Коми Республикаса клиника больничаын эм челядьлы онкология юкӧн, кӧні бурдӧдӧны быдсикас лёк пыкӧсысь. Сідз шусяна рак регистрын талун 283 ныв-зон. Быд во онкогематология казялӧны шӧркодя 30-35 кагалысь. Висьысьыс воысь-во надзӧник содӧ, но и бурдысьыс тшӧтш пыр унджык. 93 прӧчент дзолюкыс мынтӧдчӧ лёк пыкӧссьыс.
А позьӧ-ӧ дзикӧдз венны раксӧ? Кыдзи сійӧ кӧвъясьӧ? Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Коми Республикаса дзоньвидзалун видзан министерствоысь челядьлӧн главнӧй внештатнӧй онколог Андрей Карманов.
–Андрей Леонидович, мукӧд регионын серти Комиын уна кага нёрпалӧ лёк пыкӧсӧн?
–Миян республикаын медуна вӧлі татшӧмыс 2017 воын – сё сюрс морт вылӧ 20,2 висьысь кага, а талун – 17,8. Мирас тайӧ лыдпасыс – 15-20, а Россияын – 14. Ӧткымын регионын пасйӧмаӧсь 10 да этшаджык висьысь кагаӧс.
Но став сертиыс, тайӧ син пӧртмалӧм. Ми пасъям быдӧнӧс, коді куйліс миян больничаын, тшӧтш и найӧс, кодъяс висьмисны, шуам, Воркутаын, кутшӧмкӧ районын да веськыда сэсянь веськалісны онкология бурдӧдан федеральнӧй шӧринӧ, а сэсянь бӧр локтісны гортаныс.
Миян моз кӧ ставӧс артавны, странаса быд регионын артмас мир пасьталаын мында – быд сё сюрс морт вылӧ 15-20 висьысь кага.
Комиын медся уна нёрпалысьыс юркарын, Ухта да Сосногорск каръясын, Мылдін, Емдін, Изьва да Княжпогост районъясын, а медся этша – Печораын, Сыктылын да Вуктылын. Вермас лоны, воддза районъясас унджык позянлун водзджык петкӧдчыны врачлы да.
Татшӧм ногӧн жӧ ылӧсас арталӧны лёк пыкӧсысь кувсьӧмаӧс. Комиын быд сё сюрс морт вылӧ воӧ 2,4 кувсьӧм кага, Россияын – 2,7-3, а странаса кутшӧмсюрӧ регионын пӧ татшӧмыс и дзик абу.
Бара жӧ ми арталам быдӧнӧс, кодлӧн сьӧлӧмыс дугдіс тіпкыны миян больничаын, и коді Комиысь муніс бурдӧдчыны Москваӧ, Санкт-Петербургӧ, мукӧд регионӧ да весиг суйӧр сайӧ, но эз вермы венны висьӧмсӧ.
Регионъясын, кӧні некод абу кувсьӧма, ылӧдчыштӧны. Збыльвылас найӧ оз артавны челядьӧс, кодъясӧс ыстӧмаӧсь бурдӧдчыны федеральнӧй шӧринӧ, но и сэні абу вермӧмаӧсь венны лёк пыкӧссӧ. А нёрпалысьыс кӧ кувсис Москваын, мыйла «тшыкӧдны» регионса больничалысь лыдпасъяссӧ?!
–Ті казьтыштінныд федеральнӧй шӧринъяс, кытчӧ ыстанныд висьысьясӧс…
–Минздравын быд висьысьлы отсалӧны, позьӧ шуны, тшупӧдӧн. Татчӧс онкология юкӧнын ми медводз пуктам диагноз, операция водзвылас да тшӧтш и сы бӧрын вӧчам химия терапия. Корсюрӧ ковмылӧ зэв сьӧкыд операция, кодӧс вермӧны вӧчны сӧмын гырысь федеральнӧй шӧринын. Шуам, лы вем трансплантация медбура вӧчӧны Санкт-Петербургын челядьлы Раиса Горбачёва нима онкология, гематология да трансплантология наука да туясян институтын.
Тшӧкыда лёк пыкӧсыс «сёйӧ» лысӧ. Сэки вӧчӧны эндопротезирование. Тайӧ операция дырйиыс врачьяс вежӧны тшыкӧм лы юкӧнсӧ да татшӧм ногӧн кольӧны ки-коксӧ. Но корсюрӧ ковмылӧ и дзикӧд вундыны, медым мортыс колис ловйӧн. Тадзи жӧ и мускӧн. Ӧтилы вӧчӧны резекция да вундӧны муссьыс пыкӧсаинсӧ либӧ дзоньнас вежӧны тшыкӧм муссӧ выль вылӧ. Гӧгӧрвоана, тайӧс бурджыка вӧчасны, шуам, Москваын челядьлы Дмитрий Рогачёв нима гематология, онкология да иммунология, Николай Бурденко нима нейрохирургия национальнӧй туясян медицина да Россияса рентгенорадиология наука шӧринъясын.
–Кага вир-яйӧ кытчӧ медся ёна вужъясьӧ ракыс?
–39 прӧчентыслӧн сідз шусяна солиднӧй пыкӧс, чорыд ёкмыль, кодлӧн бура тӧдчӧны доръясыс. Татшӧм пыкӧсыс вермас лоны бур и лёк. Та мындалӧн жӧ пыкӧсыс артмӧ вирын да сӧзын, а 22-ыслӧн – вейын.
Вирын артмӧм раксӧ шуӧны гемобластозӧн, сэтчӧ пырӧны лейкоз, лейкемия да еджыд вир.
–Кымын арӧсӧн кагукыс вермӧ висьмыны?
–Лейкоз казявлім и 2-4 арӧсалысь, 3-5 арӧсалӧн вӧркас овлӧ пыкӧс, а 7-17 арӧсалӧн – сӧзас.
–А чужтӧм на кага вермас висьмыны, мамыслысь кӧ аддзисны рак?
–Татшӧмсӧ эг на казявлы. Мортлӧн вир-яяс эм некымын потшӧс. Шуам, гематоэнцефалическӧй видзӧ юр вемтӧ. Сэтчӧ нинӧм лёкыс оз веськав. Сідзжӧ и нывбаба кынӧмын плацентаыс видзӧ кагаӧс. Та вӧсна висьысь нывбабалӧн чужӧ дзоньвидза дзолюк.
–Кыдзи позьӧ гӧгӧрвоны, мый кагалӧн вир-яйын поздысьӧма лёк висьӧм?
–Да, сӧмын на гӧрддзасьӧм пыкӧссӧ сьӧкыд аддзыны. Но, овлӧ, кагасӧ мыськигӧн мамыс чунь помнас мыйкӧ казялӧ кынӧмсьыс, кучик увсьыс да с.в. Сэсся кагаыс кӧ вӧлі зэв визув, а кутшӧмкӧ кад мысти эз мӧд котравны, ворсны, омӧля мӧдіс сёйны, корсюрӧ кыптылӧ температура, кучикас артмӧны лӧз чутъяс, синмыс кӧсӧймӧ. Юр вемас кӧ артмис пыкӧсыс, юр лыас кыптӧ давленньӧ. Сэки кагуксӧ асывнас вукӧдӧ. Бать-мамыс чайтӧны, мый сылӧн висьӧ гыркйыс. Но став лыддьӧдлӧмтор дырйиыс быть колӧ шыӧдчыны участокса врач дорӧ. Сійӧ нин кутшӧмсюрӧ анализ бӧрын вермас ыстыны миян больничаӧ. Тані нин дзолюксӧ видлаласны быд боксянь.
–Тшӧкыда овлӧ, пыкӧссӧ казялӧны вывті сёрӧн?
–Ӧтчыд вайӧдісны 13 арӧса нывкаӧс. Кынӧмыс быттьӧкӧ 8-9 тӧлысся нӧбасьысь нывбабалӧн. Видлалім. Яичникас нёльӧд стадияа пыкӧс. Метастазыс йиджӧма нин тыас. Мыйӧнкӧ отсавны вӧлі сёр нин. Кыдз шуӧны онкологъяс, бурдӧдны колӧ вӧлі тӧрыт нин. Мамыс видзӧднысӧ шань, велӧдчӧм морт. Юалім, кыдз нӧ, мися, та выйӧдз вайӧдінныд? А сійӧ шӧйӧвошӧмпырысь вочавидзис: аддзи пӧ ӧд, мыйкӧ неладнӧ нывкӧд, но вежӧрӧй пӧ некыдз эз кӧсйы гӧгӧрвоны, мый менам медся муса кагалы кӧвъясьӧма лёк пыкӧс, кӧть пӧ мый, но сӧмын мед абу онкология…
–Верстьӧлӧн вир-яйӧ унатор мӧрччӧ. Найӧ сёйӧны тшынӧдӧм-жаритӧм госа яй, юӧны курыд зелля, куритчӧны да с.в. А мыйысь висьӧмыс кӧвъясьӧ кагалы?
–Учёнӧй-врачьяс ӧнӧдз туялӧны рак висьӧмсӧ, да стӧча некод на оз вермы висьтавны сылысь медшӧр помкасӧ.
–Пыкӧс бурдӧдан лекарствоыс да оборудованиеыс тырмымӧн?
–Талун пыкӧслы паныд водзсасян лекарствоыс куим сикас.
Миян больничаса юкӧнын медсясӧ бурдӧдам химия терапияӧн, коді йиджӧ вир-яяд паськыда. Радиологияӧн ог вӧдитчӧй, медым лёк югӧрыс эз мӧрччы быдмысь кагалӧн вир-яйӧ. Но веськавлӧ резистента пыкӧс, код вылӧ немтор оз мӧрччы. Сійӧ вермас топавлыны, но сэсся бӧр паськалӧ. Но овлӧ и мӧдарӧ. Ӧти висьысьлӧн химия терапияысь пыкӧсыс чиніс 13 пӧв. Кольӧм торсӧ вундім, да недыр мысти кагаыс муніс гортас.
Таргет лекарство бырӧдӧ-виӧ сӧмын висьысь клеткасӧ, а орчча дзоньвидзасӧ оз вӧрӧд. А иммунобиология препарат ёнмӧдӧ мортлысь иммунитетсӧ.
Аппарат-оборудование тырмымӧн жӧ. Дерт, пыр виччысям мыйкӧ бурджыкӧс. Миян юкӧнын эм МРТ, КТ, УЗИ-аппарат, дерматоскоп, мый пыр позьӧ видзӧдны уна пӧв ыдждӧдӧм кучик вылӧ. Республикаын сӧмын миян больничаын вӧчам щитовиднӧй железаын да нывбаба морӧсын артмӧм пыкӧслысь пункция.
–Позьӧ-ӧ дзикӧдз бурдӧдчыны ракысь?
–Кор миянӧ вайӧны лейкозӧн висьысь 3-7 арӧса кагаӧс, сьӧлӧмыд нюкыртчӧ. Коньӧрлысь вир клеткасӧ сёйӧ пыкӧсыс, сэні этша лейкоцитыс, гемоглобиныс зэв улын, вир-яйыс оз нин вермы водзсасьны, температура, кучикас лӧз чутъяс…
Кӧкъямыс тӧлысь мысти бурдӧм бӧрас сійӧс бӧр ыстам гортас да ог нин и казьтылӧй, кутшӧмӧн сійӧс вайисны.
Неважӧн пыралісны кык ань, аттьӧалісны. Ичӧтдырйиыс кыкнанныс бурдӧдчисны миянын, ӧні нин асьныс быдтысьӧны.
Ӧтчыд вайӧдісны 7 арӧса нывкаӧс. Кабала кодь еджыд. Нинӧм пӧ оз сёй, оз ворс, водзті пӧ пыр журъяліс велосипедӧн, а ӧні та вылӧ выныс абу…
Видлалім. Кынӧмас зэв ыджыд пыкӧс, коді топӧдӧма нин тысӧ. Та вӧсна нывкаыслы сьӧкыд лолавны. Пыр жӧ кынӧмас сюйим зонд, нуӧдім химия терапия. Сэсся операция дырйи вундім пыкӧссӧ да бара вӧчим химия терапия. Талун нывкаыс бара нин журъялӧ велосипедӧн.
–А сӧмын лекарствоӧн позьӧ венны висьӧмсӧ?
–Вайлісны нывкаӧс. Кынӧмас зэв ыджыд пыкӧс. И татчӧс, и федеральнӧй шӧринса врачьяс воисны ӧти кывйӧ, операция вӧчны пӧ оз позь, пыкӧсыс уна сӧн да ты-вӧрк гӧгӧр гаровтчӧма да. Найӧ корсисны ген, код вылӧ вермас мӧрччыны лекарство. Ме аслам синъяслы эг эскы, кор пыкӧсыс дзикӧдз бырис. Миян больничаын татшӧмыс вӧлі медводдзаысь. Кыдз сёрӧнджык юӧртісны Москвасянь, налӧн шӧринын сӧмын лекарствоӧн бурдӧма 15 морт.
–Телевизор пыр помся петкӧдлӧны челядьӧс, кодъясӧс бурдӧдӧм могысь бать-мамыс корӧны чукӧртны сьӧм…
–И миян больничаын, и федеральнӧй шӧринъясын челядьӧс бурдӧдӧны ОМС весьтӧ дон босьттӧг.
Дерт, овлӧ, и ылӧдчӧны. Шуам, телевизор пыр юӧртӧны, каганым пӧ лёк пыкӧсысь бурдӧдчӧ Сыктывкарса больничаын. Колӧ пӧ 10 миллион шайт. Но, ӧти-кӧ, татшӧм больничаыс абу. Меным министерствосянь звӧнитӧны, пыр жӧ пӧ тӧдмав, мыйӧн вермам отсавны. Звӧнита нывбабаыслы. Вӧлӧмкӧ, и сайтыс, и телефоныс, и тшӧтыс ылӧдчана. И куланвыйӧдз воӧм кагаыс абу жӧ…
Овлӧ, сьӧмсӧ чукӧртӧны нывбаба-мамлы, медым сійӧ вермис кольччыны больничаас висьысь кагаыскӧд орччӧн. Ӧтчыд шыӧдчылісны кык ань. Челядьыслысь аддзӧмаӧсь рак. Вӧзйи бурдӧдчыны Сыктывкарын. Энӧ пӧ сералӧй миян шог вылын. Вӧзйи ыстыны Москваса шӧринӧ. Тӧдам пӧ, кыдз бурдӧдӧны Рогачёв шӧринад. Кӧсъям пӧ Израильӧ! Ме, дерт, найӧс сэтчӧ мӧдӧдны эг вермы. Но найӧ чукӧртӧмаӧсь сьӧм да век жӧ мунӧмаӧсь сэтчӧ. Кывсьыліс, кыкнан кагукыс кувсьӧмаӧсь…
Кодсюрӧ сьӧм чукӧртӧны зэв дона лекарство вылӧ. Но сійӧ лёк пыкӧссӧ оз жӧ бырӧд. Шуам, мускад кӧ рак, таблеткаыс сӧмын отсалӧ мускыслы водзсасьны висьӧмыслы.
–А суйӧрсайса онкология клиникаясын бурджыка бурдӧдӧны?
–США-ын, Германияын, Японияын да Израильын онкологиялы паныд водзсасян шӧринъясыс медся бурӧсь. Но Россияса клиникаясын бурдӧдӧны дзик жӧ сэтшӧм ногӧн. Быдлаын бурдӧдчӧмыс ӧти сяма. Лёк пыкӧсӧн 85 прӧчент висьысьсӧ вермам бурдӧдны республикаын. 15 прӧчентсӧ ыстам федеральнӧй шӧринӧ. На лыдысь джынсӧ сэні вермӧны бурдӧдны. Мӧд джынсӧ вермасны бурдӧдны суйӧр сайын, а, гашкӧ, и оз… <>
Николай Размыслов.
Снимокыс авторлӧн.