Сыктывдін районса Часысь Галина Степанова – Коми мулӧн «кодзув». Мичаа сьылӧ, ворсӧ спектакльясын. Радейтӧ шмонитны, пыр нюмбана. Татшӧм йӧзыскӧд аддзысьлӧм бӧрын лов вылад кыпыд да кокньыд.
Аслас олӧм-вылӧм йылысь сійӧ висьталӧ «Коми му» газет лыддьысьяслы.
Куим чужан лун
Чужлӧма Галина Васильевна Ипать грездын 1954 вося январь 21 лунӧ. Но тайӧ лунас сійӧс абу гижӧдӧмаӧсь. Буретш пӧ вӧлӧма Ленин кулӧмсянь комын во, а траур лунӧ выль чужысьясӧс гижӧдны оз позь.
– Ӧні сэсся куим лун и пасъя, – кыпыда висьталӧ ань. – Коді, дерт, тӧдӧ, чолӧмалӧны январь 21 лунӧ, а сэсся гажыс куим лунӧдз кыссьӧ. Дзоридзнас со тыртісны, мыйта козин вӧчисны и рӧдвуж, и ёртъяс.
Бать-мам служащӧйяс вӧліны, пенсия вылӧ петтӧдзныс уджалісны контораын Ипать грездсянь вит верст сайын вӧр посёлокын. Асывнас мунасны водз, подӧн, сёр рытнас нин – гортӧ. И ми, нёль чоя-вока (ме мӧдӧд кага, эмӧсь вит арӧсӧн ыджыдджык чой да кык дзоляджык вок), быдмим баб дорын. Сылӧн вӧлі ӧти жыръя важ пӧлӧс керка. Помнита, занавесыс пӧтӧлӧксянь джоджӧдзыс вӧлі. Вит арӧссянь ме сэні занавес сайсянь петкӧдчи. Баб дорӧ волывлісны пӧдругаясыс: пуксясны да, коді кысьӧ, коді печкӧ. А ме на водзын концертася. Занавес сайсянь пета да киӧс мыш сайӧ пуктӧмӧн лыддя кывбур. Ӧнӧдз помнита медводдзасӧ, кодӧс лыдди «сцена вывсянь»: Илля Васьлӧн «Идӧртӧм Сидӧр». Сэсся «Дзизгысь-дзазгысь гут» велӧді. Миян гортын коми небӧгыс зэв уна вӧлі. Артисталісны мекӧд и чой да пӧдругаясыс.
Меным сэтшӧма кажитчӧ петкӧдчыны спектакльын и видзӧдны ворсӧмсӧ. Грездын вӧлі драмкружок, верстьӧяс пыр спектакасисны. И заводитчытӧдзыс либӧ концерт водзын баб вӧлі менӧ вӧзйӧ, вай пӧ лэдзӧй кагаыслы кывбур висьтавны, сьӧлӧмыс пӧ чеччыштас морӧссьыс. Квайт арӧса вӧлі, кор медводдзаысь клубса сцена вылӧ петі. Сэксянь пыр сцена вылын. Меным кажитчӧ, кор йӧзыс сералӧны, кор ловныс кыпыд.
Вильыш челядьдыр
– Шуанныд, дзолядырсянь театрысь ворсін-ныд, весиг няйтӧн да аканьӧн эн? – юася Галина Васильевналысь.
– Кыдзи эгӧ! Быдсямасьыс ворслім. Пӧдругаяскӧд чом вӧчлім, быдӧнлӧн аслас. Пытшсӧ баситам, занавес ӧшӧдам, сёй дозмук пукталам… Коркӧ «поздысьлім» важ пывсянӧ. Ӧдзӧсыс сэні эз нин вӧв, да тяпиысь ӧдзӧс дзир вӧчим, ӧшӧдім ӧдзӧс и томналім. Батьлы мыйкӧ колӧ вӧлӧм сэтысь, да пырнысӧ абу вермӧма.
Грезд кузялаыс канава вӧлі. Тӧвнас ваыс йизяс, и чой менӧ даддьӧн сэті кыскалӧ. А коркӧ вӧйим. Гортӧ ог лысьтӧй пырны, гын сапӧгным ва да. Но чой гусьӧник пыраліс гортӧ, зэв уна газет петкӧдіс, ми сэсся нямӧд моз гартім да лунтыр на гуляйтім. Ва гын сапӧгыд йизис да коньки кодь лои.
Коркӧ ытва дырйи ворсім вуджӧдчысьысь. Чой пуксьӧдіс менӧ ворйӧ, коді вӧлӧм потӧма. Ваыд кутіс пырны. Мый вӧчны? Чой чеччыштіс ваас, коскӧдзыс сылы лои. Менӧ шошаӧд кыскис ворсьыс, мыш вылас сэсся нопъяліс да берегӧ петкӧдіс.
Крукаси да – дзаж…
Галина Степанова челядьдырсӧ зэв кыпыда казьтыліс. Пыр пӧ вӧлі мыйкӧ лоӧ мекӧд. Вӧлӧма паськыд бӧждора зэв мича сарапан. «Шонді»-сарапанӧн шулӧмаӧсь, ас гӧгӧр гӧгралігӧн паськыда шевкнитчӧ да. Но мича сарапантӧ Галина абу дыр новлӧма. Ворсігас крукасьӧма да усьӧма. А сарапаныд – дзаж.
– Сьӧд сунисӧн пон пиньӧн вурышті да пач костӧ шыбиті. Новлыны сэсся сійӧс эз нин позь. Мам аддзис да ветьӧк вылӧ сӧмын шогмис. Та йылысь кывбур весиг гижи, «Чушканзіын» петаліс, – водзӧ казьтыліс Галина Васильевна.
Ичӧт Галяӧс ӧти пӧдруга тшӧкыда пӧръявлӧма шмонитӧм ради. А сійӧ быдторйӧ эскылӧма. Школаӧ мунтӧдзыс шуӧма, мый чёлкаа юрсиӧн велӧдчыны оз босьтны. Галя эскӧма, котӧрӧн гортас пырӧма да пызан улас плеш водзсьыс юрсисӧ вуж бердӧдзыс шлачнитӧма-вундӧма. А мӧд лунас пӧ школаӧ. Ӧти киас портфель, а мӧднас плешсӧ тупкӧ. Пӧдругаыс аддзӧма да семдӧма серамысла. А Галя, дерт, бӧрддзӧма.
Водзті кӧлуйтӧ пожъявлісны вадорын. Гожӧм кӧть тӧв.
– Коркӧ лэччим мамкӧд пожъясьны. Мам сьӧрас кӧш вӧлі босьтӧ, мед йисӧ вештавны. Ме сэсся – шлап – кӧштӧ кывйӧн нюлышті. Мам котӧрӧн гортӧ. Шоныд ваӧн кисьталіс. Кывйӧй зӧлитӧ. А бать вӧлі век мыйкӧ чӧскыдтор вайӧ. Сэки вӧлі слива компот вайӧма. Быдӧнлы блюдйын юкис шӧри, а ме эг вермы сёйнысӧ, кывйӧй висис да.
Кагульнича-артист
– Дзолядырсянь сцена вылын петкӧдчанныд, а кодӧ велӧдчинныд?
– Ме помалі Сыктывкарын ӧтиӧд номера педучилище. Но во джын и уджалі музыка велӧдысьнас. Студенталігӧн велӧдчи баянӧн ворсны, но эг бура сяммы. Визинса школаын неуна уджышті, да яндзим аслым лои. Ичӧт классалы кужа на ворсны, а гырысьджыклы оз артмы. Думайта, кутшӧм нӧ музыка велӧдысь, баян кизьӧдыс кӧ чуньыд оз тэрыба котрав? Бӧр локті чужан Ипатьӧ, медаси кагульничаӧн. И тайӧ уджыс вӧлі сьӧлӧм серти. Челядькӧд тшӧтш ворсі и уялі. Мукӧдыс ӧд сулалӧны, видзӧдӧны зонпоснилысь ворсӧмсӧ, а меным окота вӧлі накӧд ӧтлаын котравны.
Коркӧ котралі-котралі накӧд, сэсся бергӧдчигмоз кыдз увйӧ зураси. Син дорӧй лӧзӧдіс. А мӧд лунас колӧ вӧлі сцена вывсянь сьывны, Койгортын котыртлісны Сыктывдін районлысь культура лунъяс. Но лӧз пӧнара синмӧн сцена вылӧ эг пет.
1980 воын детсадсӧ тупкисны да, семьяӧн вуджим Часӧ. Тані нин пенсия вылӧ петтӧдз кагульничаалі.
– А мыйла артистӧ эн велӧдчӧй?
– Тайӧс эськӧ унаӧн юавлісны. Быдӧнлы вочавидзлі, мый ме и сідз быд лун артистала: челядькӧд детсадйын да клубын.
Ачыс гижӧ, ачыс ворсӧ
Галина Степанова кӧть и абу диплома, а енбиа артистка. Сійӧ сьылӧ «Берегиня» вокальнӧй ансамбльын (сэні 14 морт). А сідзжӧ Галина Николаевна Торлоповакӧд «Незабудка» дуэтын. Нӧшта на пырӧ «Катшасинъяс» квартетӧ, кӧні тшӧтш сьылӧны Татьяна Николаевна Туисова, Нина Григорьевна Осипова да Галина Николаевна Торлопова.
Часса клубын гудӧкасьысь абу, баянистыс – Михаил Иванович Канев – волывлӧ Зеленечысь вежоннас кыкысь. Пырӧдчӧны быдсикас конкурс-фестивальӧ.
Нӧшта ворсӧ спектакльясын. Ачыс гижӧ теш да ачыс жӧ и ворсӧ сэні. Тшӧкыда ӧтнас петкӧдчӧ, кутшӧмкӧ образӧ пырас да. Ӧтчыд сійӧ поштальон, кодӧс пурӧмаӧсь шӧйтысь понъяс, мӧдысь – олӧма ань-детектив, коймӧдысь – мужичӧй. Ыджыд спектакльясысь казьтыштіс «Любовь и голуби», кӧні ворсӧма Надяӧс.
– Менам, рочасьыштны кӧ, драматическӧй дуэт, ворсам Тамара Валерьяновна Болотовакӧд. Сійӧ коми жӧ, уджалӧ видз-му овмӧсын лаборантӧн. Мукӧддырйиыс меным висьталас удж вылас серамбана лоӧмтор, а ме нин сыысь лӧсьӧда кык морта ворсантор, – висьталӧ артисталӧмсӧ Галина Васильевна.
– Комиӧн и рочӧн гижанныд?
–Да, но меным ёнджыка комиӧн кажитчӧ. Сюрӧссӧ олӧмыс индӧ. Мыйкӧ сэсся содтышта, лӧсьӧдышта сӧмын. Сиктсаяс мукӧдыс асьныс меным висьталӧны, со пӧ татшӧмтор лои, мӧдысь сцена вылын петкӧдлы. Вӧча. А мукӧдыс, мӧдарӧ, шуасны, ме йылысь пӧ эн ворс.
– Галина Васильевна, сьывны али ворсны ёнджыка радейтанныд?
–Ичӧтсянь радейта сьывны, а ворснысӧ нӧшта на ёнджыка. Ачымӧс быд ногыс видла, кутшӧм куӧ сӧмын ог пырав. Шуӧны тай, сценаыд пӧ лечитӧ, и тайӧ збыль. Давленньӧыд ладмӧ, температураыд тшӧтш. Коркӧ выльвося петкӧдчӧм водзын менӧ висьӧм топӧдліс. Температураыс 40-ӧдз лыбис. А быть сцена вылӧ пет. Сэтшӧма ворсі, мый бурді! Дивӧ! Сценаыд збыльысь ловзьӧдӧ.
Нывбаба сідзжӧ пасйис, мый Часса клубын худрукыс Надежда Прокопьевна Болотова, а веськӧдлӧ клубнас Файруза Баяновна Доронина, и кыкнанныс зэв енбиаӧсь. Найӧ пӧ тшӧтш ышӧдӧны быдсяматорсӧ котыртлыны, уналаӧ пырӧдчыны. Та вӧсна сиктсалы гажаа овсьӧ.
Шуда гӧтыр да мам
Галина Степановалӧн верӧсыс роч вӧлӧма. Чужлӧма Горький обласьтын. Нёль арӧса вӧлӧма, мамыс кувсьӧма, батьыс выльысь гӧтрасьӧма, а вит чоя-вокаӧс детдомӧ разӧдӧмаӧсь. Верӧсыс веськалӧма Сыктывкарӧ, Католиков интернатӧ. Сэсся трактористӧн воӧма Ипатьӧ, кӧні и тӧдмасьӧмаӧсь Галинакӧд.
Галина Степанова висьталіс, мый Ипатьын на верӧсыс велалӧма комиӧн сёрнитны. Гӧтырыслӧн ӧд бабыс сӧмын коми кыв тӧдӧма, и сыкӧд колӧма варовитны. Часӧ вуджӧм бӧрын верӧсыс шопералӧма, велӧдчысьясӧс автобусӧн новлӧдлӧма и. Гозъя видзӧмаӧсь уна скӧт, сӧмын пӧ вӧв абу вӧлӧма. Ӧні кык кань овмӧсаныс.
Галина Васильевна радейтӧ град йӧрын ноксьыны. Весиг пӧ ог кепысясь, мед киӧн мусӧ кывны. Радейтӧ пӧжасьны. Верӧссӧ ошкыштіс, зэв пӧ чӧскыда пусьӧ. А биару Часӧ воӧма да, гозъялы ёна кокньыд лоӧма. Пач оз ков ломтыны да, мукӧддырйиыс пӧ весиг ог казявлӧй, лымъялӧма али абу. Песла ӧд оз ков петавны.
Степановъяслӧн кык ныв да кык пи, сизим внук-внучка, ӧти правнук. Ставныс пӧ шаньӧсь да тӧлкаӧсь. Неважӧн волӧмаӧсь чолӧмавны Галина Васильевнаӧс чужан лунӧн.
Ми тшӧтш чолӧмалам редакция нимсянь, сиам став бурсӧ да корам Галина Васильевнаӧс водзӧ гижны «Чушканзі» журналӧ шмонитана гижӧдъяс. <>
Екатерина МАКАРОВА.
Снимокъясыс Галина СТЕПАНОВАЛӦН гортса архивысь.