сьӧкыд-ӧ танкъяслы паныд тышкасьнытӧ, оз нин висьтав.
Паметьыс казьтыштіс и 1942 во. Тӧв, Василийлӧн паракод сулалӧ, виччысьӧ ю воссьӧм, а командаыс уджалӧ. Сылӧн тшӧтшъяяс унаӧн нин фронт вылынӧсь. Усис война вылын и Егор ичӧтджык вокыс. Василийлы яндзим, мый кодъяскӧ Рӧдина дорйӧны, а сійӧ гортас уджалӧ. Унаысь нин матыстчывліс военком дорӧ:
–Кор менӧ фронт вылас мӧдӧданныд?
Но сылы пыр вочавидзлiсны:
–Тэ ю вылын уджалан, тэнад эм бронь. Код нӧ кутас новлӧдлыны фронтлы колана грузсӧ? И эн сэсся дӧзмӧдчы война вылӧ вӧзйысьӧмнад.
Кутшӧмкӧ рытӧ сылы тшӧктiсны ветлыны военком дорӧ. Василий лоис зэв рад – воис пӧ кад и меным мунны зырны немечӧс. Но майор сiйӧс шогӧ уськӧдіс:
–Тэ комсомолса секретар, и бура тӧдан ассьыд ёртъястӧ. Бӧрйы на пиысь дас кыкӧc – медся буръяссӧ. Мӧдӧдам найӧс велӧдчыны – фронтлы колӧны командиръяс.
Том морт аскинас нуӧма военкомлы гижӧдсӧ, а дас кыкӧд мортнас пасйӧма сэтчӧ асьсӧ. Майор сӧмын и шуӧма:
–Тэ сэтшӧм мудер вӧлӧмыд. Сiдзкӧ, мед тэ ног и лоӧ.
Тадзикӧн Василий веськалас Югдінса училищеӧ, 10 тӧлысь чӧж лунысь-лун тӧдмасясны военнӧй делӧӧн, велӧдчасны ветлыны стройӧн. Октябрнас училищесӧ вуджӧдасны Архангельск обласьтса Каргопольӧ. И сэнi велӧдчысьяслы ковмас тышкасьны немеч десантлы паныд. Унаӧн пӧгибнитасны. Кодъяс колясны ловйӧн, война бӧрас кутасны чукӧртчывлыны Каргопольӧ казьтыштлыны усьӧм ёртъяссӧ.
1943 вося апрельын Самодуров лоӧма ПТР взводса командирӧн. Курск дугаын чорыд тыш-косьын апрельсянь августӧдз сылӧн взвод бырӧдiс вӧрӧглысь уна дас танк.
Бӧръя тышыс лейтенантлӧн некор оз вун. Рытнас полкса командир корас сiйӧc штабӧ, и сетасны сылы приказ:
–Аски асыв, разведкалӧн юӧр серти, немечьяс кӧcйӧны атакуйтны. Тэныд ёртъясыдкӧд войнас гусьӧн колӧ воӧдчыны миян позицияяс водзын вӧчӧм траншеяясӧ.
Асывнас енэжыс югдiс «Катюшаясӧн» лыйсьӧмысь. Реактивнӧй снарядъяс омлялӧмӧн лэбисны налӧн юръяс весьттi. Час джын мысти мыччысисны налань тӧвзьысь креста танкъяс, лэптiсны сы-нӧдӧ бусысь сьӧд кымӧр.
–Да тайӧ жӧ «Тигръяс», – горӧдiс командир да сетіс приказ: – Огонь!
Лэбзисны броня пазӧдан пуляяс. Абу кокни писькӧдны танк бронятӧ, но со ӧти сувтіс, сьӧд тшынӧн кутiс ыпъявны-сотчыны. Мӧд танк дзик нин матӧ воӧдчис, и командир Самодуров ачыс мӧдіс лыйлыны сы кузя. Танкас пукалысь казяліс тайӧс да бергӧдiс машинасӧ бокӧн. Тайӧ и колiс Василийлы. Лыйис, и танк кутiс сотчыны.
Мӧдiс вежны патрон, и сэки ёна повзьӧмӧн аддзис: сылань нырӧ уна тонна сьӧкта танк.
–Со, тыдалӧ, и пом воис, – удитiс сӧмын мӧвпыштны.
Уськӧдчис траншея пыдӧсӧ. «Тигр» ӧдйӧ муніс сы весьттi, сьӧлыштiс кольмӧдан дукӧн да резыштіс сёй комокъясӧн.
Сэки жӧ матынкодь усьӧ снаряд, и Василий ёна ранитчӧ. Кык друг нуасны сiйӧс госпитальӧ. Сэнi Самодуров и кылас радиоысь Левитанлысь гӧлӧс:
–Москва салютуйтіс Орёл да Белгород мездысьяслы! Курск дорын лои шедӧдӧма ыджыд вермӧм!
Тайӧ вермӧмас тӧдчана пай пуктiс лейтенант Самодуровлӧн взвод. Аслыс сылы сетасны Гӧрд Звезда орден. Но медслужбаса майор шогӧ уськӧдас геройӧс:
–Ковмас коктӧ вундыны.
–Ог лэдз, ас кокӧн кӧсъя овны. Кула кӧ – кокӧн жӧ, – эз сетчы Василий. Томлуннас и вермис.
Кӧсйӧ на вӧлi водзӧ тышкасьны, но врачьяс абу лэдзӧмаӧсь. Война помӧдз сэсся велӧдӧма тышкасьны томъясӧс.
* * *
…Дыр на эз лок унмыс Кузьмич дорӧ – пыр бергалiс сійӧ аслас вольпасьын…
Кык судтаа керка удитiс лэптыны ас олӧмас – зэв мича артмис. Но ставсӧ, мый мӧвпыштліс, вӧчны эз удит. Победа лунӧ век жӧ бара на ветліс Каргопольӧ. А гожӧмнас мунiс мӧдаръюгыдас…
Вячеслав Пыстин. Мылдін сикт.