(Крысалӧн монолог)
Сё майбыр жӧ, мый вӧльнӧй светас эмӧсь тайӧ дуркпозъясыс! Мый найӧ лышкы да олӧны-жыкруйтӧны – сё майбыр! Ог тӧд, асьныс тадзи думайтӧны оз, кылӧны-ӧ асьнысӧ шудаӧн, а миянлы збыльысь зэв долыд! Муӧдз копыр тіянлы, жыкруйтысь дуркпозъяс!
А мый и не аттьӧавны тіянӧс? Ми ӧд тіян вӧсна и рӧдмам, чӧскыда сёям, да ставыс миян вӧлюшка. Сӧмын тіян, дуркпозъяслӧн, сы мында ковтӧм лӧптыс, мый свалкаяс ыдждӧны-паськалӧны. И татшӧмыс гӧгӧр – кар шӧрын, ичӧт сиктын, вӧрын, дзоридза луд вылын… Тіян сы мында добра, керка-патераад оз тӧр. Со и петкӧданныд ковтӧмторсӧ керка стен бокӧ, пу улӧ, туй пӧлӧн, ӧдзӧс сайӧ. А миянлы сӧмын котӧртлы да босьт!
Асывнас тяпкӧдчи чӧскыд сырӧн, виноградӧн, юи сливки, пажнайті кук яйӧн да кылӧді «Мартиниӧн», ужнайтны эм чими чери да пӧк. Оз нин тӧр меным чӧскыд сёян-юаныс, горшӧ тасасьӧ, но жӧрита! Тшӧгны куті. Челядь, верӧс, рӧдвуж красуйтчӧны жӧ.
А со суйӧр сайын олысь тӧдсаӧй элясьӧ. Татчӧс кодь кык кока дуркпозйыд сэні абу. Исала-уяла пӧ бӧрӧздаті, туй пӧлӧн, шыблас бак дорті – ӧти сакартор весиг оз валяйтчы. Ырзулюясыд пӧ лӧп-ёг чукӧртӧны да переработайтӧны. Сӧмын сизим прӧчентыс пӧ веськалӧ свалкаӧ (а кодлы сійӧ тырмас?), сэсся ставсӧ сотӧны либӧ мыйкӧ выльтор вӧчӧны. Весиг зырымбедьясыс тӧдӧны, мый пластик дозсӧ позьӧ сизимысь переработайтны, а сэсся сы бӧрын электростанцияӧ «пес» пыдди шогмас. 45 прӧчентыс мунӧ электроэнергияӧ.
Быд керка йӧрын сулалӧ 6-7 ведра. Ӧтиас шыблалӧны пластик, мӧдас – кабала, коймӧдас – стеклӧ, кӧрт да с.в. Быд кага тӧдӧ, кутшӧм ведраӧ позьӧ шыбитны кампет кор. Видзӧдӧмпырысь, чужӧмсяньыс сійӧс велӧдӧны сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн рӧм серти тэчны оз пирамидаысь кытш, а лӧп-ёг. А сорсьӧмӧн кӧ мӧд ведраӧ шыбитан, штрапуйтасны.
Важ телевизорыд, чурвидзан пружинаа диваныд, стройматериалыд оз жӧ яг шӧрын либӧ туй бокын туплясь. Ставсӧ нуӧны станцияӧ, кӧні зіля разьӧны-рӧзберитӧны да бурджык юкӧнъяссӧ вузалӧны сійӧ либӧ мӧд предприятиеӧ. Весиг пӧ эм торъя завод, кӧні переработайтӧны гортса химия шыблас. Урчитӧм кадысь дыр видзӧм лекарство, ем, шприц бӧр сдайтӧны аптекаӧ. Ставыс инасьӧ. Важ стрӧйба разьӧмыс пӧ шусьӧ «деконструкция». Торъя техникаӧн волӧны, «курччӧны», шуам, керка стенсӧ, да нуӧны станцияӧ. Сэні нин вӧчӧны выль стройматериал.
И тӧданныд, мый тӧдсаӧй нӧшта висьталіс? Мода босьтӧмаӧсь пӧ да, шыблассӧ нуӧны му увтіыс трубаясӧд. Оз миян моз трактор телегаӧн либӧ машина кузолын. А свалка вылӧ нуигас кузовсьыс джын лӧптыс киссьӧ-лэбзьӧ (а ми нин сійӧс позйӧ кыскам). Став лӧпсьыс пӧ мортыслы вештысьӧны, а оз миян моз: шыблассӧ оз нуны, а сьӧмсӧ услугасьыс корӧны. Кӧть эськӧ ме ог гӧгӧрво татчӧс дуркпозъяссӧ, мыйла ӧнӧдз эз велавны ковтӧм лӧпсӧ инавны. Мыйла-мыйла? Да мед миянлы бурджыка овсис! Мед вежалас суйӧрсайса тӧдсаӧй менам лышкыд да пӧтӧса олӧм-красуйтчӧм вылӧ! Мед завидьысла потас! Сё майбыр жӧ эськӧ да…
Лариса Крысина.
Серпасаліс Кристина Кривошеева.