Декабрь 9 лунӧ Россияын нимӧдам Айму дорйысь Геройясӧс. Буретш тайӧ лунас 1769 воын на императрица Екатерина II вынсьӧдӧма Вежа Георгий Победоносец нима нёль степеня орден, мед пасйыны вӧрӧглы паныд тыш-косьын повтӧм да збой воинъясӧс.
1943 воын фашистъяскӧд смела тышкасьысьясӧс пасйӧм могысь лӧсьӧдӧмаӧсь татшӧм жӧ тӧдчанлуна награда — куим степеня Слава орден.
Айму дорйысь Геройлы сиӧм лунӧ казьтылам Сӧветскӧй Союзса да Россия Федерацияса Геройясӧс, Вежа Георгий да Слава ордена кавалеръясӧс. Москваын Кремльса Георгиевскӧй залын Геройясӧс нимӧдӧны странаса правительствоысь да регионъясысь чинаяс, Федерация Сӧветса да Госдумаса депутатъяс, конфессияясӧн, общественнӧй котыръясӧн веськӧдлысьяс, культураын, наукаын да искусствоын зільысьяс. Страна пасьтала кар-сиктъясын ветеранъяслы котыртлӧны концерт да найӧс нимӧдан мукӧд кыпыд гаж.
Айму вӧсна Ыджыд тышса Геройяскӧд тшӧтш талун нимӧдам и йӧзӧдлытӧм тыш-косьын тайӧ ыджыд нимсӧ шедӧдысьясӧс.
Александр Иванович Алексеев
Чужлӧма 1952 воын Ухтаын. Школа бӧрас велӧдчӧма Ухтаса индустриальнӧй институтын. Помалӧма да инженералӧма «Коминефтьын», «Комигазпромын», служитӧма армияын. Сэсся бӧр локтӧма институтас, инженералӧма жӧ, а 1980 восянь секретаралӧма ВЛКСМ комитетын, веськӧдлӧма студентъяслӧн стройотрядӧн.
1982 восянь зільӧма оперуполномоченнӧйӧн СССР-са КГБ-лӧн Ухтаса юкӧнын, сэсся веськӧдлӧма КГБ-лӧн Сосногорскса юкӧнӧн. Минскын помалӧма СССР-са КГБ-лысь медвылыс курс.
1993 воын подполковник Алексеевӧс индӧмаӧсь веськӧдлыны ФСК (сёрӧнджык ФСБ) управлениеын кадръяс юкӧнӧн.
1996 вося февральын ФСБ-са сотрудникъясӧс ыстӧмаӧсь Чечняӧ. Юрнуӧдысьнас вӧзйысьӧма Александр Алексеев. Меститчӧмаӧсь Грозный карын. Общежитиеас олӧма 90 морт, сэні жӧ вӧлӧма став ӧружиеыс да гуся документыс.
Август 6 лунся асылӧ общежитиесӧ кытшалӧмаӧсь боевикъяс. Найӧ вӧзйӧмаӧсь ФСБ-са сотрудникъяслы петны керкасьыс, весиг пӧ сьӧрсьыныд верманныд босьтны ӧружие да мунны Россияса войска дорӧ, а верманныд пӧ и ӧтувтчыны миянкӧд, уна сьӧм пӧ сетам.
Но Алексеев абу кывзӧма найӧс да шуӧма водзсасьны. «Вымпелса» боечьяскӧд, кодъясӧн веськӧдлӧма майор Сергей Ромашин, миян зонъяс кык лун водзсасьӧмаӧсь боевикъяслы паныд. Александр Алексеев кыкысь ранитчӧма, но абу эновтчӧма юрнуӧдӧмсьыс.
Август 8 лунся войӧ Алексеев видлӧма тӧдмавны, кӧні бурджык уськӧдчыны боевикъяс вылӧ да воӧдчыны федеральнӧй войскаӧдз. Но повтӧм командирӧс суӧма снайпер пуля. ФСБ-са да «Вымпелса» сотрудникъяс та бӧрын сяммӧмаӧсь петны кытшсьыс. Александр Алексеевӧс дзебӧма Гӧрд Затонса шойнаын. 1996 вося сентябрь 9 лунӧ Россияса президент сетӧма подполковник Алексеевлы повтӧмлунысь да героизмысь Россия Федерацияса Герой ним. 2000 воын Сыктывкарын ФСБ-лӧн Коми управление дорын сувтӧдӧма Александр Алексеевичлысь бюст. 2017 вося декабрын Геройлы вӧчӧмаӧсь памятник и Ухтаын. Сылысь нимсӧ сетӧма Ухтаса школалы, челядьлӧн военнӧй лагерлы да уличалы.
Илья Николаевич Скрипников
Чужлӧма 1962 воын Ухта карын.
1985 воын помалӧма Саратовса высшӧй военнӧй авиационнӧй училище. 1993 восянь Тула обласьтын служитӧма сынӧдса 16-ӧд армиялӧн вертолёта 490-ӧд полкын. 1986-1987 воясын Афганистанын служитӧмысь сетӧмаӧсь «За боевые заслуги» медаль.
1992 воын лэбалӧма Приднестровьеын, 1996-1997 воясӧ — Таджикистанын. 1999 вося декабрын ыстӧмаӧсь Войвыв Кавказӧ.
2000 вося февраль 18 лунӧ майор Скрипниковлӧн экипажыс лэбӧдӧма Аргун сёртасӧ десантникъясӧс. Шатой районса Борзой сикт дорын найӧс мӧдӧмаӧсь лыйлыны. Вертолётсяньыс тшӧтш водзсасьӧмаӧсь да взорвитӧмаӧсь машина, кӧні вӧлӧма куим боевик, бырӧдӧмаӧсь пулемётӧн лыйсьысьясӧс да дот.
Но вертолётас веськалӧмаӧсь «Игла» ПЗРК-ысь. Илья Николаевич гӧгӧрвоӧма, мый регыд усясны, да биӧн ыпъялысь вертолётсӧ веськӧдӧма боевикъяс вылӧ. Ми-8 усьӧм бӧрас взорвитчӧма. Пӧгибнитӧмаӧсь экипажыс да 12 десантник, на лыдын вӧлӧма и Комиысь Александр Шкирёв.
Илья Скрипниковӧс дзебӧмаӧсь Москваын. Повтӧмлунысь да героизмысь Россияса президент майор Скрипниковлы сетӧма Россия Федерацияса Герой ним.
Виталий Анатольевич Бугаев
Чужлӧма 1969 воын Ставрополь крайса Черкесск карын. Школаын велӧдчигас на семьяыс вуджӧма овны Воркутаӧ. Сэсянь и мунӧма армияӧ.
1995 вося июньын пырӧма уджавны МВД-ӧ. Куим тӧлысь стажируйтчӧма Ылі Асыввывса УВД-ын ОМОН-ын.
1996 воын ыстӧмаӧсь командировкаӧ Войвыв Кавказӧ. Во мысти лоӧма взрывотехникӧн.
1999 вося декабрын мӧдӧдысь мунӧма Войвыв Кавказӧ. ОМОН-са комын сотрудник дорйӧмаӧсь Аргунса кӧрт туй станция.
2000 вося январь 9 лунӧ найӧс кытшалӧмаӧсь сепаратистъяс. Таӧдз на Виталий Бугаевӧс, Николай Виноградовӧс да Владимир Тангинӧс ыстӧмаӧсь перйыны кӧрт туй пос улысь кык мина.
Кор найӧ кылӧмаӧсь лыйсьӧм шы, котӧртӧмаӧсь отсавны ёртъясыслы. Пуксьӧмаӧсь сэтчань жӧ мунысь БМП-ӧ. Но БМП-сӧ да орчча Т-72 танксӧ боевикъяс лыйлӧмаӧсь да ӧзтӧмаӧсь. Бугаев, Виноградов да Тангин водзсасьӧмаӧсь автоматысь, но бӧръявыв куимнанныс кувтӧдзыс ранитчӧмаӧсь. Налӧн лыйсьӧмыс кутшӧмакӧ отсалӧма кытшӧ веськалӧм сотрудникъяслы, и найӧ сяммӧмаӧсь на водзсасьны кык сутки.
2000 вося июль 26 лунӧ Россияса президент милицияса старшӧй сержант Бугаевлы сетӧма Россия Федерацияса Герой ним.
Воркутаса 35-ӧд номера школа стенын ӧшалӧ Виталий Бугаевлы сиӧм паметь пӧв.
Игорь Владимирович Маденов
Чужӧма 1976 воын Кӧрткерӧс районса Лӧкчимдін посёлокын.
1994 воын мунӧма служитны Россияса Вооружённӧй вынъясӧ. Войвыв Кавказын водзсасьӧма террористъяслы паныд.
1996 вося ноябрсянь служитӧма Волгоградса кызьӧд гвардейскӧй мотострелкӧвӧй дивизияса разведбатальонын пулемётчикӧн.
1999 вося октябрь 21 лунӧ разведчикъясӧс ыстӧмаӧсь Терек ю веськыдладорас видзӧдлыны, эмӧсь-ӧ Толстой-Юрт сиктӧ нуӧдан туй пӧлӧн боевикъяс.
Мӧд лунас нин 114,4 высотаын найӧ паныдалӧмаӧсь уна боевикӧс, да пансьӧма кось. Старшина Маденовӧс ранитӧмаӧсь пельпомас, но сійӧ водзӧ водзсасьӧма. Лыдтӧм боевик ӧтырышъя зырӧма. Игорь ёртыскӧд кольччӧма, а мукӧдыслы тшӧктӧма вешйыны ылӧджык. Аслас пулемётысь Игорь лӧньӧдӧма боевикъяслысь пулемётсӧ, но сылысь ёртсӧ ранитӧмаӧсь жӧ. Старшина кыскӧма сійӧс бокӧ, но бӧрыньтчигас и ачыс мӧдысь чорыда ранитчӧма.
Игорь Маденовӧс дзебӧма Волгоград обласьтса Золотари сиктын.
2000 вося март 16 лунӧ Россияса президент сетӧма гвардияса старшина Маденовлы повтӧмлунысь да героизмысь Россия Федерацияса Герой ним.
Александр Юрьевич Пузиновский
Чужлӧма 1987 воын Сыктывкарын, велӧдчӧма 25-ӧд номера школаын. 2006 воын мунӧма служитны армияӧ, веськалӧма Россияса МВД-лӧн пытшкӧс войскаӧ. Учебка бӧрын санитар-стрелокӧн ыстӧмаӧсь Саратовса спецназӧ. Служба помас кырымалӧма контракт да кольччӧма водзӧ служитны пытшкӧс войскалӧн Приволжье кытшса войскалӧн спецназын стрелок-гранатомётчикӧн.
2009 вося июль 7 лунӧ спецназса разведчикъясӧс мӧдӧдӧмаӧсь корсьны боевикъясӧс Ачхой-Мартан районса Бамут сикт дорӧ. Младшӧй сержант Пузиновский мунӧма медводдзаӧн. Кор сійӧ аддзӧма боевикъясӧс, мӧдӧма лыйлыны автоматысь, медым петкӧдлыны ёртъясыслы, кодарын вӧрӧгыс. Тыш-кось дырйиыс спецназса командир Владимир Михеев ранитчӧма. Александр Пузиновский кыскӧма сійӧс би увсьыс, но ачыс чорыда жӧ ранитчӧма.
Вит лун мысти кувсьӧма госпитальын.
2009 вося декабрын Рамзан Кадыров наградитӧма Пузиновскийӧс «Чечня Республика дорйысь» медальӧн.
2010 вося август 4 лунӧ Россияса президент сетӧма младшӧй сержант Пузиновскийлы повтӧмлунысь да героизмысь Россия Федерацияса Герой ним. Сентябрь 14 лунӧ Геройлысь «Зарни Звездасӧ» Александрлӧн бать-мамлы Уфаын сетӧма Россия Федерацияын пытшкӧсса делӧяс кузя министр Рашид Нургалиев.
Олег Александрович Шипицин
Олег чужлӧма 1974 воын Ухтаын, но быдмӧма-велӧдчӧма Алтай крайын. Сэсянь и мунӧма служитны армияӧ. Веськалӧма Рубцовск карӧ пытшкӧс войска полкӧ. Служба бӧрас контракт серти кольччӧма водзӧ служитны.
Старшӧй матросӧн вӧлӧма Черноморскӧй флотлӧн саридзса гвардейскӧй пехотаын. Воюйтӧма Чечняын, видзӧдӧма пӧрадок бӧрся Таджикистанын, 2021 воын миротворечалӧма Карабахын, а таво спецоперация дырйи воюйтӧма Украинаын. Наградитӧмаӧсь Суворов нима медальӧн.
Тавося март 18 лунӧ Олег Шипицинӧс Мариуполь дорын кытшалӧмаӧсь националистъяс.
Старшӧй матрос пленӧ веськалӧм пыдди шуӧма мӧдаръюгыдас аскӧдыс босьтны кыдз позьӧ унджык вӧрӧгӧс. Кор националистъяс матыстчӧмаӧсь, Олег взорвитӧма граната.
Дзебӧмаӧсь сійӧс Алтай крайса Косиха сиктын.
Россияса президент сетӧма старшӧй матрос Шипицинлы повтӧмлунысь да героизмысь Россия Федерацияса Герой ним.
Иван Владимирович Поздеев
Чужӧма 1985 воын Чилимдін сиктын. Школа бӧрас пырӧма велӧдчыны генерал В.Ф.Маргелов нима Рязаньса гвардейскӧй высшӧй воздушно-десантнӧй училищеӧ. Служитӧма Ульяновскын Кутузов ордена гвардейскӧй десантно-штурмӧвӧй бригадаын.
Гвардияса подполковник Поздеев командуйтӧма парашютно-десантнӧй полкӧн Херсон обласьтын.
Тавося июль 28 лунӧ националистъяс некымынысь уськӧдчылӧмаӧсь полкыслӧн позицияяс вылӧ, но быд пӧрйӧ налы ковмылӧма бӧрыньтчыны. Подполковник Поздеев кужӧмӧн юрнуӧдӧма, та вӧсна вӧрӧг воштӧма уна мортӧс да косӧма Терновка сикт дорӧ.
Мыйсӧ сӧмын абу вӧчӧмаӧсь националистъяс, медым миян десантникъяс эновтісны вӧр дісӧ: лыйлӧмаӧсь миномётысь фосфора боеприпасӧн, кыкнанладорсянь зырӧмаӧсь танкъясӧн да бронемашинаясӧн.
Но подполковник Поздеев сяммӧма ылӧдны вӧрӧгӧс, танкӧн да боевӧй машинаясӧн кытшовтӧмӧн уськӧдчӧма бокисянь. Националистъяслы бара ковмӧма бӧрыньтчыны. Найӧ воштӧмаӧсь танк, кык БТР да 25 мортӧс.
Но повтӧм офицерлы ылісянь сяммӧма веськавны снайпер. Чорыда ранитчӧм вӧсна Иван Поздеев кувсьӧма.
Россияса президент сетӧма гвардияса подполковник Поздеевлы повтӧмлунысь да героизмысь Россия Федерацияса Герой ним.
Владимир Николаевич Носов
Чужӧма 1988 воын Чилимдін районса Мӧскашорын. 2006 воын чужан сиктас помалӧма кадет школа.
Армия бӧрас пырӧма велӧдчыны генерал В.Ф.Маргелов нима Рязаньса гвардейскӧй высшӧй воздушно-десантнӧй училищеӧ. 2011 восянь командуйтӧма вооружённӧй вынъяслӧн некымын часьтӧн. Калининград обласьтса Балтийск карын веськӧдлӧма Балтийскӧй флотлӧн Суворов да Александр Невский орденъяса саридзса пехоталӧн десантно-штурмӧвӧй ротаӧн.
Ыстылӧмаӧсь командировкаӧ Сирия Араб Республикаӧ.
Тавося февраль 24 лунсянь дорйӧма Донецк да Луганск Народнӧй Республикаяс. Медводдза чорыд тышыс вӧлӧма март 12 лунӧ Донецкса Октябрьский посёлок дорын. Гвардеечьяс сувтӧдӧмаӧсь ёна вынаджык националистъяслысь уськӧдчӧмсӧ, бырӧдӧмаӧсь налысь кык боевӧй машина да комын гӧгӧр мортӧс. Тайӧ жӧ вояс ВСУ бара ёна лыйлӧмаӧсь пушкаысь да уськӧдчӧмаӧсь. И та пӧрйӧ Носовлӧн десантникъяс дорйӧмаӧсь посёлоксӧ да сотӧмаӧсь вӧрӧглысь нӧшта куим БТР.
Сёрӧнджык нӧшта ӧти посёлокын Носов ёртъясыскӧд вежон водзсасьӧма националистъяслы паныд да сяммӧма босьтны пленӧ ВСУ-са дас солдатӧс да офицерӧс.
Март 26 лунӧ морпех рота веськалӧма кытшӧ. На вылӧ веськӧдчӧмаӧсь кӧкъямыс танк, вит БМП да ВСУ-са сё гӧгӧр салдат. Морпехъясӧс мездыны уськӧдчӧмаӧсь Носовлӧн десантникъяс, кӧть налӧн лыдыс вӧлӧма вӧрӧглӧн дорысь ёна этшаджык. Морпехъясӧс мездӧмаӧсь. Националистъяс воштӧмаӧсь танк, кык БМП да комын гӧгӧр мортӧс. Но и миян десантникъяслы тайӧ вермӧмсьыс ковмӧма мынтыны ыджыд дон: кувтӧдзыс ранитчӧма командирныс.
Владимир Носовӧс дзебӧмаӧсь чужан сиктас.
2022 вося май 25 лунӧ Россияса президент сетӧма гвардияса капитан Носовлы повтӧмлунысь да героизмысь Россия Федерацияса Герой ним. Июнь 22 лунӧ Геройлысь «Зарни звездасӧ» Санкт-Петербургын Россияса военно-морскӧй флотлӧн Главнӧй штабын Владимирлӧн семьялы сетӧма ВМФ-са главнокомандующӧй адмирал Н.А.Евменов.
Владимир Носовлысь ним сетӧма диверсантъясӧс бырӧдан «Грачонок» выль катерлы. Тайӧ ичӧтик, но зэв тэрыб да грӧза караб. Сэні эм уна пулемёт, пушка, гранатомёт, ПЗРК да вына радиоэлектроника. Катерыс мӧдас служитны Балтийск карын, кысянь бӧръя туйӧ муніс Герой Носов.
Александр Александрович Власенков
Чужӧма 1998 воын Сыктыв районса Визин сиктын. Семьяыс вуджӧма овны Удора районса Чим посёлокӧ. Зонка велӧдчӧма Благоевса школаын. Сизим арӧссянь котралӧма рукопашнӧй тыш секцияӧ. Сёрӧнджык нин шедӧдӧма войтыркост класса спортын мастер ним. Унаысь вермылӧма республикаса, Рытыв-Войвыв федеральнӧй кытшса, ставроссияса первенствоын да турнирын. 2015 воын 17 арӧса Александр вермӧма мирса первенствоын.
Украинаын спецоперация дырйи ефрейтор Власенков разведчикалӧма Войвыв флотлӧн мотострелковӧй бригадаын.
Тавося июль 22 лунӧ сійӧ юрнуӧдӧма разведчикъясӧн, кодъяс казялӧмаӧсь вӧрӧглысь кык гаубица, боеприпас склад, куим боевӧй машина да ӧружиеа йӧзӧс. Найӧ юӧртӧмаӧсь та йылысь артиллеристъяслы да бӧрас стӧчмӧдӧмаӧсь налысь лыйсьӧмсӧ. Став индӧминас веськалӧмаӧсь стӧча, бырӧдӧмаӧсь вӧрӧглысь став техникасӧ да вынсӧ.
Август 8 лунӧ Уды сикт дорын миян штурмӧвикъяс казялӧмаӧсь вӧрӧглысь сайӧдӧм танк да ПТУР-ысь сійӧс сотӧмаӧсь. Бырӧдӧмаӧсь и кызь сайӧ мортӧс.
Тайӧ жӧ сикт дорас сентябрь 2 лунӧ ефрейтор Власенков командуйтӧма штурмӧвикъясӧн. Найӧ вӧтлӧмаӧсь ВСУ-са салдатъясӧс траншеяясысь. Бӧръяясыс сайӧдчӧмаӧсь блиндажӧ да юӧртӧмаӧсь, мый кӧсйӧны сетчыны пленӧ. Миян штурмӧвикъяс дугдӧмаӧсь лыйсьыны да веськӧдчӧмаӧсь блиндажланьыс. Медводзын мунӧма ефрейтор Власенков. Виччысьтӧг блиндажсяньыс бара мӧдӧма сявкйыны свинеча би. Командир кутшӧмакӧ сайӧдӧма ассьыс военнӧйяссӧ, но ачыс кувтӧдзыс ранитчӧма.
Националистъяслы век жӧ ковмӧма сетчыны пленӧ. На лыдын вӧлӧмаӧсь и офицеръяс, кодъяс ВСУ-лӧн уна гусятор йылысь юӧртӧмаӧсь допрос дырйи.
2022 вося октябрь 11 лунӧ Россияса президент сетӧма ефрейтор Власенковлы повтӧмлунысь да героизмысь Россия Федерацияса Герой ним. Ноябрь 9 лунӧ Геройлысь «Зарни Звездасӧ» Александрлӧн пӧч Зоя Ивановна Бадьиналы, коді и быдтӧма повтӧм Айму дорйысьӧс, Сыктывкарын сетӧмаӧсь Россияса Военно-морскӧй флотса командирӧс вежысь, вице-адмирал В.В.Голубев да Коми Республикаса юралысь Владимир Уйба.
<> Гижӧдсӧ дасьтіс Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс ӧтуввезйысь.